Projecten (lijstweergave)

Op maandag 19 december organiseerde het Team Vlaams Bouwmeester samen met het Platform Kunst in Opdracht, de VMSW en de VVH een ‘Inspiratiedag’ in Mu.ZEE in Oostende. Hier kwamen de jonge ontwerpers en kunstenaars, de meters en peters, de opdrachtgevers en de stuurgroep samen en kregen ze de kans om zich aan de hand van een aantal lezingen in de voormiddag en enkele projectbezoeken in de namiddag te verdiepen in specifieke thema’s. Doel was tijdens dit kennismakingsmoment de deelnemers een actueel, inspirerend en vernieuwend beeld te geven van sociaal wonen. 

De Vlaamse Bouwmeester en het Vlaams Architectuurinstituut kenden voor 2022-23 aan drie onderzoeksvoorstellen het Bouwmeester Label toe. Eagles of Architecture voeren aan de hand van systematisch tekenwerk een onderzoek naar de wetmatigheden van architecturale schoonheid. Atelier Horizon en Osmos Network zullen een film maken om het debat rond de parkeerproblematiek in kleine en middelgrote centra terug te brengen tot het niveau van de bewoners. BOS+ wil samen met Kind en Samenleving en Endeavour werk maken van kwalitatieve speelnatuur voor leefbare dorpskernen.  

Voor het tiende jaar op rij ging het Team Vlaams Bouwmeester met het Bouwmeester Label op zoek naar sterke ruimtelijke concepten en geïntegreerde onderzoeksvragen die een positief maatschappelijk verschil kunnen maken. Dit jaar gebeurde dit opnieuw in nauwe samenwerking met het Vlaams Architectuurinstituut. Drie projecten werden geselecteerd.

Met het Bouwmeester Label wil de Vlaamse Bouwmeester vernieuwende en beleidsrelevante ideeën oppikken vanuit de onderzoeks- en ontwerppraktijk. Bedoeling is om ongevraagd onderzoek te ondersteunen in zijn prille beginfase. De Vlaamse Bouwmeester en het Vlaams Architectuurinstituut kozen voor 2022-23 de volgende laureaten:

Bouwmeester Label 029

Eagles of Architecture - Friday I’m in Love

Eagles of Architecture geven het begrip ‘prefab’ een nieuwe betekenis. Ze noemen prefab alles wat de architectuur behelst: materialen en technieken, beelden en kleuren. Voorbij het materiële wordt prefab voor hen een werkwijze binnen de architectuurdiscipline. Het gebouwde als een in principe herhalende geste: een prefab.

Ze willen de nieuwe architecturale betekenissen van bestaande technieken verkennen door ze in een nieuwe syntaxis te plaatsen. Daartoe hanteren ze een methode van ‘recontextualisering’. Zo staat een roze gipsplaat voor vuurbestendigheid, maar kan je ze in de juiste context ook associëren met de rococo-esthetiek. Dit spel van associaties is hun manier om zich tot de architectuurgeschiedenis te verhouden. Door systematisch tekenwerk willen de Eagles de wetmatigheden van schoonheid openbaren. Tekeningen kunnen de architecturale gegevenheid beschrijven én haar recontextualiseren door herhaaldelijk een bepaald inzicht in een gebouw te analyseren. De vernieuwing ligt voor Eagles of Architecture in de constante dialectiek tussen het hertekenen van bestaande historische luiken enerzijds, en hun herinterpretatie door een slimme recontexctualisering van bepaalde facetten anderzijds.

Onder de noemer ‘Friday I’m in Love’ stellen Eagles of Architecture vrijdagsessies voor waar het bureau de lopende projecten stillegt en de potloden bovenhaalt. Door bij deze sessies architectuur- en kunsttheoretici te betrekken, wordt het tekenen architectuurcultuur.

Bouwmeester Label 030

Atelier Horizon en Osmos Network - “… ja, maar de parkeerplaatsen…”

Atelier Horizon en Osmos Network stellen vast dat bij de inrichting van de openbare ruimte de parkeerproblematiek telkens het debat monopoliseert en andere kwesties naar de achtergrond duwt.

In debatten met bewoners van kleine en middelgrote centra stoten beide teams vaak op een gebrek aan inzicht in de parkeerproblematiek. De geplande veranderingen maken omwonenden, winkeliers en gebruikers bang en lokken soms hevige reacties uit. De verbanden tussen de stedelijke strategieën enerzijds en het dagelijkse leven van de bewoners anderzijds zijn onvoldoende gekend. Het is vaak comfortabeler om ‘NEE’ te zeggen en vast te houden aan wat we kennen, dan risico’s te nemen.

Diverse werk- en overlegmethodes en de presentatie van theoretische studies of goede voorbeelden werpen nauwelijks vruchten af. Wat ontbreekt, zijn tools die het debat kunnen terugbrengen tot het niveau van de bewoners: om de juiste vragen te stellen, angsten en wensen beter te verwoorden, en het publieke debat op gang te brengen tijdens werksessies, overleg en cocreatie.

Aan de hand van getuigenissen van gebruikers, bewoners, winkeliers en gemeentepersoneel willen Atelier Horizon en Osmos Network een korte film, documentaire of reportage realiseren ten behoeve van overheden, verenigingen en adviesbureaus die zich bezighouden met de problematiek van de voetgangerszones en de bijbehorende parkeerproblematiek. De film kan worden ingezet als hulpmiddel bij participatieprocessen.

Bouwmeester Label 031

BOS+, Kind & Samenleving en Endeavour - Groene speeldorpen

BOS+, Endeavour en Kind & Samenleving willen een visie en strategie ontwikkelen rond groene speelruimtes in dorpskernen. Zo willen ze ervoor zorgen dat kinderen en jongeren meer buiten spelen in het groen. Naast de meerwaarde voor alle bewoners is het versterken van het lokale groenblauwe weefsel zeer relevant in de strijd tegen de biodiversiteits- en klimaatcrisis.

