Projecten (lijstweergave)

Open ruimte, groot of klein, is als leverancier van onder meer voedsel, energie, en ontspanningsruimte een cruciaal ingrediënt van een kwalitatieve samenleving. De Vlaamse open ruimte staat de komende jaren echter voor heel wat uitdagingen. Landbouw is een van de belangrijke spelers in de open ruimte en dus een cruciale partner in het aangaan van die uitdagingen.
Daarom wil Vlaams Minister-president Kris Peeters samen met Vlaams Bouwmeester Peter Swinnen, het Departement Landbouw en Visserij, Ruimte Vlaanderen, en het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek (ILVO) deze uitdagende kwesties onderzoeken en aanpakken via de realisatie van vijf Pilootprojecten Productief Landschap

De ruimtelijke potenties voor het vervolgtraject zijn in kaart gebracht en het kader voor de call voor projecten is gecreëerd. U vindt de resultaten van dit voortraject in deze publicatie.

Download publicatie

De voorbije twee jaar werkten de Universiteit Gent, Hogeschool Gent, Voorland en Mazomos in opdracht van de Vlaamse overheid een methode uit om de karakteristieken van het landschap systematisch te expliciteren voor een gebied. De resultaten van dit onderzoek worden voorgesteld op een studiedag op 26 april 2024. 

Een landschap is het resultaat van de continue wisselwerking tussen de mens en de fysieke omgeving. Effecten van verdroging, vernatting, het verdwijnen van soorten, stikstofdepositie, verdichting, verharding,… wijzigen het landschap ingrijpend, maar hebben ook een ruimtelijk-ecologische, sociaal-culturele en economische impact. Landschapskarakterisatie maakt de kruisbestuiving van al deze evoluties en invloeden inzichtelijk.

In opdracht van het Departement Omgeving, de Vlaamse Landmaatschappij, het Agentschap Onroerend Erfgoed, het Agentschap Natuur en Bos en het Team Vlaams Bouwmeester werden een methode en een proces ontwikkeld om de actuele toestand en het karakter van het Vlaamse landschap op een participatieve manier te analyseren, te classificeren, te beschrijven en te visualiseren. Het eindrapport van de studie werd inmiddels online gepubliceerd.

De resultaten van dit onderzoek worden voorgesteld op een studiedag op 26 april 2024. De verschillende stappen van de methodologie en de ‘do’s en don’ts’ worden toegelicht en er wordt nagegaan hoe we met de resultaten van het onderzoek aan de slag kunnen.

Programma

9.30u Ontvangst

10.00u Welkom

10.05u Inleiding en kadering van de methodiek

10.20u Voorstelling van de methodiek

toelichting van de uitgangspunten en verschillende stappen in de uitgewerkte methodiek door het projectteam

11u.00 Voorstelling van een landschapskarakterisatie en landschapsgids

illustratie van een uitgewerkte karakterisatie door het projectteam

11.30u Eerste reflecties vanuit het werkveld

11.50u Introductie op de workshops

12.00u LUNCH

13.30u Workshop 1

14.30u KOFFIEPAUZE

15.00u Workshop 2

16.00u EINDE

Op 14 maart toont het Vlaams Architectuurinstituut de documentaire Ruderalia als deel van het programma van de tentoonstelling BWMSTR Label 028 Stedelijke natuur. De film van Joris De Rycke wordt begeleid door livemuziek.

In de tentoonstelling Stedelijke natuur richten ontwerpbureaus 1010, Fallow en Grue zich op het verleden, het heden en de toekomst van de natuur in de architectuurproductie. De documentaire Ruderalia maakt deel uit van de tentoonstelling. Vanuit het perspectief van een wandelaar kijk je naar plaatsen in België waar op industriële schaal grondstoffen worden gewonnen. Onder andere door klimaatverandering transformeren landschappen op onverwachte manieren. De film verkent het effect van die transformatie op de planten- en diersoorten en de verschillende interacties in omgevingen die door de mens zijn gecreëerd.

De filmvoorstelling wordt begeleid door livemuziek van Joris De Rycke, Jo Caimo, Gerard Herman, Ignace De Bruyn en Bart De Paepe.

Op 20 februari 2024 nodigen het Vlaams Architectuurinstituut en Archipel de gerenommeerde stedenbouwkundige Matthew Gandy uit voor een dubbellezing met de drie ontwerpbureaus achter de tentoonstelling BWMSTR Label 028 ‘Stedelijke natuur’: 1010 architecture urbanism, Fallow en Grue. Wat is stedelijke natuur? En wat kan het zijn? Via zijsporen binnen het architectuurdiscours gaat deze dubbellezing op zoek naar andere ontwerpmethodes, andere inzichten en voorbeelden die de mainstream fundamenteel bevragen vanuit stadsecologie, inclusie, jongeren, vogels, tijdelijkheid…

In het kader van het Bouwmeester Label 028 onderzochten de ontwerpbureaus 1010au, Fallow en Grue de transitie van de stad als habitat voor mensen naar één waar fauna en flora centraal staan. Inzoomen op stadsnatuur is een pleidooi voor een natuurinclusieve, bioreceptieve architectuur die ontwerpers inspireert om de natuur in hun werk een plek te geven en een aanzet geeft tot een groene, biodiverse en gezonde stad.

