Circulaire stad: Antwerpen als testcase

Wereldwijd winnen metropolitane regio’s aan economisch belang. Sociale, ecologische en ruimtelijke uitdagingen zetten het stedelijk systeem onder druk. Steden en stadsregio’s werken daarom aan oplossingen om de veerkracht en leefbaarheid te vergroten. Er liggen uitdagingen op het kruispunt van werk, economie, ondernemerschap, slim materialen- en bodembeheer, natuur in de stad, ruimtegebruik, mobiliteit en logistiek. De zoektocht naar nieuwe en werkbare concepten en praktijken voor de stad van morgen is volop aan de gang. Een van die nieuwe concepten is ‘ de circulaire stad’.

Stromen in en rondom de stad, zoals water, mensen, goederen en energie, vormen steeds vaker de basis van het denken over de toekomst van de stad. We beschouwen de stad of stadsregio als een ecosysteem: een complex, uitgestrekt en interactief metabolisme dat onophoudelijk werkt om in de behoeften van zijn bewoners te voorzien. Het concept van de ‘circulaire stad’ streeft ernaar die ‘stofwisseling’ te verbeteren, duurzamer en veerkrachtiger te maken, kringlopen te sluiten.

Antwerpen is bij uitstek een stad van stromen. Het meest in het oog lopend zijn de goederen, de havenactiviteiten en het water. Maar ook lucht, verkeer, sedimenten en afval bewegen doorheen de stad, langs zichtbare en minder zichtbare ruimtelijke knooppunten, met meer of minder impact op mens en milieu.

Het onderzoekstraject ‘Antwerpen, de circulaire stad van morgen’ heeft als doel nieuwe inzichten te genereren die het stedelijk beleid kunnen voeden. Anderzijds kan Antwerpen een testcase zijn, ook voor andere Vlaamse steden, om te onderzoeken hoe we evolueren naar duurzame, circulaire steden.

Het gehele onderzoekstraject omvat twee grote fases en verschillende deelonderzoeken. In een eerste fase, onder de titel ‘Metabolisme van Antwerpen, stad van stromen’ verkenden we hoe de stad duurzamer georganiseerd kan worden door kringlopen te sluiten. In een tweede fase, onder de noemer ‘Stratenclusters’ onderzochten we op welke manier een andere inrichting van het publieke domein op schaal van een buurt, een groep straten of een stratencluster, ons verder kan helpen in de uitdagingen waarmee de stad geconfronteerd wordt.

Fase 1 – Metabolisme van Antwerpen, stad van stromen

Een eerste onderzoeksopdracht ‘Metabolisme van Antwerpen, stad van stromen’ gaat in op de vraag hoe onder meer goederen, biomassa, afval, energie, mensen, lucht en data in en rond de stad Antwerpen bewegen. Hoe beïnvloeden deze stromen de levenskwaliteit en welke fysieke, directe en indirecte relaties bestaan er in ruimtelijke zin? Waar liggen de meeste opportuniteiten? Hoe kan dit inzichtelijk en bruikbaar gemaakt worden en richting geven aan beleid en maatschappelijke betrokkenen? Het analyseren, begrijpen en leren gebruiken van het concept ‘metabolisme van de stad’, zijn structuur, het ecosysteem in brede zin en de tekortkomingen en sterke punten ervan, geeft concrete aanknopingspunten voor een veerkrachtiger stad. De resultaten van deze eerste onderzoeksfase, uitgevoerd door het team van FABRICations, Universiteit Antwerpen, marco.broekman en Common Ground, zijn gebundeld in een eindrapport.

Fase 2 - Stratenclusters

In de tweede fase, onder de titel ‘Stratenclusters’, onderzoeken we hoe de ambitie van de modal shift vorm kan krijgen in gewone woonstraten en -buurten, vandaag nog te vaak ingericht volgens een pure verkeerslogica. We brengen in beeld welke ingrepen nodig zijn om het publieke domein te transformeren tot een aantrekkelijke, gezonde en veilige ruimte om doorheen te bewegen en in te verblijven, voor jong en oud. De mobiliteitstransitie vraagt een herverdeling van de ruimte op straat en creëert zo ook kansen om meer ruimte te voorzien voor water, groen, lokale economie en ontmoeting, en om te werken aan een betere luchtkwaliteit, minder geluidsoverlast, minder hittestress en een aantrekkelijkere woonomgeving.

De inzichten die deze tweede fase opleverde werden gebundeld in een brochure die de verschillende stappen in het denk- en ontwerpwerk in beeld brengt. Het onderzoek zelf kwam niet tot stand door – zoals gebruikelijk – een opdracht uit te besteden aan een extern onderzoeksbureau, maar is het resultaat van het denk- en werkproces van een groep medewerkers van de Antwerpse en Vlaamse administratie, aan de hand van ontwerpoefeningen op concrete buurten, maar ook workshops en gesprekken met diverse publieke en private actoren.

Parallel aan de interne ontwerpoefeningen, en om de discussies inhoudelijk te voeden, werden ook twee opdrachten aan experten uitgeschreven, waar we ook voor deze publicatie uit putten: Witteveen en Bos brachten voor de thema’s water, geluid, lucht, hitte en energie in beeld wat de impact van ingrepen op buurtniveau kan zijn; Ellen Verbiest bracht cartografisch in beeld hoe de in dit traject onderzochte thema’s ook in de grotere stadsregio spelen, en brengt de heterogeniteit van die regio, de natuurlijke onderlagen en de bebouwingspatronen, in kaart.

Antwerpen, circulaire stad van morgen

Is een ontwerpend onderzoekstraject in twee fases, dat in beeld brengt hoe de stadsregio Antwerpen kan evolueren naar een meer duurzame en circulaire stad.

Alliantie
  • Team Vlaams Bouwmeester

  • Departement Omgeving
  • Stad Antwerpen
  • OVAM (enkel voor fase 1)
  • Havenbedrijf Antwerpen NV (enkel voor fase 1)
Fasering
  • Fase 1: ‘Metabolisme van Antwerpen, stad van stromen’, 2016 - 2017

  • Fase 2: ‘Stratenclusters’, 2018 - 2021
Download
Gerelateerde items