Er is al jarenlang duidelijk een ‘buitenspeeltekort’ bij kinderen en jongeren, en daarmee samenhangend een tekort aan contact met groen, met alle gevolgen van dien. Dit komt door allerlei maatschappelijke tendensen zoals de toenemende digitalisering, de geringere bewegingsvrijheid voor kinderen… De ruimte in Vlaanderen staat ook heel erg onder druk, allerlei invullingen zoeken een plek. Groene speelruimte bungelt daar op de prioriteitenlijst eerder onderaan. Groene speelruimte is een breed begrip. Het gaat om duidelijk speelgroen zoals ingerichte speelpleinen, maar minstens even belangrijk zijn de informele speel- en hangplekken en de verbindingen ertussen. Die informele plekken zijn vaak (tijdelijk) onbestemde stukjes grasveld of bos. Die moeten er in dichtbevolkte wijken meestal het eerst aan geloven.

Om groene speelruimte weer letterlijke op de kaart te zetten, wil het team aan de slag in drie wijken van gemeentes in de regio Kempen-Maasland: Bree, Hamont-Achel en Pelt. De ontwerpers ontwikkelen voor elke gemeente een visie rond speelgroen met concrete verbeterpunten voor de in kaart gebrachte projectlocatie. Het is de bedoeling dat de drie gemeenten fungeren als pilootprojecten, ter inspiratie van andere lokale overheden.

Het vervolg

De laureaten krijgen elk 6.000€ (excl. btw) om hun project verder uit te werken tot een dossier dat hun idee ingang kan doen vinden bij betrokken beleidsmakers en administraties. Het Team Vlaams Bouwmeester engageert zich bovendien om de geselecteerde onderzoeksintenties op de politieke agenda te helpen plaatsen.

Naar aanleiding van de oproep aan jonge ontwerpers toonden maar liefst 93 onder hen hun interesse in deelname aan de Meesterproef 2022 Sociaal Wonen. Een mooi bewijs dat de nieuwe generatie architecten staat te popelen om met dit thema aan de slag te gaan. 42 ontwerpers werden geselecteerd. Voor vijf van de tien Meesterproefprojecten werden ook enkele jonge kunstenaars uitgenodigd om een artistiek voorstel te ontwikkelen. 

Bij hun aanmelding getuigden de jonge ontwerpers van een krachtige ambitie om creatief om te gaan met sociaal wonen en kwaliteitsvolle ontwerpen te helpen realiseren. Bij deze editie was het mogelijk om met een team van maximum twee ontwerpers in te schrijven. Alle aanmeldingen werden door het Team Vlaams Bouwmeester, de opdrachtgevers en de meters en peters grondig bestudeerd. Na rijp beraad werden 42 beloftevolle ontwerpers uitgenodigd, waarvan 20 individuele inschrijvers en 11 duo’s. Zij kunnen nu een offerte indienen voor een van de tien projecten. om te starten namen ze op maandag 19 december 2022, samen met de meters en peters, de opdrachtgevers en de stuurgroep, deel aan een ‘Inspiratiedag’ in Mu.ZEE in Oostende. 

Ontwerpers per project

MP2201 Puurs-Sint-Amands, Woonveer Klein-Brabant​

• Pieter Haegeman, Linde Redant, Vincent Van Praet
• Meter: Lieve Vermeire
• begeleider Team Vlaams Bouwmeester: Christa Dewachter

​MP2202 Galmaarden, Providentia

• Marthe Sambaer en Louis Ocket, Pluk Van Brempt, Jinse Van Snick en Yutah Geeraerts
• Meter: Femke Timbermont
• begeleider Team Vlaams Bouwmeester: Jouri De Pelecijn

MP2203 Mechelen, Woonpunt Mechelen

• Jonathan Cludts en Ward Peetermans, Michiel Deumens, Tessa Heyninck en Lou Sanders
• Peter: Christopher Paesbrugghe
• begeleider Team Vlaams Bouwmeester: Jouri De Pelecijn

MP2204 Hasselt, Cordium

• Alexander Auris en Goele Reynders, Annais Berx, Tom De Bleser en Ward Geens
• Meter: Véronique Tavernier
• begeleider Team Vlaams Bouwmeester: Eva Amelynck

MP2205 Hamont-Achel, Kempisch Tehuis

• Hanne Aerts, Liedewij De Pestel & Margaux Verbeke, Toon Claerhout
• Peter: Thomas Willemse
• begeleider Team Vlaams Bouwmeester: Hedwig Truyts

MP2206 Zele, Gewestelijke Maatschappij voor Woningbouw Zele

• Emma Cottyn, Ziou Gao, Arno Goedefroo
• Peter: Koen Schoukens
• begeleider Team Vlaams Bouwmeester: Annelies Augustyns

MP2207 Rupelmonde, Gewestelijke Maatschappij voor Huisvesting Beveren

• Ward Anseeuw, Gaëlle Degezelle, Kate Kerkhofs en Pieterjan Maes
• Peter: Bert Haerynck
• begeleider Team Vlaams Bouwmeester: Christa Dewachter

MP2208 Sint Truiden, Nieuw Sint Truiden

• Liesbeth Buys, Marie-Caroline Kawa en Yolente Van Brussel, Tom Lambrechts
• Peter: Jurgen Vandewalle
• begeleider Team Vlaams Bouwmeester: Annelies Augustyns

MP2209 Sint-Truiden, Nieuw Sint-Truiden

• Elle Francken en Robbe Pacquée, Faber Martens, Siebrent Willems
• Meter: Sarah Poot
• begeleider Team Vlaams Bouwmeester: Annelies Augustyns

MP2210 Menen, Woonmaatschappij Impuls

• Yasmine Elena Homan & Mumtaaz Viaene, Martina Van Schoote, David Vrambout
• Peter: Pieter Walraet
• begeleider Team Vlaams Bouwmeester: Hedwig Truyts

Het Platform Kunst in Opdracht van het Departement Cultuur, Jeugd en Media nodigde van zijn kant, in samenwerking met curator Zeynep Kubat, achttien jonge kunstenaars uit om een offerte in te dienen voor in totaal vijf projecten.

