De missie van het bouwmeesterschap is het bevorderen van de architectuurkwaliteit van de gebouwde omgeving, opgevat als een synthese van kwaliteiten op het vlak van stedenbouwkundige omgeving, gebruik en beleving, beeldwaarde, bouwtechniek, energie- en kostenbeheer, enz. Deze inzet wordt geconcretiseerd in de begeleiding van opdrachtgevers bij publieke en publiek-private projecten op het vlak van het ontwerpen en realiseren van gebouwen, publieke ruimte, landschap en infrastructuur, en dit steeds in relatie tot de veranderende maatschappelijke uitdagingen en vanuit een transversaal perspectief van samenwerking met de betrokken actoren en sectoren. Sinds september 2020 ressorteert de Vlaams Bouwmeester onder het Departement Kanselarij en Buitenlandse Zaken en onder de politieke verantwoordelijkheid van de minister-president. Deze inbedding in een transversaal beleidsdomein biedt een ideale uitvalsbasis om de synergie te bevorderen over de verschillende beleidsdomeinen heen en om intersectorale initiatieven te ontplooien. De Vlaams Bouwmeester wordt dan ook aangesteld als adviseur van de hele Vlaamse Regering en kan zijn diensten aanbieden aan elk van haar leden.
Naar aanleiding van de twintigste verjaardag van het Vlaamse bouwmeesterschap werd een filmpje gerealiseerd over de werking van het Team Vlaams Bouwmeester. Wat is het Team Vlaams Bouwmeester, en wat doet het wel of net niet? De belangrijkste tools en instrumenten passeren de revue; experten en stakeholders getuigen aan de hand van concrete voorbeelden.
Om zijn opdracht te vervullen beschikt de Vlaams Bouwmeester over een team van een vijftiental personen. Het team zet in op twee kerntaken:
Daarnaast behartigt het team nog enkele aanvullende opdrachten:
In haar conceptnota over het vernieuwd bouwmeesterschap (voorjaar 2015) werd door de Vlaamse Regering ook voorzien dat de Vlaams Bouwmeester voor de verantwoording van strategische keuzes, belangrijke beslissingen en projecten in de toekomst zal kunnen terugvallen op de brede, multidisciplinaire kennis van een expertengroep.
Om zijn taken te vervullen werden door het Team Vlaams Bouwmeester verschillende instrumenten en allianties ontwikkeld. Deze garanderen onze basiswerking en laten ons toe flexibel in te spelen op actuele thema’s over sectorale grenzen heen.
De Open Oproep is een procedure die publieke opdrachtgevers toelaat ontwerpers te selecteren op het vlak van architectuur, stedenbouw of landschapsarchitectuur. Besturen verlenen hierbij een mandaat aan de Vlaams Bouwmeester om de selectieprocedure mee te sturen. Het Team Vlaams Bouwmeester brengt hen via een halfjaarlijkse oproep in contact met een rijk aanbod aan internationale ontwerpers, staat hen bij in de opmaak van een projectdefinitie en begeleidt de hele procedure. De selectieprocedure van de Open Oproep is gebaseerd op het principe van de prijsvraag voor ontwerpen en is in overeenstemming met de wetgeving inzake overheidsopdrachten en de Europese mededingingsregels.
Het Team Vlaams Bouwmeester geeft ook projectadvies. Voor projecten van strategisch belang neemt de Vlaams Bouwmeester vaak zelf initiatief en spreekt hij publieke opdrachtgevers aan om hen bij te staan in hun opdracht.
De Prijs Wivina Demeester - voorheen Prijs Bouwheer - is een tweejaarlijkse prijs van de Vlaamse overheid voor inspirerend opdrachtgeverschap bij de realisatie van stedenbouwkundige, landschappelijke en architecturale projecten in Vlaanderen. Niet zozeer de kwaliteit van de realisatie, maar het voorbeeldige realisatietraject dat door de opdrachtgever werd afgelegd, wordt in de kijker geplaatst.