In de tentoonstelling ‘Stedelijke natuur’ richten de ontwerpteams zich op het verleden, het heden en de toekomst van de natuur in de architectuurproductie. Ze tonen hoe Léon Stynen en Paul De Meyer, de architecten van De Singel, naar het gebouw keken in relatie tot het landschap. Hoe verovert de natuur vandaag haar plekje in en rond het gebouw? Welke relaties tussen kunstmatig en natuurlijk leven mogen we in de toekomst verwachten?

Deze visie wordt gekoppeld aan die van de gerenommeerde Britse stedenbouwkundige en stadsecoloog Matthew Gandy, die uitgebreid onderzoek voert naar stedelijke natuur en in 2022 het boek Natura Urbana publiceerde. Hierin verbindt hij verschillende perspectieven vanuit de feministische, postkoloniale en posthumanistische theorieën met inzichten uit de stadsecologie. Hij laat kunstenaars, activisten, bewoners en wetenschappers aan het woord over wat ‘stadsnatuur’ kan zijn. Hij viert de veelstemmige stadsnatuur die hij als minstens evenwaardig aan de klassieke ‘wilde’ landschappen beschouwt.

Het Team Vlaams Bouwmeester nodigt u graag uit voor de tentoonstelling ‘BWMSTR Label. Stedelijke Natuur’ van 15 november 2023 tot 17 maart 2024 in De Singel. In deze expo onderzoeken ontwerpbureaus 1010, Fallow en Grue het verleden, het heden en de toekomst van de natuur in de architectuurproductie. Het openingsprogramma vindt plaats op 14 november om 20u in De Singel.  

Natuurinclusief ontwerpen en bouwen

Ontwerpbureaus 1010, Fallow en Grue zijn elk op hun manier geïnteresseerd in het creëren van een nieuwe alliantie met de natuur, de ‘levende materie’ van onze steden. In de dagelijkse praktijk zien ze bij publieke opdrachtgevers onvoldoende ambitie om natuur-inclusief te ontwerpen en te bouwen. Men vertrekt zelden vanuit het perspectief dat de mens slechts een onderdeel is van een groter ecosysteem. De uitdaging is gigantisch. Met hun project in DE SINGEL willen de architecten het onderwerp alvast meer zichtbaarheid geven. 

Ze tonen hoe Léon Stynen en Paul De Meyer, de architecten van De Singel, naar het gebouw keken in relatie tot het landschap. Hoe verovert de natuur vandaag haar plekje in en rond het gebouw? Welke relaties tussen kunstmatig en natuurlijk leven mogen we in de toekomst verwachten?

Poëtische observaties en gesprekken met alle soorten gebruikers van de site vormen de basis. Om hun onderzoek uit te werken, slaan 1010, Fallow en Grue de handen in elkaar met allerhande vakmensen; botanici, kunstenaars, groenbeheerders…

Vernissage op 14 november

Op 14 november opent de tentoonstelling. Tijdens een panelgesprek lichten de betrokken architecten hun onderzoek toe en zoomen ze in op de resultaten in de tentoonstelling. Onderzoekers Bruno Notteboom en Jolein Bergers geven een lezing over de socio-ecologische benaderingen van urbanisme.

Programma:

20:00u: Presentatie

Presentatie van het onderzoeksproject door de curatoren van Stedelijke Natuur: Nathanaëlle Baës-Cantillon (Grue), Nadia Casabella en Bert Gellynck (1010) en Carmen Van Maercke (Fallow).

20:20u: Lezing 

Lezing door onderzoekers Bruno Notteboom (KULeuven) en Jolein Bergers (KULeuven) over socio-ecologische benaderingen van urbanisme.

20:40u: Rondetafel

Rondetafel met alle sprekers.

Bouwmeester Label

Stedelijke natuur is een van de onderzoeksprojecten die in 2022 van de Vlaamse Bouwmeester en het Vlaams Architectuurinstituut het Bouwmeester Label ontvingen. Met het Bouwmeester Label willen we vernieuwende en beleidsrelevante ideeën oppikken vanuit de onderzoeks- en ontwerppraktijk, en zo ongevraagd onderzoek ondersteunen in zijn prille beginfase.

Wonen betreft altijd meer dan de privacy en het comfort van de eigen woning. De waarde van het woonmilieu en de woonkwaliteit worden ook bepaald door hoe de woning is betrokken op de collectieve of publieke ruimte errond. De ontwerper heeft mee impact op hoeveel of hoe weinig hinder bewoners van elkaar ondervinden, maar ook op hoe en waar zij elkaar ontmoeten. In die zin krijgt het ontwerp een sociale dimensie. Met de nieuwe ‘Bouwmeester gids’ Samen wonen ontwerpen reiken we een verzameling overtuigende voorbeelden aan.