Kunstenaars per project

MP2201 Puurs-Sint-Amands, Woonveer Klein-Brabant

• Erien Withouck & Renée Lorie, Fran Van Coppenolle, Simon Masschelein

MP2202 Galmaarden, Providentia

• Clara Spilliaert, Maud Gourdon, Sigurros Björnsdottir

MP2204 Hasselt, Cordium

• Manon Van den Eeden, Zena Van den Block, Alice Pandolfo

MP2206 Zele, Gewestelijke Maatschappij voor Woningbouw Zele

• Bert Villa, Melissa Mabesoone & Oshin Albrecht, Rune Tuerlinckx

MP2210 Menen, Woonmaatschappij Impuls

• Clémentine Vaultier, Lola Daels & Sebastiaan Willemen, Mark Grootes

De Prijs Wivina Demeester bekroont publieke opdrachtgevers die met hun voorbeeldig ontwikkelingstraject, doordachte aanpak en zin voor vernieuwing kwaliteit vooropstellen. Opdrachtgevers kunnen zich kandidaat stellen binnen de categorieën ‘Architectuuropdracht’, ‘Masterplan’ en ‘Kunst in opdracht’.  

Publieke en semipublieke bouwheren bepalen in belangrijke mate het architectonische gezicht van Vlaanderen. Met de Prijs Wivina Demeester wil het Team Vlaams Bouwmeester een hoogstaand stedenbouwkundig, landschappelijk en architecturaal kwaliteitsbeleid bij overheden aanmoedigen. De prijs bekroont die opdrachtgevers die door hun doordachte aanpak en zin voor vernieuwing tonen dat ze kwaliteit vooropstellen. Met de Prijs Wivina Demeester wensen we het belang van een voorbeeldig ontwikkelingstraject te beklemtonen. 

Het realiseren van een bouwwerk is een boeiende maar soms lastige uitdaging. Er is visie voor nodig, zowel architecturaal als functioneel, en de bouwheer moet rekening houden met de omgeving in al haar facetten. Niet alleen de vorm en functie van een gebouw zijn immers van belang, ook een goede dialoog met de eindgebruiker en de andere betrokkenen is essentieel.  

De Prijs Wivina Demeester biedt publieke en semipublieke bouwheren de kans om aan te tonen hoe ze de samenwerking hebben aangepakt, de keuze voor het ontwerp hebben gemaakt en de actoren hebben betrokken bij de realisatie. De focus van de Prijs Wivina Demeester is meer dan ooit het maatschappelijk voorbeeldige opdrachtgeverschap. In de beoordeling van de projecten gaat de aandacht vooral naar de bouwheer en het voorbeeldige traject dat die heeft doorlopen. Opdrachtgevers kunnen zich kandidaat stellen binnen drie categorieën, ingedeeld volgens de schaal van het project. Zowel masterplannen, architectuuropdrachten als kunst in opdracht komen in aanmerking. 

Dien uw project in voor de editie 2023 vóór 27 februari 2023 en grijp de kans om met uw project naar buiten te treden, uw engagement en ervaring te delen en het beleid in Vlaanderen mee vorm te geven. 

De Prijs Wivina Demeester wordt georganiseerd in samenwerking met het Platform Kunst in Opdracht van het Departement Cultuur, Jeugd en Media. 

Het Pilootproject Productief Landschap Agrotopia in Roeselare kaapte op het World Architectural Festival in Lissabon de hoofdprijs weg in de categorie ‘Completed Buildings: Production energy and recycling’. Het is een van de vele nominaties en erkenningen die de grootste dakserre van Europa reeds te beurt vielen. 

Agrotopia is de grootste dakserre van Europa voor onderzoek naar de nieuwste teelttechnieken en professionele stadstuinbouw. Ze is het resultaat van een van de vijf Pilootprojecten Productief Landschap. Deze pilootprojecten zijn gericht op innovatie in de landbouw- en voedselproductie, via interessante wisselwerkingen tussen landbouw, maatschappij en beleid.

Agrotopia werd het afgelopen jaar bekroond met verschillende nominaties en erkenningen. De ultieme bekroning kwam er tijdens het internationaal gerenommeerde World Architecture Festival in Lissabon. De dakserre ging er aan de haal met de hoofdprijs in de categorie ‘Completed Buildings: Production energy and recycling’. De jury prees de integratie van complexe circulaire systemen als voorbeeld voor efficiënte stadslandbouw. Agrotopia kreeg ook een eervolle vermelding voor ‘Best use of natural light prize’, stond op de shortlist voor de ‘Futureglass’ prijs en werd tweede in de categorie ‘World Building of the Year 2022’.

Tussen Kerstmis en Nieuwjaar is het Team Vlaams Bouwmeester niet bereikbaar. De volledige Vlaamse overheid sluit immers van maandag 26 december 2022 tot en met maandag 2 januari 2023.

Tijdens de vakantieperiode kan u uw vragen wel bezorgen via e-mail, we beantwoorden deze dan vanaf dinsdag 3 januari 2023.

Het Team Vlaams Bouwmeester wenst u alvast een fijne kerstperiode en een vrolijk eindejaar!

Bij de herbestemming van een beschermd monument als de Antwerpse Boerentoren dient met de grootst mogelijke omzichtigheid te worden gehandeld. Het voorstel van Fernand Huts en Daniel Libeskind roept in dat verband – terecht – heel wat vragen op.

Architectuuringrepen beroeren zelden de publieke opinie, behalve kennelijk als het gaat over de transformatie of uitbreiding van erfgoed. Op zich is het goed dat iedereen het debat over de omgang met erfgoed aangaat. Alleen is het spijtig dat ook dit debat lijkt te polariseren in een (valse) tegenstelling: de ene groep vindt dat je in het teken van modernisering, vernieuwing en een maakbare toekomst drastisch moet durven ingrijpen. De andere groep staat huiverig tegenover verandering en meent dat erfgoed gekoesterd en bewaard moet blijven. In werkelijkheid is de kwestie veel complexer, omdat er evenveel manieren bestaan om met erfgoed om te gaan als er erfgoedgebouwen zijn. 

