OAG2405 Dorpelijk Wonen: Oproep aan ontwerpers

Aanleiding

In zijn ambitienota Kansen scheppen voor ontmoeting zette Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs het thema ‘dorpelijkheid’ op de agenda. De noodzaak om de versnippering van het Vlaamse landschap tegen te gaan door de bewoning in bestaande kernen te concentreren, wordt inmiddels algemeen onderschreven. De Bouwmeester ziet de versterking van meer landelijke kernen echter niet alleen als een middel om het ruimtebeslag terug te dringen maar vooral als een kans om de Vlaamse dorpen weer een identiteit te geven. Kernversterking gaat dan niet alleen over vorm en architectuurtaal, maar ook over dorpse gebruiks- en omgangsvormen en de relatie tot de publieke ruimte: trage wegen, achterdeuren of op de dorpel zitten. 

Na een artistiek-documentaire verkenning van dit thema in 2021 en de summerschool ‘Taferelen van dorpelijkheid’ in 2022 wil het Team Vlaams Bouwmeester nu aan de slag met concrete kernversterkende projecten. In deze fase willen we nagaan hoe bouwen in een dorp vanuit een contextuele benadering kan samengaan met nieuwe woontypologieën en met de noodzaak om dorpen klimaatbestendiger en verblijfsvriendelijker te maken. Doel is de zoektocht naar een betere ruimtelijke en architecturale kwaliteit te faciliteren door enerzijds te inspireren met alternatieve en vernieuwende woonvormen en anderzijds handvaten te bieden aan een lokale besturen om een kwalitatief ruimtelijk beleid te voeren. Op die manier trachten we de verdichtingsopgave te koppelen aan de specifieke wens naar het behoud van de dorpse eigenheid.

Onderzoeksvraag

In heel wat landelijke gemeenten moeten klassieke grondgebonden woningen wijken voor appartementsgebouwen. Vaak gebeurt dit zonder aandacht voor de plaatselijke context, die daardoor moet inboeten aan karakter en eigenheid. Dit lokt geregeld verontwaardigde reacties uit bij burgers en experten. Nochtans hoeft het versterken van een dorpskern niet noodzakelijkerwijs een stedelijk beeld op te leveren. Maar hoe komen we ertoe om nieuwe architectuur de charmes van het dorpse landschap te laten vatten in een denser woonmodel? Op welke manier kunnen nieuwe gebouwen de kwaliteiten van het dorp herstellen of versterken? Deze vragen betreffen niet alleen de architectuurtaal, maar ook de mogelijke woningtypes, evenals de manier waarop de woning verbonden is met de straat en de publieke ruimte, met de tuin en het omringende landschap, enzovoort.

Tussen het appartementsgebouw en de grondgebonden woning bestaat een scala van woontypologieën die we vandaag nog onvoldoende op het netvlies hebben. Met dit traject willen we net die alternatieve vormen van gestapeld of aaneengesloten wonen ontwerpend onderzoeken. Ook de relatie met de publieke ruimte en het integreren van alternatieve buitenruimtes maken het voorwerp uit van dit onderzoek.

Aanpak

Ieder dorp heeft zijn specifieke uitdagingen en kwaliteiten, en aandacht voor die context vereist maatwerk. Daarnaast is ook een constructieve wisselwerking en dialoog nodig tussen het lokale bestuur, ontwerpers en ontwikkelaars. We kiezen daarom voor een praktijkgerichte aanpak waarbij we ontwerpers onverwachte woonconfiguraties laten uittesten op een concrete site, met het doel ruimtelijke, sociale en ecologische meerwaarde te creëren. Het ontwerpend onderzoek, toegespitst op een tastbare plek, zal uiteenlopende scenario’s opleveren die de ambities van het lokaal bestuur en van de grondeigenaar/ontwikkelaar scherper kunnen stellen. Bovenal kan ontwerpend onderzoek kwaliteiten verbeelden en mensen enthousiasmeren. Naast het ontwerpend onderzoek en de kracht van verbeelding kan deze werkwijze ook leiden tot het uitzetten van een proces en een set aan randvoorwaarden waarmee ieder lokaal bestuur op eigen tempo de verdere realisatie van de projecten zal kunnen begeleiden. 

Meer informatie over de oproep naar projecten vind je hier.