De Meesterproef daagt publieke opdrachtgevers uit om jonge ontwerpers en kunstenaars een kans te geven een eerste overheidsopdracht uit te voeren. Onder begeleiding van een door de Vlaams Bouwmeester aangestelde projectregisseur kunnen de meest innovatieve en frisse oplossingen ook werkelijk uitgevoerd worden na de goedkeuring van een deskundige jury. Via deze selectieprocedure worden kleinere opdrachten via een onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking gegund aan de ontwerpers.
De Pilootprojecten koppelen ontwerpend onderzoek met een beleidsvoorbereidende inslag aan de realisatie van grensverleggende projecten. Voor elk van de Pilootprojecten worden specifieke allianties aangegaan met de betrokken partners. Naast de realisatie van de projecten wordt een brede communicatie gevoerd over het leertraject via symposia en publicaties, en wordt met de partners een vervolgtraject voorzien om regelgeving en instrumenten op elkaar af te stemmen en op elk bestuursniveau te optimaliseren.
Bij de keuze van thema’s voor de Pilootprojecten spelen we in op actuele en urgente kwesties. Zo bieden de Pilootprojecten Zorg een antwoord op de vergrijzing en de behoefte aan nieuwe modellen voor zorgverlening. De Pilootprojecten Collectief Wonen ontwikkelen scenario’s en methodieken voor een nodige trendbreuk in de woningproductie, in het licht van een stijgende nood aan woningen binnen een beperkt beschikbare ruimte. Bij de Pilootprojecten Productief Landschap zien we landbouw als cruciale ruimtebeheerder en koppelen we uitdagingen inzake voedselproductie aan waterbeheer, natuurbehoud, energie-delen en andere maatschappelijke vraagstukken. Met de Pilootprojecten Kunst in Opdracht, opgevat rond het thema 'Meer dan object', worden de grenzen van de traditionele kunstopdrachtenpraktijk afgetast om de diversiteit van de hedendaagse artistieke productie ten volle aan bod te laten komen. Met de Pilootprojecten Terug in Omloop ten slotte, zal onderzocht worden hoe onderbenutte, verontreinigde bedrijventerreinen een nieuwe betekenis kunnen krijgen binnen een ruimtelijke, stedelijke en maatschappelijke ontwikkeling in Vlaanderen.
Labo Ruimte is een open samenwerkingsverband met Ruimte Vlaanderen, de Vlaamse administratie bevoegd voor ruimtelijke ordening. Labo Ruimte is een ruimtelijk-strategisch denkkader voor ontwerpend onderzoek en kritische analyse waarbinnen concrete studietrajecten worden opgezet over urgente maatschappelijke vraagstukken, samen met verschillende partners en actoren. Verscheidene studies werden reeds gelanceerd binnen dit kader: 'Metropolitaan Kustlandschap 2100' onderzocht de ontwikkelingsmogelijkheden van de kust tot 2100 in het kader van een veranderend klimaat en socio-economische context. 'Energielandschappen' ging op zoek naar strategieën die op een duurzame en innovatieve wijze hernieuwbare energie kunnen integreren in ons landschap. Als vervolg hierop onderzocht ‘Atelier Diepe Geothermie’ hoe de interactie tussen diepe geothermie en het landschap bepalend kan zijn voor de ontwikkeling van een kwaliteitsvolle en duurzame leefomgeving. ‘Metropolitan Landscapes’ verkende samen met de bevoegde partners van het Brussels Gewest de sturende rol van ‘open ruimte’ voor het metropolitane gebied van Brussel en hinterland. ‘Lage landen 2030-2100’, in samenwerking met Nederland, is een gezamenlijke verkenning van ruimtelijke potenties en metropolitane condities op lange termijn.
