LABO RUIMTE start in samenwerking met het Brussels Gewest (perspective.brussels en de Brusselse bouwmeester maître architecte) een analytisch en prospectief onderzoekstraject op naar de kwaliteitsvolle transformatie van het bebouwde weefsel in het 20ste-eeuwse randgebied van en rond Brussel.

Context en aanleiding voor de opdracht

Het 20ste-eeuwse randgebied van en rond Brussel kent heel wat stedenbouwkundige en maatschappelijke opgaven, onder meer op vlak van mobiliteit, milieu en gezondheid, kwaliteitsvol en betaalbaar wonen. Twee gewesten zijn hier met elkaar vervlochten, maar gaan op een totaal andere manier om met de verstedelijkingsdruk. We gaan op zoek naar mogelijke ontwikkelingsscenario’s voor de transformatie van deze autogerichte, suburbane wijken in en rond Brussel, naar meer duurzame en kwaliteitsvolle wijken. Hoe functioneert dit gebied vandaag en hoe kunnen we in de toekomst op een robuuste manier omgaan met de uitdagingen die op ons afkomen?

De woonwijken en economische zones die ingericht werden in de tweede helft van de 20ste eeuw, zijn bedacht op maat van de auto. Wanneer we dit gewestgrensoverschrijdende gebied op een duurzame manier willen transformeren, zal een business as usual scenario niet volstaan. De verschillende functies en voorzieningen liggen vaak ver van elkaar, openbaar vervoer laat te wensen over en er is geen of een onvoldoende uitgebouwd netwerk van fiets- en voetpaden. De oorspronkelijke dichtheid van bewoners en gebruikers was zeer laag, maar onder de demografische druk groeit de bevolking snel aan en staan er verschillende herontwikkelingsprojecten en verdichtingsinitiatieven op de agenda.  Vaak worden ze gedreven door een vastgoedopportuniteit, en veelal niet vanuit een planologische en stedenbouwkundige visie op de gewenste ontwikkeling van de wijk en het verstedelijkt gebied. Vaak leveren ze ook architecturaal weinig kwaliteitsvolle resultaten op. Bovendien speelt in die 20ste-eeuwse gordel veel meer dan louter het verdichtingsvraagstuk, maar zijn er ook heel wat andere kwesties verbonden aan de kwaliteitsvolle transformatie van de bebouwde omgeving: de diversiteit en kwaliteit van (betaalbare) woonomgevingen, vergroening, de vermindering van het hitte-eiland-effect, ruimte voor water, het organiseren van een modal shift, het verbeteren van de luchtkwaliteit, het ontwikkelen rond knooppunten of het creëren van lokale centra, recreatie over de grenzen heen,…

Voor de vernieuwing van de historische stad of de 19de-eeuwse gordel zijn de voorbije jaren al heel wat nieuwe ontwerpstrategieën en instrumenten ontwikkeld, voor de transformatie van de 20ste-eeuwse gordel is dit nog veel minder het geval. In andere Belgische steden werden al onderzoeken gelanceerd om de specificiteit van dit gebied beter in de vingers te krijgen. De complexiteit van het 20ste -eeuwse randgebied van en rond Brussel, en de verschillen aan beide kanten van de gewestgrens, hebben we nog te weinig in de vingers.

Fase 1 – diagnose

Een verkenningsteam maakt in een eerste fase een diagnose op van het ruimtelijk functioneren en de uitdagingen voor dit gebied, en bundelde de resultaten in een atlas. Deze atlas is een niet exhaustieve collectie van thematische informatie die het ruimtelijke functioneren van het 20ste eeuwse randgebied van en rond Brussel beschrijft. Dit document richt zich in het bijzonder op de gebouwde ruimte en haar transformatiepotentieel en is opgemaakt in functie van de randvoorwaarden voor stedelijke vernieuwing.

De resultaten van deze eerste onderzoeksfase, uitgevoerd door het team LABO XX+I, bestaande uit Université Libre de Bruxelles, LoUIsE Laboratory on Landscape, Urbanism, Infrastructures and Ecologies, Université Catholique de Louvain, Universiteit Gent, Ecole Nationale Supérieure d’Architecture et de Paysage de Lille, Karbon’ architecture et urbanisme en Studio Paola Viganò, zijn gebundeld in een eindrapport.

Fase 2 – ontwerpend onderzoek

In een tweede fase zal het verkenningsteam van fase 1 instaan voor de coördinatie van ontwerpend onderzoek op een aantal cases, uitgevoerd door andere ontwerpteams.

Fase 3 - synthese

In een derde fase maakt het verkenningsteam een synthese van de bevindingen uit die casestudies (fase 2) en formuleert het transformatiestrategieën waarmee de opdrachtgevers verder aan de slag kunnen.