4 ontwerpteams gezocht

Het Team Vlaams Bouwmeester zoekt vier ontwerpteams die willen deelnemen aan dit traject. Er wordt verwacht dat de ontwerpers voor (één of meerdere van) de geselecteerde sites nadenken over alternatieve woonontwikkelingen en die ruimtelijk verbeelden. Het ontwerpend onderzoek beperkt zich echter niet tot de typologie. Er moet eveneens aandacht zijn voor de onderlinge relatie van de woningen binnen het ensemble en voor de relatie met de publieke en private buitenruimte. Er wordt onderzocht hoe de beeldtaal zich vriendelijk kan opstellen ten opzichte van de dorpse omgeving, om zo nieuwe woningtypes te ontwikkelen die beter passen in een dorpse context en kansen voor ontmoeting genereren. Voor ieder project moeten minstens volgende thema’s onderzocht worden:

• de footprint en de relatie met de collectieve of publieke ruimte: de manier waarop woningen georiënteerd en op elkaar betrokken zijn, de manier waarop de woning verbonden is met de publieke ruimte en de manier waarop het parcours vanaf de straat tot de voordeur kansen biedt voor sociale interactie
• woontypologie en configuratie: niet zozeer gekende configuraties zoals grondgebonden en gestapeld wonen, maar eerder minder gekende zoals een patiowoning, een Haags portiek, twee-onder-een-kap, tetris-woningen,…
• uitdrukking en beeldkwaliteit: wat kan dorpse architectuur betekenen, welke elementen zijn beeldbepalend? Materiaal? Gabarit? Dakvorm? Detail?

Onderdelen van de opdracht

De opdracht omvat:

• deelname aan de presentatie van de cases en de opmaak van een reflectienota waarin het ontwerpteam aangeeft waarop het specifiek wil inzetten en welke cases hiervoor het meest geschikt lijken
• deelname aan max. 4 gezamenlijke workshops
• het ontwerpend onderzoek naar alternatieve woonontwikkeling
• het aanleveren van wervend beeldmateriaal met het oog op een publicatie
• overleg met het lokaal bestuur en de ontwikkelaar/grondeigenaar
• overleg en terugkoppeling met de projectregisseur
• deelname aan één afsluitend presentatiemoment.

Na de keuze van de projecten en de aanstelling van de ontwerpers zullen alle projecten aan de ontwerpteams gepresenteerd en in onderling overleg verdeeld worden.

Gedurende het volledige traject zullen ook een aantal workshops georganiseerd worden. In de beginfase zijn die bedoeld om beter vat te krijgen op de drempels die lokale besturen ervaren om een sturend kwalitatief ruimtelijk beleid te voeren in het dorp. In een latere fase wordt er gemikt op het intensifiëren en faciliteren van de dialoog tussen ontwerper en lokaal bestuur en, indien van toepassing, de ontwikkelaar of grondeigenaar.

De workshops worden gepland tussen mei en oktober 2024. De concrete aanpak en data van de workshops zijn nog niet bekend, maar een engagement tot deelname is uiteraard vereist. Het ontwerpend onderzoek moet afgerond zijn in december 2024.

Het Team Vlaams Bouwmeester zal ook een projectregisseur aanstellen die zal instaan voor de organisatie van de workshops en de coördinatie van het volledige traject. De projectregisseur zal eveneens instaan voor de verslaggeving van het volledige proces en van de resultaten die hieruit voortvloeien met het oog op een publieksmoment. Regelmatig overleg en terugkoppeling tussen ontwerpers en projectregisseur maken deel uit van de opdracht.

Voor de uitvoering van deze opdracht wordt een vergoeding van €25.000 (excl. btw) per ontwerpteam voorzien.

Indicatieve timing

• oproep naar cases: 9 februari – 8 maart 2024
• oproep aan ontwerpers: 9 februari – 8 maart 2024
• bekendmaking cases en ontwerpers: eind maart 2024
• startdag: 3 mei 2024
• organisatie workshops: mei – oktober 2024
• ontwerpend onderzoek: mei – december 2024
• bekendmaking resultaat: voorjaar 2025

Oproep aan geïnteresseerden

Deze Oproep aan geïnteresseerden heeft als doel een lijst samen te stellen van geïnteresseerde en beschikbare ontwerpteams of deskundigen voor opdrachten met ereloon onder 30 000 € (d.w.z. een overheidsopdracht van beperkte waarde). Een degelijke voorafgaande marktverkenning is bij dit type opdrachten cruciaal. Door deze gerichte marktverkenning krijgt de opdrachtgever een zo breed mogelijk zicht op het spectrum van mogelijke deelnemers en hun beschikbaarheid. Aan de hand van deze lijst van geïnteresseerden zal de opdrachtgever een aantal ontwerpers kiezen.

Via het interesseformulier kan u kort en krachtig uw interesse kenbaar maken. Als bijlage is het mogelijk om een pdf (één bladzijde A4, max 5 MB) op te laden om uw belangstelling voor het traject Dorpelijk Wonen te motiveren, een eerste reflectie op de opgave te formuleren en uw interesse in een of meerdere van de aangereikte onderzoeksthema’s toe te lichten. Eventueel kan u ook verwijzen naar een beperkt aantal relevante referenties m.b.t. de opgave (een link is voldoende).

Alle interesseformulieren worden door het Team Vlaams Bouwmeester bestudeerd. Gelieve er rekening mee te houden dat het Team Vlaams Bouwmeester vervolgens rechtstreeks een aantal ontwerpers zal kiezen. De marktverkenning is geen selectieprocedure en er wordt geen selectieverslag opgesteld.