Organiseren wij het wonen liever individueel omdat het in onze aard zit of heeft het individuele wonen onze aard beïnvloed? Is onze favoriete woonconditie de oorzaak dan wel het gevolg van onze algemene neiging tot zelfzuchtigheid? Misschien is samenwonen nog iets wat we als Vlaming moeten leren. Nochtans spreken we vaak met veel waardering over de buren die onze planten water geven als wij op reis zijn en over de winter- of zomerborrel die in onze verkaveling georganiseerd wordt. We gaan van nature op zoek naar contact met omwonenden en kijken met nostalgisch verlangen terug naar het oude dorp als collectief woonmodel. Sluimert er dan toch niet een verlangen naar samenwonen, ook bij zij die steevast kiezen voor het individuele model?

Sinds de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog staat de woonontwikkeling in Vlaanderen in het teken van de individuele, private woningbouw. Door het verwerven van een eigen kavel en het bouwen van een eigen huis, bij voorkeur vrijstaand en in een groene omgeving, heeft de burger zijn woonbehoefte zelf ingevuld. De overheid faciliteerde dit door bouwgronden ruim beschikbaar te stellen, de nodige bouwpremies, verkavelings- en bouwvergunningen af te leveren en het pendelen mogelijk te maken door de aanleg van een uitgebreid wegennet. Zo werd het landschap getransformeerd in een uitdijend weefsel van woonlinten en verkavelingen.

Vandaag botst het ideaal van vrijstaand wonen in het groen steeds meer op zijn economische en ecologische grenzen. Het ruimtebeslag is te groot geworden, er ontstaan problemen met de water- huishouding, de biodiversiteit gaat stelselmatig achteruit, efficiënt openbaar vervoer blijkt onmogelijk te organiseren en we rijden onszelf vast in de files. De kosten van het onderhoud van infrastructuur zoals wegen, rioleringen en nutsleidingen lopen uit de hand. Aankijkend tegen de uitgave om die vrijstaande woning tegen 2050 klimaatneutraal te verbouwen, is het oude woonideaal voor velen ook onbetaalbaar geworden.

Wonen betreft altijd meer dan de privacy en het comfort van de eigen woning. Wonen betekent ook inzet en zorg voor de bewoners in je directe omgeving en voor de open ruimte die je met hen deelt. De vormgeving van de woningen en de wijze waarop ze zich in de ruimte tot elkaar verhouden kan op een ongedwongen manier de ontmoeting tussen de bewoners stimuleren en hun samenwonen bevorderen. De waarde van het woonmilieu en de woonkwaliteit worden ook bepaald door hoe de woning is betrokken op de collectieve of publieke ruimte errond. In die zin krijgt het ontwerp een sociale dimensie. Het zou spijtig zijn om die te negeren, door uitsluitend te focussen op het individuele comfort van de individuele woning. Bovendien biedt het samenwonen als op-elkaar-betrokken wonen de mogelijkheid om diverse maatschappelijke uitdagingen het hoofd te bieden.

Op 6 september presenteren wij in het Atelier Bouwmeester een ‘Bouwmeester gids’: Samen wonen ontwerpen (deze voorstelling is volzet, inschrijven is niet meer mogelijk). Met een inleidende stand van zaken, een reeks rijk geïllustreerde projectbesprekingen –het gaat om ontwerpopdrachten die door het Team Vlaams Bouwmeester werden begeleid – en beschouwende essays willen we laten zien wat ontwerp vermag in het licht van een aantal actuele maatschappelijke uitdagingen. Als we in de toekomst, omwille van duurzaamheid en betaalbaarheid, dichter bij elkaar gaan wonen en meer ruimte delen, hoeft dat niet noodzakelijk een verlies aan woonkwaliteit met zich mee te brengen. Met hogere dichtheid wonen biedt ook kansen om in te zetten op een kleine gemeenschap, op die kleine vertrouwde omgeving waar we als wereldburgers allemaal stiekem naar verlangen.

Erik Wieërs

Vlaams Bouwmeester

Indien we een aantal urgente ecologische en maatschappelijke uitdagingen het hoofd willen bieden, dan zijn behoud en herstel van de open ruimte en de natuur in Vlaanderen noodzakelijk, maar niet voldoende. Er is nood aan grootschalige landschappelijke ingrepen en een rigoureuze transformatie van ons ruimtelijk systeem.

Op veel plaatsen in de wereld en ook in Vlaanderen leeft nog altijd de idee dat stilstaan achteruitgaan is en vooruitgang gelijkstaat met groei. Vooruitgang betekent dan ook uitbreiden, toevoegen, ontwikkelen of kortweg: bouwen! Het verder uitbreiden van woonontwikkelingen, infrastructuur en industrieterreinen werd en wordt nog steeds gezien als een vorm van economische en maatschappelijke vooruitgang. Bouwen vereist hoe dan ook het innemen van open ruimte, van natuur en landbouwgebied, van groen en water. Daarbij wordt meestal het adagium ‘vrijheid van ontwikkeling’ vooropgesteld, ongeacht het onderliggende landschap. Dat landschap wordt gedraineerd of opgespoten en zodanig gewijzigd dat eender welke activiteit op eender welke plek mogelijk wordt. Beken worden ingebuisd, waterlopen verlegd en bomen omgehakt om plaats te maken voor de activiteiten van de vooruitgang.