Aan het ene uiteinde van het spectrum ligt de nadruk op het in oorspronkelijke staat herstellen en voor de toekomst bewaren. Het gebouw wordt erkend in zijn cultuurhistorische waarde, als een ijkpunt in de geschiedenis. Voor gebouwen die als enige overblijven uit een vervlogen tijd of die een bijzondere uitdrukking zijn van een architectuurstijl of een unieke waarde hebben als getuigenis van een verdwenen cultuur, is dit het geschikte antwoord. Op voorwaarde dat ze goed bewaard zijn en hun sprekende karakter behouden hebben. Een nieuw programma is in dit geval niet de leidraad om het gebouw aan te passen: het programma schikt zich naar de gereconstrueerde ruimte. Met deze aanpak is niets mis, maar dit is niet het enige spoor.

Het andere uiterste bestaat erin het gebouw grondig te transformeren en er een nieuwe laag overheen te leggen die er een volledig nieuw karakter en uitdrukking aan geeft. Vaak grijpt men hiervoor naar een vormentaal die expliciet de breuk opzoekt met het oude gebouw. Dat laatste wordt uitdrukkelijk geherpositioneerd, om aan te kondigen dat de dagen van dit monument voorbij zijn en er nu een nieuw tijdperk aanbreekt. Het gebouw krijgt een ander programma, afgestemd op hedendaagse noden, en de nieuwe architectuur drukt die verandering uit. Deze strategie is aangewezen bij gebouwen die hun karakter en glorie in de loop der tijd zijn kwijtgespeeld door verwaarlozing of voortdurende aanpassing.

Het is echter nooit of het één of het ander. Elk erfgoedobject moet zijn plaats vinden op een waardeschaal tussen volledige restyling en maximale conservatie. Het is cruciaal om eerst een consensus te hebben over waar het gebouw zich op die schaal precies situeert en hoeveel vernieuwing of conservatie het nodig heeft. Om die plaats te bepalen moet je eerst grondig bestuderen wat er al is. Dit vergt niet enkel bouwhistorisch en technisch-structureel onderzoek, maar ook een studie van de betekenis van het gebouw in een ruimere maatschappelijke context. Daarvoor moet je experten horen en burgers inspraak geven. Maar het vergt ook overleg met de publieke actoren die straks advies moeten verlenen, een vergunning moeten afleveren en – in geval het bijvoorbeeld om beschermd erfgoed gaat – overheidssteun zullen toekennen.

Wanneer je als opdrachtgever eenmaal je positie hebt bepaald, moet je vertrekken vanuit respect voor het gebouw en vanuit een grondige analyse van zijn ruimtelijke, structurele kenmerken, zijn architectuur en ornamenten. Daarop kan je dan, zoals de Duitsers het noemen, ‘Weiterbauen’. Verder bouwen, een nieuw hoofdstuk toevoegen aan het narratief van het gebouw, zonder het te verminken. De nieuwe taal hoeft niet nostalgisch of historiserend te zijn: ze mag de vernieuwing tonen, dat kan fluisterend en zonder te schreeuwen. Het gebouw wordt niet opgebaard noch opgewekt uit de dood maar krijgt levensverlenging.

Gelukkig bestaat er wereldwijd (en ook in Vlaanderen) een groot aanbod aan getalenteerde ontwerpers die dat ‘Weiterbauen’ onder de knie hebben. Waarom zouden wij ons voor de herbestemming van de Antwerpse Boerentoren dan tevreden stellen met een Amerikaanse starchitect en een gewiekste ondernemer die kost wat kost hun stempel willen drukken op de Antwerpse skyline? Moeten we ons niet eerst met z’n allen afvragen of het wel nodig is om een bestaand icoon tot een nieuw icoon te transformeren? Wordt de Boerentoren in het voorstel van Fernand Huts en Daniel Libeskind werkelijk ‘(terug)gegeven aan de Antwerpenaar’, of wordt het overgeleverd aan de toeristische industrie? 

Erik Wieërs
Vlaams Bouwmeester

Sinds begin 2022 is BLIKVELD de nieuwe vakvereniging die professionelen, verenigingen, instituten en alle belanghebbenden binnen de wereld van landschaps- en tuinarchitectuur verbindt. Op dinsdagnamiddag 13 december wordt het eerste grote netwerkevent georganiseerd: de BLIKVELD ARENA. Doel is terug te blikken op het eerste werkjaar en de doelstellingen voor de toekomst toe te lichten.

De BLIKVELD ARENA maakt ruimte voor activiteit, debat, dialoog en feestelijk netwerken. Landschapsarchitecten uit binnen- en buitenland gaan in gesprek over de toekomst van landschapsarchitectuur en de rol die BLIKVELD daarin kan spelen. Er wordt geklonken op het eerste werkjaar van de vernieuwde beroepsvereniging en gedebatteerd over de ambities voor de komende jaren.

Programma

13.00u Onthaal en inleiding

13.30u BLIKVELD: ‘Whats in a name?’

• Een terugblik op het afgelopen eerste werkingsjaar én een blik op de toekomst, door Hans Druart, co-voorzitter BLIKVELD
• Een vakvereniging voor landschapsarchitecten, gezien vanuit de overheid, door Niels Willo, Departement Omgeving, Vlaamse overheid

14.00u Landschapsarchitecten aan het woord

• Het belang van duurzame landschapsarchitectuur, in een internationaal perspectief (Benieuwd wie dit wordt? Hou onze socials in de gaten!)
• Arne Deruyter (landschapsarchitect & oprichter aAD) over landschappelijke uitdagingen in België
• Noël van Dooren (landschapsarchitect, provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit Provincie Zuid-Holland, onderzoeker en schrijver) over uitdagingen in landschapsonderzoek
• Eveline Vekemans (landschapsarchitect & oprichter BLOESEM tuinarchitecten) over het belang van tuinen in de landschapsarchitectuur

15.00u Koffiepauze

16.15u Debat

‘De toekomst van BLIKVELD als vakvereniging voor landschapsarchitecten’ onder leiding van moderatoren Jo Boonen en Paul Verschueren

16.30u Nabeschouwing

door Luc Wallays (landschapsarchitect & creatief directeur bij OMGEVING cv)

16.45u Preview programma 2023

door Karlien Heremans, bestuurder BLIKVELD

17.00u Netwerkmoment

met een hapje en drankje en uitreiking BLIKVELD Awards

19.00u Einde

Op 20 oktober, Internationale dag van het landschap,  organiseerden de 16 Regionale Landschappen van Vlaanderen een symposium onder de noemer ‘Landschappen voor het leven’. Herbekijk het beknopt verslag met onder andere de presentaties van en de interviews met sprekers Maggie Roe, Professor of Landscape, School of Architecture, Planning & Landscape Newcastle University, Sylvie Van Damme, docent en onderzoeker KASK HoGent en Erik Wieërs, Vlaams Bouwmeester. 