In tijden van terugtredende of afslankende overheden wordt, ook in Vlaanderen, steeds vaker geopteerd voor vormen van publiek-private samenwerking (PPS) voor het realiseren van openbare bouw- en infrastructuurprojecten en gemeenschapsvoorzieningen. Wanneer het aankomt op het waarborgen van ruimtelijke en daarmee samenhangende maatschappelijke winsten in PPS-projecten, is er een absolute nood aan een totaalvisie en -aanpak. De Participatiemaatschappij Vlaanderen, het Kenniscentrum PPS en het Team Vlaams Bouwmeester lopen dan ook samen een parcours op zoek naar ruimtelijke en maatschappelijke winsten binnen PPS. Op basis van een brede bevraging via workshops met stakeholders en experten wordt een stand van zaken opgemaakt. In 2016 zal de aanbevelingsnota aan het werkveld en de bevoegde beleidsverantwoordelijken overhandigd worden. Deze aanbevelingen worden geïntegreerd in de werking van de partners van dit traject om zo te werken aan de cultuuromslag die wordt vooropgesteld.
Het Team Vlaams Bouwmeester gaat jaarlijks op zoek naar sterke ruimtelijke concepten en geïntegreerde onderzoeksvragen die een positief maatschappelijk verschil kunnen maken. Met het Bouwmeester Label wil de Vlaams Bouwmeester vernieuwende en beleidsrelevante ideeën oppikken vanuit de onderzoeks- en ontwerppraktijk, en zo ongevraagd onderzoek ondersteunen in zijn prille beginfase. De laureaten krijgen een bescheiden budget om hun project verder uit te werken tot een dossier dat ingang kan vinden bij beleidsmakers en administraties.
Het Team Vlaams Bouwmeester voorziet ook begeleiding in een aantal strategische projecten, op eigen initiatief of op vraag van partners. In samenwerking met VRT, RTBF en de partners bij het Brussels Gewest werd een intensief traject gelopen rond de ontwikkeling van de Reyerssite. In samenwerking met het (voormalig) kabinet van minister van Bestuurszaken Geert Bourgeois, het Facilitair Bedrijf AFM, het Departement Bestuurszaken en de Participatiemaatschappij Vlaanderen werd een ontwerpend onderzoek uitgevoerd voor de vernieuwingsoperatie van de Ferrarissite in de Brusselse Noordwijk, gekaderd in een langetermijnvisie op de administratieve gebouwen van de Vlaamse overheid te Brussel. De Vlaams Bouwmeester nam ook het initiatief voor een studieopdracht om toekomstscenario’s te ontwikkelen voor het Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen.
Het Atelier Bouwmeester is de ontvangst- en presentatieruimte van het Team Vlaams Bouwmeester en de plek waar alle jury’s van de Open Oproep plaatsvinden. Het Atelier is gelegen in de rotonde van de Ravensteingalerij te Brussel en maakt het ruimtelijk beleid van de Vlaamse overheid en het werk van het Team Vlaams Bouwmeester bijzonder zichtbaar, en dit zowel voor partners en stakeholders als voor het brede publiek. Regelmatig worden publieke momenten georganiseerd, die inhoudelijk gekoppeld zijn aan zijn de werking van het Team Vlaams Bouwmeester.
Het Team Vlaams Bouwmeester geeft geregeld publicaties uit die de resultaten van de werking naar een gericht doelpubliek ontsluiten. De eigen website en de mediadeals met de twee toonaangevende vaktijdschriften (A+ en Ruimte) bieden de Vlaams Bouwmeester een platform rond actuele thema’s in de professionele wereld van architectuur, stedenbouw en ruimtelijke planning. Ze worden aangevuld met gerichte interventies in de brede pers, om thema’s en projecten actief op de agenda te plaatsen.