Op dit moment lijkt het of de kentering waarvan specialisten al vijftig jaar dromen, eindelijk binnen handbereik komt. Er gaan steeds meer stemmen op voor minder (of niet meer) bouwen en meer aandacht voor natuur en open ruimte. Dat betekent ook meer aandacht voor de context, voor de geomorfologie van het landschap. Alvorens we ingrijpen op het landschap moeten we het eerst lezen en analyseren, de structuren herkennen en respecteren. Het doorsnijden van een bos met verkeersinfrastructuur betekent onmiskenbaar een vooruitgang in snelheid om van het ene punt naar het andere te geraken maar betekent ook een onderbreking van een bestaand natuurlijk systeem en van een bio-diverse logica. Dat beseffen we meer en meer en we trachten de schade te beperken met hier en daar een ecoduct of een andere bypass, om zo de onderbroken continuïteit van het landschappelijke weefsel te herstellen. Maar zal dat volstaan? Is het niet te laat voor enkel herstel van het oorspronkelijke landschap? Moeten we niet ook zorgen voor extra natuur, bomen en water om de klimaatcrisis te temperen?

Recentelijk vond in het Atelier Bouwmeester in de reeks Small Talk een gespreksavond plaats, georganiseerd door Blikveld, de vakvereniging voor landschaps- en tuinarchitectuur, met de titel: ‘Het Landschap als Meester, over een landschappelijke benadering als leidraad voor ruimtelijke ontwikkeling’. Uit de presentaties en het panelgesprek onder specialisten begreep ik dat er nood is aan grootschalige landschappelijke ingrepen. We komen er niet met het aanplanten van hier en daar een boom: er moeten heuse bossen worden aangelegd die onze steden met elkaar en met het omliggende landschap verbinden. Dat vraagt een ingesteldheid die we vandaag doorgaans voor verkeersinfrastructuur aan de dag leggen: het opzetten van grote trajecten en het vrijmaken van ruime budgetten om het landschap en de open ruimte te hertekenen.

In een pluralistische en democratische samenleving is het niet vanzelfsprekend om grote infrastructuurwerken op touw te zetten. Het vraagt heel wat overleg tussen de diverse overheden en participatie van de mondige en georganiseerde burger. Maar bovenal vraagt het een andere zienswijze en een andere benadering. Het stelt ons perspectief op vooruitgang en ons idee van een maakbare wereld op de proef. We moeten nu leren om anders naar onze leefomgeving te kijken. Niet meer vanuit de ambitie om toe te voegen en ruimte in te palmen maar vanuit het behoud van de open ruimte. Hoe krijgen we op de agenda dat vooruitgang behoud en herstel betekent?

Onder het talrijke publiek van specialisten en geïnteresseerden op de gespreksavond leek het in de nabespreking niet moeilijk om een consensus te vinden over de noodzaak van onmiddellijke actie. Iedereen leek in te zien dat het voor herstel van de open ruimte en de natuur in Vlaanderen eigenlijk te laat is en dat een ruimtelijke transformatie van onze leefomgeving onder druk van de klimaatadaptatie dringend grootschalig ingrijpen vergt. Maar hoeveel overstromingen, stormen, hittegolven, mislukte oogsten en watertekort zijn nodig om een breed publiek te overtuigen van de noodzaak van een rigoureus ingrijpen in ons ruimtelijk systeem? Hoe krijgen we iedereen mee in de noodzakelijke transformatie en de opzet van ambitieuze projecten? Als we de budgetten voor verkeersinfrastructuur verschuiven naar landschappelijke infrastructuur, komen we dan niet al een heel eind?

Erik Wieërs
Vlaams Bouwmeester

Op 26 april is Blikveld, de vakvereniging voor landschaps- en tuinarchitectuur, te gast in het Atelier Bouwmeester. In de reeks Small Talk gaan enkele leden en andere ruimtelijke experten in gesprek over de landschappelijke benadering als leidraad voor ruimtelijke evolutie. Centrale vraag in het debat is, op welke manier een landschappelijke benadering meer en beter ingang kan vinden in bouwopgaven en ruimtelijke ontwikkelingsprocessen.

De Vlaamse overheid en het Brussels Gewest slaan de handen in elkaar om de open ruimte in het Brussels Gewest en de Vlaamse rand te behouden en te versterken, maar ook beter uit te bouwen in het licht van nieuwe uitdagingen. 

Een coalitie van Departement Omgeving, perspective.brussels, Agentschap Natuur en Bos, Leefmilieu Brussel en OVAM, ondersteund door de Vlaamse en Brusselse Bouwmeesters, gaat op zoek naar een onderzoeksteam dat het bestaande open ruimte netwerk in kaart kan brengen, een samenhangende visie kan uitwerken en voorstellen kan formuleren om de verdere uitbouw en een beter beheer van de open ruimte te operationaliseren.

Een goed functionerend open ruimte netwerk kan economische en demografische ontwikkelingen ondersteunen en diverse functies integreren: een aantrekkelijk landschap, ecologische en recreatieve diensten, voedselvoorziening, klimaatadaptatie, een beter functionerend ecosysteem, gezondheid en leefkwaliteit. Het doel van de opdracht is om via een geïntegreerde aanpak te komen tot de ontwikkeling van een ambitieuze, gezamenlijk gedragen landschappelijke visie met betrekking tot de versterking en uitbouw van een regionaal samenhangend open ruimte netwerk in en rond Brussel. Bovendien moet deze studie ook uitmonden in een aantal strategieën om deze visie te operationaliseren in concrete projecten en instrumenten van de verschillende partners en in samenwerking met lokale besturen, gebruikers, investeerders en eigenaars van open ruimte gebieden.

