Nieuws

Deze publicatie werd door Michiel De Cleene gemaakt in opdracht van het Team Vlaams Bouwmeester, in het kader van het traject ‘Dorpelijkheid’. De Cleene was één van de makers die eind 2020 door het Team werden uitgenodigd voor een artistiek-documentaire verkenning rond dit thema. Het boek verscheen ter gelegenheid van de opening van de tentoonstelling ‘Dorpelijkheid’ in het Atelier Bouwmeester op 14 januari 2022.

Door zijn werk als achitectuur- en landschapsfotograaf voor diverse opdrachtgevers is Michiel De Cleene goed vertrouwd met de Vlaamse (stads)landschappen. Hij is ook actief als onderzoeker, waarbij zijn interesse uitgaat naar de grenzen en condities van het documentaire genre, en naar wat er gebeurt wanneer onzekerheid en speculatie daarin een centrale plaats krijgen. Voor dit project verkende hij de mogelijkheden en beperkingen van het dorp als narratief weefsel. Een dorp bestaat uit landschappelijke, stedenbouwkundige, sociale, natuurlijke en historische elementen. De specificiteit van die elementen en hun combinatie zorgen ervoor dat een dorp herkenbaar is als dorp – als dit dorp, en niet als een ander dorp; als dorp, en niet als stad of gehucht. Maar een dorp is meer dan iets wat geografisch aan te duiden is, of te onderscheiden valt aan de hand van oppervlakte, grootte of aantal inwoners. Minstens even cruciaal is volgens De Cleene de wijze waarop het functioneert als een verzamelplaats van verhalen.
[hij zwaait opnieuw naar de vrouw die nog steeds haar hond uitlaat] omvat een kaart, foto’s en gefictionaliseerde transcripties van gesprekken die plaatsvonden in Beersel, Beervelde, Beert, Brielen, Desteldonk, Doorslaar, Dworp, Eindhout, Elingen, Ertvelde, Gorsem, Hijfte, Holleken, Hondzocht, Houthulst, Jonkershove, Klerken, Linkebeek, Mendonk, Merkem, Moerbeke, Oosterlo, Reningelst, Terrest, Vlamertinge, Wachtebeke, Westouter, Woumen, Zaffelare, Zammel en Zeveneken. Het bevat ook een verhaal van schrijver en literatuurwetenschapper Sofie Verraest.

[hij zwaait opnieuw naar de vrouw die nog steeds haar hond uitlaat]
Beeld, tekst, concept: Michiel De Cleene
Met een tekst van Sofie Verraest
Onderzoek en redactie: Arnout De Cleene
Grafisch ontwerp: Ine Meganck
Druk: Die Keure, Brugge
V. U.: Michiel De Cleene
Softcover, 224 pagina’s.
ISBN 9789464516883

download de publicatie

Aanleiding

In zijn ambitienota Kansen scheppen voor ontmoeting zette Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs het thema ‘dorpelijkheid’ op de agenda. De noodzaak om de versnippering van het Vlaamse landschap tegen te gaan door de bewoning in bestaande kernen te concentreren, wordt inmiddels algemeen onderschreven. De Bouwmeester ziet de versterking van meer landelijke kernen echter niet alleen als een middel om het ruimtebeslag terug te dringen maar vooral als een kans om de Vlaamse dorpen weer een identiteit te geven. Kernversterking gaat dan niet alleen over vorm en architectuurtaal, maar ook over dorpse gebruiks- en omgangsvormen en de relatie tot de publieke ruimte: trage wegen, achterdeuren of op de dorpel zitten. 