Het Team Vlaams Bouwmeester voert ook internationaal een actief communicatiebeleid. Op de Internationale Architectuurbiënnale van Rotterdam was het Team Vlaams Bouwmeester in 2012 aanwezig in de hoofdtentoonstelling 'Making City' met 'De Vlaamse metropolitane droom, een breuk met de actuele woningproductie'. In 2012 verzorgde de Vlaams Bouwmeester in samenwerking met het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) ook de Vlaamse bijdrage aan de Internationale Architectuurbiënnale van Venetië. Uitgangspunt was de vraag wat de Vlaamse regio qua ruimtelijke en architecturale ontwikkeling kan betekenen binnen een Europese context. De tentoonstelling 'The Ambition of the Territory' presenteerde een andere kijk op onze regio.
Open Oproep 0229 brug te Vroenhoven- ©Stijn Bollaert
Open Oproep 1202 Parkloods Spoor Noord Antwerpen - ©Stijn Bollaert
Meesterproef Gent kunstproject ‘Grindbakken’ - ©Johnny Umans
Bekendmaking Prijs Bouwwheer 2013 - ©Filip Dujardin
Publicatie Pilootprojecten Collectief Wonen - Fase 1
Publicatie Pilootprojecten Collectief Wonen - Fase 2
Publicatie Pilootprojecten Productief Landschap
Workshop 'Metropolitaan Kustlandschap 2100' - ©Nik Naudts
Workshop 'Vlaanderen als ontwerp' - ©Tim Van de Velde
Verbinden, dialoog en samenwerking zijn het handelsmerk van het bouwmeesterschap. In die hoedanigheid vervult de Bouwmeester zijn rol als adviseur voor de brede werking van de Vlaamse overheid.
De vertegenwoordiging van de Vlaamse architecten, het toezicht op het beroep, en de culturele promotie van de Vlaamse architectuur behoren niet tot de kerntaken van het Team Vlaams Bouwmeester. Deze taken worden binnen de architectuursector opgenomen door de Orde der Architecten, diverse beroepsorganisaties en het Vlaams Architectuurinstituut, waarmee de Vlaams Bouwmeester ook nauw samenwerkt. Het Team Vlaams Bouwmeester is ook geen directe opdrachtgever, maar probeert via het begeleiden van opdrachtgevers in selectieprocedures, door het aangaan van allianties en het inspelen op actuele thema’s wél mee ruimtelijk kwalitatieve projecten tot stand te brengen, innovatieve onderzoekstrajecten te lanceren en het publieke debat mee te bepalen.
Er zijn samenwerkingen opgezet en overeenkomsten afgesloten met het Agentschap Wegen en Verkeer (AWV), Waterwegen en Zeekanaal nv (W&Z), De Scheepvaart nv, de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), het Departement Onderwijs en Vorming, de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen (VMSW), de Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, het Agentschap Zorg en Gezondheid, het Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden (VIPA), de Vlaamse minister van Energie, Wonen, Steden en Sociale Economie, het Team Stedenbeleid, het Departement Ruimte Vlaanderen, de Afdeling Woonbeleid, het Departement Mobiliteit en Openbare Werken (MOW), de Vlaamse Instelling voor Technologie en Onderzoek (VITO), de Afdeling Maritieme Dienstverlening Kust (MDK), de provincie Limburg, het Departement Economie, Wetenschap en Innovatie (EWI), de Intercommunale Leiedal, het Agentschap Natuur en Bos (ANB), het Vlaams Energie Agentschap (VEA), het Facilitair Bedrijf, de Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV), de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM), de VRT en de RTBF, het MUHKA, A+ Tijdschrift voor Architectuur, De Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP), Het Vlaams Architectuurinstituut (VAi), Het Brussels Agentschap voor Territoriale Ontwikkeling (ATO), Brussel Stedelijke Ontwikkeling (BSO), Leefmilieu Brussel (BIM), de Brusselse Bouwmeester (bMa), het Nederlandse Ministerie voor Infrastructuur & Milieu (I&M), het Nederlandse College van Rijksadviseurs (CRA) en de Internationale Architectuurbiënnale van Rotterdam (IABR).