Naar aanleiding van de verschijning van het nummer A+299 Quality Matters organiseert A+ op 14 december, in samenwerking met de Vlaamse Bouwmeester, de Brusselse Bouwmeester Maître Architecte en de Cellule Architecture een debatavond over de stand en de toekomst van het architectuurbeleid in België. Bouwmeesters, architecten, opdrachtgevers en burgers gaan in discussie over de hete hangijzers van het huidige beleid.

Onderwerpen als de toekomst van de huidige beleidsinstrumenten, de rol van private partners, de manier waarop bouwmeesters zich verhouden tot de civil society en de impact van participatie komen aan bod. Erik Wieërs (Vlaams Bouwmeester), Georgios Maillis (Charleroi Bouwmeester), Thomas Moor (Cellule architecture), Kristiaan Borret (BMA) en Peter Vanden Abeele (Gentse Stadsbouwmeester) gaan in gesprek met architecten en publieke en private opdrachtgevers.

Ook het nummer A+299 Quality Matters, een special die alleen in het Engels wordt gepubliceerd, is een coproductie tussen A+, het Team Vlaams Bouwmeester, BMA en de Cellule Architecture. Architectuur uit België krijgt veel positieve aandacht in het buitenland. Dat is deels te danken aan een doorgedreven architectuurbeleid dat de laatste twintig jaar werd uitgerold: instanties zoals de Vlaamse en Brusselse Bouwmeester, de verschillende Stadsbouwmeesters, procedures zoals Open Oproep, en de oprichting van de Cellule Architecture en nu ook het ICA/WB dragen hier allemaal op hun manier toe bij. Ook regionale culturele spelers en publieke bouwheren spelen een belangrijke rol. A+ publiceert in dit nummer een breed scala aan gerealiseerde projecten van de afgelopen jaren, onderzoekt aan de hand hiervan hoe het beleid architectuurkwaliteit kan bevorderen en welke veranderingen nodig zijn om deze te behouden en te laten groeien.

Programma

17:30

Deuren, koffie en welkom

18:00

Introductie en korte voorstelling van A+299 Quality Matters

18:15 – 18:45

• Debat 1: De toekomst van de huidige beleidsinstrumenten – welke rol spelen private partners?
• Sprekers: Kristiaan Borret (BMA), Georgios Maillis (Charleroi Stadsbouwmeester), Thomas Moor (Cellule architecture), Sabine Leribaux (Architectes Associées), Griet Trekels (BPI)

18:45 – 19:00

Discussie met het publiek

19:10 – 19:40

• Debat 2: Hoe verhoudt de bouwmeester zich tot de civil society, welke rol speelt participatie?
• Sprekers: Erik Wieërs (Vlaams Bouwmeester), Peter Van den Abeele (Gents Stadsbouwmeester), Marlies Leenaerts (mobility activist), Nadia Casabella (1010 architects)

19:40 – 19:55

Discussie met het publiek

19:55

Slotwoord

20:00

Drink en hapje

In 2022 voltooit Studio SNCDA zijn eerste project: een brandweerkazerne in het historisch centrum van Dilbeek, voorzien van kantoren en drie noodwoningen, en daarbovenop een grote polyvalente zaal.

Het stadhuis van Antwerpen is het belangrijkste renaissancegebouw in de Lage Landen. Het monument uit 1564, dat sinds 1999 op de Unesco-Werelderfgoedlijst prijkt, oogstte al kort na de realisatie internationale lof en werd talloze malen beschreven en afgebeeld. Behalve de architectuur zouden ook de imposante afmetingen destijds indruk hebben gemaakt. Mede dankzij de restauratie-renovatie die via een Open Oproep van de Vlaamse Bouwmeester werd toevertrouwd aan het team rond Hub en Origin blijft het stadhuis ook vandaag indruk maken.

Eind 2011 wees de Vlaamse Bouwmeester in een open brief op de gevaren en de potenties van elektrische laadinfrastructuur voor de publieke ruimte. De brief vond ruim weerklank. Na een traject met stakeholders en bevoegde overheden heeft het Team Vlaams Bouwmeester nu een aanbevelingsnota klaar.

Om de transitie naar elektrisch rijden waar te maken, moeten er tegen 2030 zo’n 100.000 laadpunten worden geplaatst. Deze moeten een plaats krijgen in onze (semi)publieke ruimte. Zo wordt de transitie naar elektrisch rijden ook een ruimtelijke kwestie. Wat zijn geschikte locaties voor het plaatsen van laadinfrastructuur, en hoe wordt deze best georganiseerd? Om lokale besturen op weg te helpen werd, in samenspraak met de verschillende partijen die betrokken zijn bij de realisatie van het laadnetwerk, een aanbevelingsnota opgemaakt. Aandachtspunten zijn het bundelen van laadinfrastructuur, het verkleinen van de ruimtelijke impact van geparkeerde wagens op de straat en het verbeteren van de verblijfskwaliteit van de publieke ruimte.

De laadinfrastructuur is uiteraard slechts één van de vele kwaliteitsbepalende factoren in onze publieke ruimte. Het Team Vlaams Bouwmeester ijvert voor een geïntegreerde benadering van de publieke ruimte, zodat samen met het mobiliteitsvraagstuk ook andere uitdagingen (leefbaarheid, klimaatadaptatie,…) worden aangepakt. Vanzelfsprekend kunnen lokale besturen steeds terecht bij het Team Vlaams Bouwmeester met vragen rond de kwaliteitsverhoging van de publieke ruimte en de instrumenten die we hiervoor kunnen inzetten. 