Na een artistiek-documentaire verkenning van dit thema in 2021 en de summerschool ‘Taferelen van dorpelijkheid’ in 2022 wil het Team Vlaams Bouwmeester nu aan de slag met concrete kernversterkende projecten. In deze fase willen we nagaan hoe bouwen in een dorp vanuit een contextuele benadering kan samengaan met nieuwe woontypologieën en met de noodzaak om dorpen klimaatbestendiger en verblijfsvriendelijker te maken. Doel is de zoektocht naar een betere ruimtelijke en architecturale kwaliteit te faciliteren door enerzijds te inspireren met alternatieve en vernieuwende woonvormen en anderzijds handvaten te bieden aan een lokale besturen om een kwalitatief ruimtelijk beleid te voeren. Op die manier trachten we de verdichtingsopgave te koppelen aan de specifieke wens naar het behoud van de dorpse eigenheid.

Onderzoeksvraag

In heel wat landelijke gemeenten moeten klassieke grondgebonden woningen wijken voor appartementsgebouwen. Vaak gebeurt dit zonder aandacht voor de plaatselijke context, die daardoor moet inboeten aan karakter en eigenheid. Dit lokt geregeld verontwaardigde reacties uit bij burgers en experten. Nochtans hoeft het versterken van een dorpskern niet noodzakelijkerwijs een stedelijk beeld op te leveren. Maar hoe komen we ertoe om nieuwe architectuur de charmes van het dorpse landschap te laten vatten in een denser woonmodel? Op welke manier kunnen nieuwe gebouwen de kwaliteiten van het dorp herstellen of versterken? Deze vragen betreffen niet alleen de architectuurtaal, maar ook de mogelijke woningtypes, evenals de manier waarop de woning verbonden is met de straat en de publieke ruimte, met de tuin en het omringende landschap, enzovoort.

Tussen het appartementsgebouw en de grondgebonden woning bestaat een scala van woontypologieën die we vandaag nog onvoldoende op het netvlies hebben. Met dit traject willen we net die alternatieve vormen van gestapeld of aaneengesloten wonen ontwerpend onderzoeken. Ook de relatie met de publieke ruimte en het integreren van alternatieve buitenruimtes maken het voorwerp uit van dit onderzoek.

Aanpak

Ieder dorp heeft zijn specifieke uitdagingen en kwaliteiten, en aandacht voor die context vereist maatwerk. Daarnaast is ook een constructieve wisselwerking en dialoog nodig tussen het lokale bestuur, ontwerpers en ontwikkelaars. We kiezen daarom voor een praktijkgerichte aanpak waarbij we ontwerpers onverwachte woonconfiguraties laten uittesten op een concrete site, met het doel ruimtelijke, sociale en ecologische meerwaarde te creëren. Het ontwerpend onderzoek, toegespitst op een tastbare plek, zal uiteenlopende scenario’s opleveren die de ambities van het lokaal bestuur en van de grondeigenaar/ontwikkelaar scherper kunnen stellen. Bovenal kan ontwerpend onderzoek kwaliteiten verbeelden en mensen enthousiasmeren. Naast het ontwerpend onderzoek en de kracht van verbeelding kan deze werkwijze ook leiden tot het uitzetten van een proces en een set aan randvoorwaarden waarmee ieder lokaal bestuur op eigen tempo de verdere realisatie van de projecten zal kunnen begeleiden. 

Meer informatie over de oproep naar projecten vind je hier.

4 ontwerpteams gezocht

Het Team Vlaams Bouwmeester zoekt vier ontwerpteams die willen deelnemen aan dit traject. Er wordt verwacht dat de ontwerpers voor (één of meerdere van) de geselecteerde sites nadenken over alternatieve woonontwikkelingen en die ruimtelijk verbeelden. Het ontwerpend onderzoek beperkt zich echter niet tot de typologie. Er moet eveneens aandacht zijn voor de onderlinge relatie van de woningen binnen het ensemble en voor de relatie met de publieke en private buitenruimte. Er wordt onderzocht hoe de beeldtaal zich vriendelijk kan opstellen ten opzichte van de dorpse omgeving, om zo nieuwe woningtypes te ontwikkelen die beter passen in een dorpse context en kansen voor ontmoeting genereren. Voor ieder project moeten minstens volgende thema’s onderzocht worden:

