Een gemeentehuis, een school, een zorginstelling, een museum, een woonwijk, een brug, een groen of een stedelijk landschap: ze moeten er komen, het budget is voorzien, maar hoe vind je een ontwerper met wie je in dialoog kan bouwen? Ten behoeve van publieke opdrachtgevers heeft de Vlaamse Bouwmeester in 2000 de Open Oproep uitgewerkt, een procedure om ontwerpers te selecteren voor opdrachten op het vlak van architectuur, stedenbouw, landschapsinrichting, publieke ruimte en infrastructuur. De overheidsprojecten waarvoor een ontwerper wordt gezocht via de Open Oproep, worden gegroepeerd en tweemaal per jaar Europees gepubliceerd. Nationaal en internationaal worden architecten en ontwerpers opgeroepen om zich kandidaat te stellen voor een of meer projecten.
De Open Oproep is tot op heden nog steeds een unieke en vernieuwende manier van selecteren en onderhandelen. De opmaak van een projectdefinitie, waarmee vervolgens niet één maar verschillende ontwerpteams aan de slag gaan, hun reflectie op de opdracht en de daaropvolgende discussie helpen de publieke opdrachtgever om een gewogen keuze te maken voor de ontwerper die zijn voorkeur wegdraagt. Met de Open Oproep wordt er gestaag gewerkt aan een visionaire bouwcultuur, waarin bouwen een middel is om maatschappelijke ambities te realiseren, geen doel op zich noch louter een manier om snel noden te lenigen. Concreet genereert de Open Oproep op een aantal cruciale punten een duidelijke meerwaarde.
Een verantwoordelijke opdrachtgever met een visie
Een publieke bouwheer draagt een bijzondere culturele verantwoordelijkheid omdat hij bouwt met het oog op zijn maatschappelijke opdracht. Hij heeft een missie en een visie en realiseert die mede door de wijze waarop hij bouwt. Steeds meer bouwheren beseffen dat een bouwopdracht meer is dan het voldoen aan ruimte- en huisvestingsbehoeften. Ze willen dat hun bouwproject hen helpt om dienstbaar, herkenbaar en toegankelijk te zijn. Een voorbeeldige bouwheer formuleert daarom, vóór hij gaat bouwen, zijn ambities en verwachtingen in een projectdefinitie. Dit document vormt voor de bouwheer het kader om na de projectpresentaties van de ontwerpers te kunnen kiezen voor een voorstel dat van zijn visie getuigt.
Ontwerpend onderzoek en verscheidenheid
De Open Oproep laat ontwerpers toe hun visie en aanpak voor een bepaalde bouwopdracht concreet te maken. Hun benadering kan op verschillende manieren worden uitgewerkt, gaande van een reflectie op de projectdefinitie, een schets met visienota tot een meer uitgebreid ontwerp met maquette. Hierbij is het van belang dat de ontwerpers de projectdefinitie trachten te verbeelden. Een ontwerp is niet een te nemen of te laten iets, maar een verbeeldend onderzoek dat de bouwheer in staat stelt te reageren en bij te stellen. De bouwheer wordt op een positieve manier uitgedaagd door de verschillende ontwerpvoorstellen.
Samenwerking tussen opdrachtgever en ontwerper
Een intensieve samenwerking met de gekozen ontwerper is van cruciaal belang voor een maatschappelijk evenwichtig eindresultaat. De Open Oproep geeft de bouwheer de kans om met de ontwerpers in gesprek te gaan over de ruimtelijke benadering die evntueel uitgewerkt is in een schetsontwerp, en om de procesbereidheid van het ontwerpteam te testen. Een goede dialoog tussen opdrachtgever en ontwerper is een voorwaarde voor kwaliteitsvol bouwen.
Procesopvolging
De Open Oproep is een intens en leerzaam proces voor alle partijen. Bij afsluiting van het samenwerkingsprotocol met de Vlaamse Bouwmeester engageert deze zich tot het aanstellen van een projectregisseur, die het proces van A tot Z mee superviseert. De projectregisseur waakt er mee over dat het project consistent ontwikkeld wordt vanuit de projectdefinitie en de visie van de ontwerper.
Kwaliteitsgarantie
Voor elk Open Oproep traject stelt de Vlaamse Bouwmeester niet alleen de eigen expertise en die van een ervaren team ter beschikking van de bouwheer, maar hij draagt ook een onafhankelijk deskundige voor, die wordt gekozen omwille van een specifieke, projectgebonden expertise. De externe deskundige zetelt in de gunningscommissie en kan bij uitbreiding gedurende het hele traject (van het opstellen van de projectdefinitie tot en met de bouwaanvraag) fungeren als adviseur van de bouwheer. Zijn of haar opdracht betreft niet enkel het bewaken van de reeds gehaalde kwaliteit, maar ook het toezien op de permanente verbetering van het ontwerp uitgaande van de ambities en verwachtingen van de opdrachtgever.
Integrale duurzaamheid als leidraad
De kern van duurzaamheid is veranderlijkheid: veranderlijkheid met waardebehoud en liefst zelfs met waardevermeerdering, zowel in economisch als in cultureel opzicht. De geschiedenis leert dat het mogelijk is gebouwen en publieke omgevingen te realiseren die gekoesterd en steeds opnieuw gebruikt worden. Duurzaamheid is zeker niet te herleiden tot energieprestaties en dient zo breed mogelijk te worden opgevat: als een samenspel van maatschappelijke, culturele, economische én ecologische factoren. Binnen dit kader moet minstens aandacht uitgaan naar de 'recycleerbaarheid' van ruimtelijke ingrepen (d.w.z. hun aanpasbaarheid aan toekomstige, nog onbekende programma's), zuinig ruimtegebruik, de creatie van open ruimte, de continuïteit van ecologische netwerken en landschapsstructuren, collectiviteit, systeemdenken, toegankelijkheid, afvalbeheer, gezondheid, het oordeelkundig gebruik van energie, water en materialen en een milieuvriendelijke mobiliteit.