De ‘Aanbevelingsnota laadinfrastructuur’ kwam tot stand in samenwerking met het Departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse overheid, de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG), netbeheerder Fluvius, de stad Mechelen, de gemeenten Dilbeek en Halle, de Universiteit Gent (Faculteit ingenieurswetenschappen en architectuur) en het ondersteuningsplatform Gezonde Publieke Ruimte van het Agentschap Zorg en Gezondheid van de Vlaamse overheid.

Van 12 tot 22 september 2022 werd in het Atelier Bouwmeester de summerschool ‘Taferelen van dorpelijkheid’ georganiseerd. Tijdens twee intensieve weken gingen acht studentenduo’s aan de slag rond het thema dorpelijkheid. Hun verbeeldingsoefeningen worden momenteel gepresenteerd in de vitrines van het Atelier Bouwmeester. Je vindt ze ook op onze website. 

Na een oproep aan studenten nodigden we zestien onder hen uit om toekomstmogelijkheden voor het dorp te verbeelden en te verwoorden.  De studenten werkten in duo en werden begeleid door diverse deskundigen. Elk duo nam een concrete locatie als uitgangspunt. 

De resultaten zijn nog tot half december te bezichtigen in de vitrines van het Atelier Bouwmeester. Door de QR-codes te scannen vind je op onze website bij elk beeld ook uitleg over de plek, het beeld en de makers.

Water als centraal thema bij de vernieuwing van het centrum: zowel de stad Halle als de gemeente Wevelgem gaan de uitdaging aan. Lees in Ruimte 55 hoe in beide gemeenten de vervanging van de sporthal en het ontmoetingscentrum de aanleiding vormden voor een integrale ontwerpopdracht, waarin de relatie en verweving tussen water, gebouw, landschap en publieke ruimte centraal staan. 

Water als centraal thema bij de vernieuwing van het centrum: zowel de stad Halle als de gemeente Wevelgem gaan de uitdaging aan. De vervanging van de sporthal en het ontmoetingscentrum vormden in beide gemeenten de aanleiding om een integrale ontwerpopdracht uit te schrijven waarin de relatie en verweving tussen water, gebouw, landschap en publieke ruimte centraal staan. Het Team Vlaams Bouwmeester werd ingeschakeld om via de Open Oproep interdisciplinaire ontwerpteams aan boord te krijgen. De twee opdrachten werden tegelijkertijd gepubliceerd en vertonen opvallend veel gelijkenissen.

De afgelopen zomer heeft ons opnieuw met de neus op de feiten gedrukt. We zijn als Vlaanderen niet voorbereid op langere periodes van droogte. LABO RUIMTE startte in januari 2020 een onderzoek naar het verband tussen droogte en ruimtelijke ontwikkeling onder de noemer ‘De Droge Delta’. Via ontwerpend onderzoek worden de ruimtelijke potenties om een antwoord te bieden op droogte verkend. Hoe kan Vlaanderen evolueren naar een echt sponsland? Waar kunnen we de bodem inzetten om strategische reserves zoetwater op te slaan?

Wie graag meer wil weten over dit onderzoek vindt alle informatie over het lopende proces op de nieuwe website drogedelta.be. Je vindt er ook de rapporten van de eerste onderzoeksfase en de opnames van enkele lezingen.

Het boek Celebrating Public Architecture, gewijd aan de gebouwde resultaten van de Open Oproep procedure van de Vlaamse Bouwmeester in de periode 2000-2021, prijkte dit najaar op de shortlist van de internationale DAM Architectural Book Award 2022. Het boek Renovatie Stadhuis Antwerpen / Renovation City Hall Antwerp viel in de prijzen. 

Van 19 tot en met 23 oktober 2022 liep in Frankfurt ’s werelds grootste internationale boekenbeurs. De Frankfurter Buchmesse is niet alleen hét jaarlijkse trefpunt voor professionals uit het boekenvak en aanverwante media, maar ook een belangrijk publieksevenement voor lezers en cultuurliefhebbers in alle genres en domeinen. Ook aan het architectuurboek wordt ruim aandacht besteed, en de belangrijkste uitgevers op dat gebied zijn er vertegenwoordigd. Sedert 2009 reikt het Deutsches Architekturmuseum bij deze gelegenheid, in samenwerking met de Frankfurter Buchmesse, een internationale prijs uit om de beste kunst- en architectuuruitgaven voor het voetlicht te brengen. Een internationale jury, bestaande uit vertegenwoordigers van het Deutsches Architektur Museum en externe experten, beoordeelt zowel de vormgeving en afwerking van de boeken als inhoudelijke aspecten. Dit jaar werden liefst 264 kunst- en architectuurtitels voor de prijs ingezonden.  

De Engelstalige uitgave Celebrating Public Architecture werd eind november 2021 voorgesteld in het Vlaams Architectuurinstituut en is een co-editie van de Berlijnse uitgeverij Jovis, het Team Vlaams Bouwmeester en het Vlaams Architectuurinstituut. De prijs betekent een mooie erkenning, niet alleen voor de uitgevers, maar vooral ook voor de Vlaamse publieke opdrachtgevers en de talloze ontwerpers die in de uitgave aan bod komen. Dat geldt des te meer voor al wie betrokken was bij Open Oproep 2802: de publicatie die Public Space wijdde aan de renovatie van het Antwerpse stadhuis ontving op 19 oktober 2022 een van de tien DAM ArchitecturalBookAwards 2022. 

In zijn open brief ‘Elektrisch rijden: hefboom voor ruimtelijke transitie?’ wierp Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs een kritische blik op de transformatie van de publieke ruimte onder invloed van de elektrificatie van ons wagenpark. Vervolgens ging het Team Vlaams Bouwmeester over dit thema in gesprek met bevoegde administraties, de netwerkbeheerder en enkele gemeentebesturen. Tijdens de eerste avond van het derde seizoen van ‘Hack De Stad’, georganiseerd door imec en Stadsform, zal Erik Wieërs dieper ingaan op de mogelijkheden en valkuilen van de elektrificatie: hoe kunnen de ambities rond elektrificatie sturend zijn voor meer kwaliteit in de publieke ruimte? 