Het Team Vlaams Bouwmeester, de Vlaamse Landmaatschappij en het Departement Omgeving wensen een traject uit te zetten om lokale besturen te ondersteunen bij de aanpak van ruimtelijke opgaven in samenhang met een ontwikkeling van open ruimte. Om een dergelijke aanpak te stimuleren, en om opdrachtgevers te begeleiden bij het definiëren van een ontwerpopgave en de selectie van een ontwerpteam, wordt nagegaan wat de mogelijkheden zijn van een Open Ruimte Oproep (ORO). Als eerste stap werd zopas een opdracht in de markt gezet voor een verkennend onderzoek.

De transitie naar duurzamer ruimtegebruik stelt lokale overheden voor grote uitdagingen. De klimaat- en energiecrisis, demografische ontwikkelingen, de achteruitgang van de biodiversiteit en het alsmaar toenemend ruimtebeslag ten koste van de natuur nopen tot nieuwe vormen van ruimtelijke ontwikkeling, stedenbouw en architectuur. In het licht van deze uitdagingen willen we met de  Open Ruimte Oproep (ORO) sterk inzetten op systeemdenken en samenwerken.  De ORO-projecten zullen worden uitgewerkt vanuit een open ruimte logica en een grondige analyse van het fysisch en landschappelijk systeem.  Het beoogde traject heeft tot doel lokale overheden proactief een concreet, kwaliteitsvol ontwikkelingsperspectief en een uitvoeringsstrategie aan te reiken voor de realisering van een actuele ruimtelijke ontwerpopgave in samenhang met open ruimte ontwikkeling.

De aanpak van de ORO-projecten moet een grote meerwaarde bieden op het vlak van omgevingskwaliteit en ruimtelijke samenhang. Hij moet bijdragen aan het behalen van de doelstellingen geformuleerd in het Meerjarenprogramma 2017-2020 van de Vlaamse Bouwmeester, de strategische visie van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen en het Vlaams Klimaatbeleidsplan:  het bestaande ruimtebeslag beter en intensiever benutten (verdichten, hergebruiken, verweven…), de inname van open ruimte terugdringen en de open ruimte versterken op strategische plekken (door ontharding, ontlinting, ontsnippering, uitdoving, herbestemming, groenblauwe dooradering…).

ORO-projecten kunnen ook de agenda’s van opgaven die resulteren uit de Bouwmeester Scan verder concretiseren. De Bouwmeester Scan heeft immers eveneens tot doel gemeenten bij te staan in het realiseren van een aangenamere, gezondere, beter uitgeruste en meer inclusieve leefomgeving. Besturen die voor een ruimtelijke transformatieopgave staan en nog geen Bouwmeester Scan hebben laten uitvoeren, kunnen echter evengoed sterk gebaat zijn bij de ORO-aanpak.

Het verkennend onderzoek focust op het verder onderbouwen van en procedureel gestalte geven aan het ORO-traject. De vorm en intensiteit van de ondersteuning aan de lokale besturen maken mee het voorwerp uit van de verkenningsopdracht. De opdrachtgevers zijn op zoek naar projectteams die vertrouwd zijn met ontwerpend onderzoek en expertise bezitten op het vlak van stedenbouw, landschapsarchitectuur en planning. Een goede kennis van water-, bodem- en ecosystemen, mobiliteit en sturingsmechanismen in de grond- en vastgoedmarkt strekt tot aanbeveling. 

Het Team Vlaams Bouwmeester nodigt u van harte uit op de tentoonstelling BWMSTR Label | Ruimte voor sloop. De opening vindt plaats op dinsdag 23 april om 20u in deSingel, de tenoonstelling loopt van 24 april tot 16 mei eveneens in deSingel. De Faculteit Architectuur van KU Leuven en HoGent-KASK presenteren het gezamenlijk werk van studenten en docenten over sloop in functie van meer open ruimte.

Iedereen kent in zijn of haar omgeving wel een of andere constructie (gebouw, bestrating…) waarvan de sloop de Vlaamse open ruimte en het landschap ten goede zou komen. Toch lijkt de effectieve afbraak van die constructies vaak onbespreekbaar en blijven ze ‘harde klonters in het ruimtebeslag’. De Faculteit Architectuur van KU Leuven en HoGent-KASK willen een maatschappelijk draagvlak creëren voor het terugdringen van de verharding in de open ruimte. Hiertoe verkennen ze zowel de fysieke als de mentale ruimte voor sloop.

De gelaagdheid van de problematiek rond sloop ligt aan de basis van het videowerk in de tentoonstelling. Fotografenduo De Cleene De Cleene bezocht vier sites: een leegstaand weekendhuisje, een serre, een hoeve en een loods met aanpalende verharding. De visuele analyse legt, samen met de inbreng van omwonenden en passanten, diverse betekenissen van deze plekken bloot.

Over het Bouwmeester Label

Het Team Vlaams Bouwmeester gaat elk jaar op zoek naar sterke ruimtelijke concepten en geïntegreerde onderzoeksvragen die een positief maatschappelijk verschil maken. Met het Bouwmeester Label beschikt het Team over een belangrijk instrument om vernieuwende en beleidsrelevante ideeën op te pikken en zo (ontwerpend) onderzoek te steunen.

Hans Leinfelder, Bruno Notteboom, Ruben Joye en Sylvie Van Damme ontvingen voor hun onderzoek het Bouwmeester Label 014. In 2018 – 2019 toont het Vlaams Architectuurinstituut de resultaten van de Bouwmeester Labels 2017 in de wandelgangen van deSingel.   

programma opening

Welkom

Inleiding door Leo Van Broeck (Vlaams Bouwmeester)

Reflectie over uitgevoerde Bouwmeester Scans en mogelijkheden voor sloop

Toelichting project

• Kadering in ‘betonstop’ door Hans Leinfelder (KULeuven)
• Samenwerking met studenten, lezingen en digitale kaart door Ruben Joye en Sylvie Van Damme (HoGent-KASK)
• Tentoonstelling, publicatie en inbreng Decleene-Decleene door Bruno Notteboom (KULeuven)

Bezoek tentoonstelling 

De tentoonstelling is een productie van het Vlaams Architectuurinstituut en deSingel Internationale Kunstcampus.

Het project ‘Ruimte voor sloop’ van KU Leuven - Faculteit Architectuur en HoGent - KASK kreeg in 2017 het Bouwmeester Label 014. In dit kader organiseren de initiatiefnemers na een eerste publieksmoment met Hannah Schubert, een tweede lezingenavond, ditmaal rond de beleidsmatige en instrumentele aspecten van sloop.

Met dit project ‘Ruimte voor sloop’, gedragen door gezamenlijk werk van studenten en docenten, willen de initiatiefnemers een maatschappelijk draagvlak creëren voor het terugdringen van de verharding in de Vlaamse open ruimte. In maart 2018 vond, in het kader van dit Bouwmeester Label, een gesmaakte lezing plaats door landschapsarchitecte Hannah Schubert over de inzet van de kracht van natuur om een ‘gefaald’ gebouw langzaam te transformeren in een landschap.

Een tweede lezingenavond gaat in op de beleidsmatige en instrumentele aspecten van sloop. Na een inleiding door Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck komen twee Nederlandse deskundigen aan het woord.

Jeroen Merkx is werkzaam bij de gemeente Sint-Antonis, maar werkte voordien bij de gemeente Someren als projectleider voor het bestemmingsplan buitengebied en de aanpak van leegstand op het platteland. Deze kleine, landelijke gemeente in Noord-Brabant is erin geslaagd om een eigen fonds en subsidiesysteem voor de sloop van leegstaande stallen uit te werken. Jeroen Merkx stond mee aan de wieg van dit gemeentelijk sloopbeleid.

Martijn Segers is projectleider ‘Superlocal’ bij de Limburgse woningbouwcoöperatie HEEMwonen. In krimpregio’s zoals de Stadsregio Parkstad weten overheden dat te veel leegstand tot een neerwaartse spiraal leidt. Gemeenten en woningbouwcoöperaties slaan dan ook de handen in elkaar om het aantal woningen actief te verminderen, het materiaal uit sloop te hergebruiken en de vrijgekomen ruimte in te schakelen in groenstructuren.

Open ruimte is cruciaal voor de toekomst van een verstedelijkt Vlaanderen. Die open ruimte openhouden en zorgvuldig blijven beheren is noodzakelijk, maar niet evident. Bijna de helft van Vlaanderen wordt gebruikt voor landbouw-doeleinden. Landbouwers zijn dus belangrijke partners bij het behoud en het beheer van de open ruimte. Die vaststelling leidde tot de vraag: hoe kunnen we de open ruimte versterken via duurzame landbouw? Het werd een sleutelopgave binnen het programma Pilootprojecten Productief Landschap (PPPL). 

Download het manifest

Pilootprojecten zijn intensieve onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten voor dringende maatschappelijke vraagstukken of voor sectoren die er nood aan hebben dat er ‘out of the box’ kan worden gedacht. Ze moeten leiden tot vernieuwende bouwprojecten die ook daadwerkelijk worden gerealiseerd. De pilootprojecten houden gangbare werkwijzen en denkkaders kritisch tegen het licht. Daarnaast zorgen ze voor wervende beelden en concepten waarmee ze andere initiatieven en projecten willen inspireren. De pilootprojecten maken gebruik van ontwerpend onderzoek om het beleid voor te bereiden of af te toetsen. Via dat ontwerpend onderzoek willen ze in beeld brengen welke mogelijkheden een omgeving biedt of welke kansen er schuilen in een uitdaging, eerder dan dat ze streven naar een ideaal of onbereikbaar toekomstbeeld.

Testcases zijn dan telkens concrete projecten die achteraf ook gerealiseerd moeten kunnen worden. Elk traject ‘pilootprojecten’ zet telkens in op vijf projecten die buiten de lijntjes kunnen en durven kleuren.Via ontwerpend onderzoek brengen de testcases belanghebbenden en beleidsdomeinen samen. Dat doen ze met beeldmateriaal en discussie. Op die manier zoeken ze de marges op van de huidige regelgeving. Ze maken innovatie mogelijk door knelpunten te detecteren en aan te kaarten. Die methodiek vindt niet bottom-up of top-down plaats. Het gaat om een doorgedreven concrete samenwerking tussen actoren, middenveld en beleid. 