Lees ook de aanbevelingsnota die is opgesteld in navolging van de Bouwmeester Brief ‘Elektrisch rijden: hefboom voor ruimtelijke transitie?’

Wonen is een basisrecht, maar bouwen, kopen en huren worden steeds duurder. De ruimte in Vlaanderen is schaars en duurzaam ruimtegebruik staat hoog op de agenda. Met een steeds groeiend aantal gezinnen op de wachtlijst is het aandeel van sociaal wonen ontoereikend. Net daarom moeten sociale woonprojecten een volwaardige en actieve rol opnemen in de samenleving. De rol van architecten is hierbij doorslaggevend. Er zijn lef en creativiteit nodig om de blik op sociaal wonen grondig te vernieuwen. Het is dan ook cruciaal dat sociaal wonen geen niche blijft en dat deze maatschappelijke opgave bij alle ontwerpers ingang vindt.

Na de succesvolle Meesterproef 2019 Sociaal Wonen willen we met de nieuwe Meesterproef 2022 het thema sociaal wonen opnieuw centraal stellen en een nieuwe generatie ontwerpers en kunstenaars warm maken om ambitieuze, kwaliteitsvolle ontwerpen te realiseren.

De kwaliteit van de ontwerpen en kunstinterventies van de Meesterproef 2019 was zeer hoog. We hopen met deze nieuwe editie opnieuw een grote groep enthousiaste ontwerpers warm te maken om mee na te denken over een vernieuwende manier van sociaal wonen.

Heb jij interesse om een sociaal woningbouwproject te realiseren, bezorg ons dan je interesseformulier vóór zondag 13 november 2022, 23u.

In het kielzog van andere realisaties uit de Open Oproep, zoals Het Predikheren in Mechelen en de industriële erfgoedsite Eperon d’Or in Izegem, valt nu ook het Antwerpse Steen in de prijzen. Met de Onroerenderfgoedprijs 2022 zet de Vlaamse overheid  de zorgzame en innovatieve wijze waarop de herbestemming van dit monument werd aangepakt, in de kijker. 

De Onroerenderfgoedprijs beloont recente realisaties op het vlak van monumentenzorg, landschapszorg en archeologie. De zevende editie van de prijs stond in het teken van erfgoed dat publiek toegankelijk is. Uit 38 kandidaten nomineerde een externe jury drie laureaten: Het Steen in Antwerpen, de Sint-Odulphuskerk van Borgloon en de oude stadsfeestzaal van Mechelen. Op vrijdag 7 oktober 2022 werd Het Steen bekroond met de Onroerenderfgoedprijs 2022. Elke laureaat wint een bedrag van 2.500 euro. De winnaar ontvangt daarbovenop 12.500 euro, dus 15.000 euro in totaal.

Het Steen is het oudste gebouw van Antwerpen. Het was ooit deel van de voormalige ringwalburg aan de Schelde. Het deed jarenlang dienst als gevangenis en later als museum, maar sinds 2008 bleef de grote poort aan de ingang dicht voor het grote publiek. Via de Open Oproep van de Vlaamse Bouwmeester werd noAarchitecten aangesteld voor de herbestemming tot toeristisch onthaalcentrum.

Vóór de officiële opening lieten kritische stemmen zich horen op het publieke forum. De uitbreiding zou geen rekening hebben gehouden met het bestaande gebouw en de nieuwe toevoeging miste uitstraling. De vakjury beoordeelde het project echter op een andere manier en noteerde in het juryverslag: “De nieuwbouw sluit vrijwel naadloos aan bij de oude burcht” en “De keuze voor bakstenen in zachte bruine en grijze tinten is geïnspireerd op de zandsteen en Doornikse hardsteen waarmee het monument is gebouwd. Het project laat oud en nieuw op stijlvolle wijze hand in hand gaan, zonder dat ze elkaar in de weg staan.”

Vlaams minister van Erfgoed Matthias Diependaele zag de commotie als iets positiefs: “Het wijst op een grote betrokkenheid van de Antwerpenaars. Het Steen maakt deel uit van hun leefomgeving en van hun identiteit. Ik zie geen kloof tussen de vakjury en de Antwerpenaar, de meningen vullen elkaar aan.” De discussie “voedt het maatschappelijke debat over hoe we vandaag kunnen en willen omgaan met monumenten en begrippen als stijl, authenticiteit en esthetiek.”

De publieksprijs ging naar de Sint-Odolphuskerk in Borgloon, die een ontmoetingsplaats werd. De kerk won de publieksprijs op basis van een poll waaraan meer dan 10.000 mensen deelnamen.

Op vrijdag 7 oktober 2022 werd de Academische Werkplaats De-Institutionalisering (AWDI) gelanceerd. Doel van de Werkplaats is kennis op te bouwen rond innovatieve opvattingen over en strategieën in de gehandicaptenzorg. 

Er is eensgezindheid over de opvatting dat personen met een handicap niet gezien en behandeld mogen worden als objecten van zorg en niet afgezonderd behoren te worden van de samenleving in grootschalige residentiële instituten. Het streven naar gemeenschapsgerichte zorg en ondersteuning in Vlaanderen is echter behoorlijk complex. Het inclusiebeleid blijkt zeer geschikt voor personen met een handicap die hun noden, behoeften en wensen kenbaar kunnen maken, rechten kunnen claimen, zelf zorg kunnen inkopen en beheren. Voor de meest kwetsbare personen met een handicap is dit evenwel niet haalbaar, en zij blijven in een residentiële, institutionele context terechtkomen. Daarom wil het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) verder kennis opbouwen over innovatieve opvattingen en strategieën van de-institutionalisering. De Academische Werkplaats zal via een wisselwerking tussen beleid, praktijk en onderzoek de vinger aan de pols houden.

Door het woon-, welzijns- en omgevingsbeleid vanuit een sociaal-ruimtelijk perspectief door te lichten, willen de initiatiefnemers de creatie van inclusieve woon- en leefomgevingen voor zorgbehoevenden mee mogelijk maken.