Het ILVO heeft in nauwe samenwerking met het Team Vlaams Bouwmeester de Pilootprojecten Productief Landschap gecoördineerd. Daarmee wilden de partners een interessante wisselwerking tot
stand brengen tussen de primaire sector en het (planologisch) beleid. Het werd een zoektocht naar vernieuwende concepten en grensverleggende projecten die organisatorisch, stedenbouwkundig en architecturaal buiten de bestaande kaders en concepten durfden te denken. De pilootprojecten willen samenwerking tot stand brengen boven de verschillende sectoren heen. Door samen te werken tussen landbouwers, beleid en maatschappij wil men ruimtelijke, fysische en bedrijfs economische processen opnieuw beter op elkaar afstemmen. Die processen willen model staan voor de ontwikkelingen die we in de toekomst voor ogen hebben. De realisatie van de projecten kan er bovendien toe leiden dat bestaande beleidsmatige en wettelijke kaders worden geherevalueerd. Het proces wordt gemonitord en opgevolgd, de middelen worden gericht ingezet en de nodige deskundigheid wordt aangesproken om met de verworven inzichten innovatie mogelijk te maken en de slaagkans van de projecten te vergroten.

Download de publicatie

Met de projectoproep ‘Proeftuinen ontharding’ wil Joke Schauvliege, Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw, initiatieven en inspanningen rond ontharding  stimuleren en ondersteunen. Overheden, verenigingen, organisaties, bedrijven en scholen kunnen een beroep doen op inhoudelijke expertise, communicatie en subsidies.

Na het Onthardingsforum op You Are Here – het Brusselse programma van expo’s, stadsdebatten en werksessies in het kader van de dubbelbiënnale IABR–2018+2020–THE MISSING LINK –  lanceerde het departement Omgeving een oproep naar concrete onthardingsprojecten. Tot en met 9 november 2018 kunnen overheden, (burger)verenigingen, organisaties, bedrijven en scholen projectvoorstellen online indienen. Ontwerpers en studiebureaus kunnen ook zelf het initiatief nemen om cases op te zetten en deze samen met eigenaars en andere actoren in te dienen voor een proeftuin.

Het Team Vlaams Bouwmeester werkt mee aan het vrijwaren en de creatie van open ruimte én van andere duurzaamheidsdoelstellingen, en beschouwt het terugdringen van de verharding in de open ruimte als een eerste, noodzakelijke stap naar de vermindering van het ruimtebeslag. Eind 2017 werd al een Bouwmeester Label toegekend aan onderzoekers Hans Leinfelder, Bruno Notteboom, Ruben Joye en Sylvie Van Damme voor hun project ‘Ruimte voor sloop’. Met de toekenning van het Bouwmeester Label 014 wil het Team Vlaams Bouwmeester het maatschappelijk draagvlak voor ontharding mee helpen vergroten

Het Brusselse World Trade Center in Brussel werd omgetoverd tot World Transformation Center, een platform en gemeenschappelijke werkplaats waar gewerkt wordt aan de toekomst. Wie meer te weten wil komen over hoe we met ontwerp en een andere ruimtelijke inrichting onze steden en dorpen klaar maken voor 12 maatschappelijke urgenties, kan de expo ‘You Are Here’ bezoeken, of deelnemen aan een van de publieke stadsdebatten. De expo loopt nog tot 11 november 2018.

De Brusselse expo ‘You Are Here’ kadert in IABR_2018+2020, de Internationale Architectuur Biennale Rotterdam. Vlaanderen en Nederland slaan hiervoor de handen in elkaar voor een drie jaren durend programma van kennisdeling, intervisie en gezamenlijk ontwerpend onderzoek in het teken van de transitie naar een weerbare toekomst. Onder de noemer ‘The Missing Link’ is het centrale vraagstuk: welke rol kan ruimtelijk ontwerp in de transitie naar een duurzame leefomgeving spelen, en hoe gaan we van agenda, kennis en plannen naar effectieve ruimtelijke transformatie? Voor deze dubbeleditie, met hoofdlocaties in Rotterdam én Brussel en de Rijn-Maas-Scheldedelta als werkterrein, werd een driekoppig curatorenteam aangesteld. Nederlands Rijksbouwmeester Floris Alkemade, Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck en Joachim Declerck worden ondersteund door hun respectievelijke teams: het Atelier Rijksbouwmeester, het Team Vlaams Bouwmeester en Architecture Workroom Brussels.

Openingsuren tentoonstelling

• maandag : gesloten
• dinsdag : gesloten
• woensdag : van 13u tot 18u
• donderdag : van 13u tot 21u
• vrijdag : van 13u tot 18u
• zaterdag : van 13u tot 18u
• zondag : van 13u tot 18u

Adres

WTC I-gebouw, Koning Albert II-laan 28-30, 1000 Brussel.

Agenda

15.10.18 Open Ruimte Beweging Workshop

15.10.18 Open Brooddozen

16.10.18 Architectures of Deconstruction

17.10.18 Bezoek Art Basics for Children

18.10.18 Workshop Mobiliteit op maat van de wijk

18.10.18 Urban by Nature

19.10.18 Informatie sessie proeftuinen ontharding

20.10.18 Connecting Global Futures

23.10.18 Circular City Harbours

24.10.18 Bezoek Art Basics for Children

25.10.18 Beweging in de open ruimte Conferentie

25.10.18 Cultivation is Permanent Restoration

30.10.18 Spaces of Solidarity

06.11.18 A Good City has Industry

07.11.18 Workshop Gedeelde Mobiliteit, Gedeelde Ruimte

08.11.18–09.11.18 You Are Here werkconferentie

11.11.18 Finissage

13.11.18 Inclusie in de Noordwijk

04.12.18 Productie in de Noordwijk

De Europese energietransitie is volop aan de gang. Dit vergt zowel een sterke toename in productie uit hernieuwbare energiebronnen als een sterke uitbreiding van het hoogspanningsnetwerk. In Vlaanderen is de ruimte schaars en dicht bebouwd. Een integratie van deze nieuwe infrastructuren in ons landschap is dan ook een ruimtelijke opgave voor de komende decennia.

De Afdeling Gebiedsontwikkeling, Omgevingsplanning en -projecten (GOP) van het Departement Omgeving en Elia, de Belgische hoogspanningsnetbeheerder, zoeken een ontwerpbureau dat actief kan meewerken aan de landschappelijke inpassing van toekomstige hoogspanningsverbindingen. De precieze inhoud van de opdracht wordt in onderling overleg bepaald en zal evolueren in de loop van de tijd.

Indicatieve timing: gunningsprocedure in de maand augustus 2018; start van de opdracht in september 2018.

Bent u geïnteresseerd in deze opdracht, dan ontvangen wij graag ten laatste op 22 juni vóór 12 uur een mail met als bijlage 1 A4-document, waarin u blijk geeft van uw belangstelling en de gegevens vermeldt van het beoogde team. Contactadres: griet.demulder@vlaanderen.be

Het Team Vlaams Bouwmeester begeleidt de selectie en de keuze van de kandidaten voor het indienen van een offerte en adviseert bij de keuze van het ontwerpteam.

De Oproep aan geïnteresseerden heeft als doel om een lijst van geïnteresseerde ontwerpteams samen te stellen. Deze lijst zal de opdrachtgever in staat stellen om een selectie te maken van aan te schrijven ontwerpteams. Aan de aanmelding zijn geen rechten of plichten verbonden, noch voor de indiener, noch voor de opdrachtgever. De aanmelding of de selecties die hier uit volgen, zijn louter voor intern gebruik en zullen nergens bekendgemaakt worden.

In september vindt de derde editie van het PeriFeria Festival plaats. PeriFeria wil het verstedelijkte landschap in de rand van en rond Brussel bevragen en naar waarde schatten. Samen met onder meer constructLab, O.S.T., WAUW, Breicabine, TMBR en Collective ? zorgt organisator City3 er voor workshops, rondleidingen, artistieke ingrepen, spektakel en animatie op maat. Dit jaar is de westrand aan zet.

Tijdens PeriFeria 2017 kan u ook twee onderzoeksprojecten herontdekken die in het kader van Metropolitan Landscapes peilden naar strategische scenario’s voor ontwikkeling van de open ruimte in de westrand van Brussel.

Op zondagnamiddag 10 september kunt u op wandeling in de Molenbeekvallei met het Franse landschaps- en stedenbouwkundig bureau Agence Ter. Voor Metropolitan Landscapes kwamen ze met een ambitieus voorstel op de proppen: een overkapping van de Ring over een afstand van 1,4 kilometer, met als resultaat een groot productief park dat het Laarbeekbos, het Boudewijnpark en de Ganshorense moerassen zou verbinden met het glooiende weidegebied aan de Vlaamse kant van de Ring. Op 10 september licht Annelies De Nijs van Agence TER in het kader van het PeriFeria Festival de visie op de Brusselse rand toe tijdens een wandeltocht door het gebied.

Twee weken later komt ook Coloco voor PeriFeria naar Brussel. Het Parijse ontwerpatelier schoof voor Metropolitan Landscapes aan de hand van een studie van Scheutbos het concept van de ‘metropolitan living room’ naar voor als figuur voor open ruimte ontwikkeling in het metropolitane gebied van Brussel en de rand. Op zaterdag 23 september geeft Coloco op aparte wijze toelichting bij het concept. Ze nemen u mee op ‘Fertile Mobile’, een feestelijke (inter)actieve ontdekkingstocht in de westrand van Brussel. De methode is die van het veldonderzoek, maar op een humane schaal, waarbij de kunst van het tuinieren tot street art wordt herschapen.

Meer info over de rondleidingen met Agence Ter en Coloco en over de andere activiteiten die City3 voor PeriFeria 2017 in petto heeft, vindt u op de website www.periferiafestival.be.

Leo Van Broeck licht zijn visie op de open ruimte en het plattelant toe in ‘Oog in oog’ van PlattelandsTV