De kick-off op 7 oktober startte met een plenair deel, waarin werd teruggekeken op de voorgeschiedenis maar ook een vooruitblik werd geworpen op de werking van de Academische Werkplaats. Daarna werd het lerend netwerk opgestart in zes workshops. In elke workshop werd ruimte gemaakt voor dialoog en reflectie over innovatieve praktijken tussen burgers met een handicap, professionals en organisaties, architecten en stedenbouwkundigen, en beleidsmakers.

De Academische Werkplaats De-Institutionalisering (AWDI) is een samenwerkingsverband tussen de Universiteit Gent, het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) en het Team Vlaams Bouwmeester.

Het Team Vlaams Bouwmeester gaat opnieuw op zoek naar sterke ruimtelijke concepten en geïntegreerde onderzoeksvragen die een positief maatschappelijk verschil kunnen maken. Net zoals de vorige jaren gebeurt dit in samenwerking met het Vlaams Architectuurinstituut.

Veel interessante ontwerp- en onderzoeksvragen ontstaan in de dagelijkse praktijk, vanuit een gefundeerde intuïtie, maar vaak zonder concrete opdrachtgever, budget, timing of beleidscontacten. Het Team Vlaams Bouwmeester en het Vlaams Architectuurinstituut zijn zich er ten volle van bewust dat ontwerpers en onderzoekers net bij het begin van dergelijke potentieel beleidsrelevante initiatieven een extra steun kunnen gebruiken. Vandaar het Bouwmeester Label, dat subsidie noch prijs is, maar een stimulans voor ruimtelijk onderzoek zonder opdrachtgever.

Het Bouwmeester Label wil een akte van vertrouwen zijn, gekoppeld aan een bescheiden startup budget om een dossier op te bouwen, aan netwerking te doen, een concepttekst uit te werken, visualisaties te maken… Daarnaast engageert het Team Vlaams Bouwmeester zich om de gekozen projecten mee op de politieke agenda te plaatsen en worden een aantal presentaties en debatten voorzien in samenwerking met het VAi.

Van de inschrijvers wordt één A4-pagina verwacht, een geniale voorzet. De Vlaamse Bouwmeester en het VAi selecteren samen maximum drie laureaten. Ze krijgen elk 6.000€ (excl. btw) om hun voorstel verder uit te werken tot een dossier, dat ze vervolgens kunnen gebruiken om het ingang te doen vinden bij beleidsmakers en administratie. De resultaten zullen worden gepresenteerd en besproken in de reeks Small Talk in het Atelier Bouwmeester.

Vanuit de gedeelde doelstelling om een breder platform te creëren voor deze sterke ruimtelijke concepten en geïntegreerde onderzoeksvragen, lanceert de Brusselse Bouwmeester binnenkort een gelijkaardige oproep. Hou dus zeker ook de website https://bma.brussels/nl/ en de BMA nieuwsbrief in de gaten!

In het licht van de klimaattransitie beseffen we nog maar pas hoe belangrijk de impact van bouwen is op de uitstoot van broeikasgassen, maar ook wat de eindigheid van grondstoffen betekent voor de bouwpraktijk. Behoud en hergebruik van bestaand patrimonium winnen hierdoor enorm aan belang. Ze vormen voor ontwerpers boeiende en veelzijdige uitdagingen, die door de energetische opgave ook complexer worden. Dat de omgang met bestaande gebouwen telkens een evenwichtsoefening is, blijkt uit vier renovatieprojecten die voortkwamen uit de selectieprocedure van de Open Oproep of waarover de Vlaamse Bouwmeester advies heeft verleend.

Het Team Vlaams Bouwmeester nodigt u graag uit voor de tentoonstelling ‘BWMSTR Label. StadsStalling’ van 14 oktober 2022 tot 12 maart 2023 in De Singel. Rooilijn architectuur en Atelier Scheldeman onderzoeken de mogelijkheden van een modulaire fietsenstalling die ook voor andere zaken kan worden gebruikt. Het openingsprogramma vindt plaats op 13 oktober om 20u in De Singel.

Er wordt meer en meer gefietst in en rond onze steden. Het aantal fietsen neemt explosief toe en de kwaliteit van de fietsen stijgt. Waar het vroeger ging om roestige tweewielers zijn er nu gesofisticeerde fietsen in alle vormen en maten: bakfietsen en fietskarren, hoogtechnologische speed pedelecs, cargobikes, deelsteps, deelscooters… De stallingsmogelijkheden evolueren echter niet mee en her en der ontstaat er een chaotische wildgroei.

StadsStalling

In de tentoonstelling StadsStalling onderzoeken het architectenbureau Rooilijn en Atelier Scheldeman de mogelijkheden van een modulaire fietsenparking die ook voor andere doeleinden kan worden gebruikt. De onderzoekers willen constructies maken die functioneel zijn maar ook bijdragen aan het beeld van de publieke ruimte en extra groen toelaten. Naast een fietsenparking voorzien ze plaats voor stedelijk tuinieren, sporten, picknicken… De bedoeling is om ontmoetingen tussen de verschillende gebruikers te bevorderen.

„Wat onze fietsenstallingen anders maakt dan een klassieke fietsenparking, is de actieve betrokkenheid van de bewoners, in het ontwerp, de bouw en het onderhoud. Bovendien koppelen we er functies aan die het buurtleven stimuleren.Luc Roegiers, Rooilijn architectuur

Vernissage

Op 13 oktober gaan Luc Roegiers (Rooilijn), Erik Wieërs (Vlaams Bouwmeester), Marij Preneel (districtsburgemeester van Borgerhout), Wout Baert (Fietsberaad Vlaanderen) en Iris Vande Walle (Commons Lab) in gesprek over hoe een fietsenstalling meer kan zijn dan een parking voor fietsen. Moderatie door Tine Poot (Vlaams Architectuurinstituut).

BWMSTR Label

StadsStalling is een van de onderzoeksprojecten die in 2020 van de Vlaamse Bouwmeester en het Vlaams Architectuurinstituut het Bouwmeester Label ontvingen. Het Label wil vernieuwende en beleidsrelevante ideeën oppikken vanuit de onderzoeks- en ontwerppraktijk, en zo ongevraagd onderzoek ondersteunen in zijn prille beginfase.