• de footprint en de relatie met de collectieve of publieke ruimte: de manier waarop woningen georiënteerd en op elkaar betrokken zijn, de manier waarop de woning verbonden is met de publieke ruimte en de manier waarop het parcours vanaf de straat tot de voordeur kansen biedt voor sociale interactie
• woontypologie en configuratie: niet zozeer gekende configuraties zoals grondgebonden en gestapeld wonen, maar eerder minder gekende zoals een patiowoning, een Haags portiek, twee-onder-een-kap, tetris-woningen,…
• uitdrukking en beeldkwaliteit: wat kan dorpse architectuur betekenen, welke elementen zijn beeldbepalend? Materiaal? Gabarit? Dakvorm? Detail?

Onderdelen van de opdracht

De opdracht omvat:

• deelname aan de presentatie van de cases en de opmaak van een reflectienota waarin het ontwerpteam aangeeft waarop het specifiek wil inzetten en welke cases hiervoor het meest geschikt lijken
• deelname aan max. 4 gezamenlijke workshops
• het ontwerpend onderzoek naar alternatieve woonontwikkeling
• het aanleveren van wervend beeldmateriaal met het oog op een publicatie
• overleg met het lokaal bestuur en de ontwikkelaar/grondeigenaar
• overleg en terugkoppeling met de projectregisseur
• deelname aan één afsluitend presentatiemoment.

Na de keuze van de projecten en de aanstelling van de ontwerpers zullen alle projecten aan de ontwerpteams gepresenteerd en in onderling overleg verdeeld worden.

Gedurende het volledige traject zullen ook een aantal workshops georganiseerd worden. In de beginfase zijn die bedoeld om beter vat te krijgen op de drempels die lokale besturen ervaren om een sturend kwalitatief ruimtelijk beleid te voeren in het dorp. In een latere fase wordt er gemikt op het intensifiëren en faciliteren van de dialoog tussen ontwerper en lokaal bestuur en, indien van toepassing, de ontwikkelaar of grondeigenaar.

De workshops worden gepland tussen mei en oktober 2024. De concrete aanpak en data van de workshops zijn nog niet bekend, maar een engagement tot deelname is uiteraard vereist. Het ontwerpend onderzoek moet afgerond zijn in december 2024.

Het Team Vlaams Bouwmeester zal ook een projectregisseur aanstellen die zal instaan voor de organisatie van de workshops en de coördinatie van het volledige traject. De projectregisseur zal eveneens instaan voor de verslaggeving van het volledige proces en van de resultaten die hieruit voortvloeien met het oog op een publieksmoment. Regelmatig overleg en terugkoppeling tussen ontwerpers en projectregisseur maken deel uit van de opdracht.

Voor de uitvoering van deze opdracht wordt een vergoeding van €25.000 (excl. btw) per ontwerpteam voorzien.

Indicatieve timing

• oproep naar cases: 9 februari – 8 maart 2024
• oproep aan ontwerpers: 9 februari – 8 maart 2024
• bekendmaking cases en ontwerpers: eind maart 2024
• startdag: 3 mei 2024
• organisatie workshops: mei – oktober 2024
• ontwerpend onderzoek: mei – december 2024
• bekendmaking resultaat: voorjaar 2025

Oproep aan geïnteresseerden

Deze Oproep aan geïnteresseerden heeft als doel een lijst samen te stellen van geïnteresseerde en beschikbare ontwerpteams of deskundigen voor opdrachten met ereloon onder 30 000 € (d.w.z. een overheidsopdracht van beperkte waarde). Een degelijke voorafgaande marktverkenning is bij dit type opdrachten cruciaal. Door deze gerichte marktverkenning krijgt de opdrachtgever een zo breed mogelijk zicht op het spectrum van mogelijke deelnemers en hun beschikbaarheid. Aan de hand van deze lijst van geïnteresseerden zal de opdrachtgever een aantal ontwerpers kiezen.

Via het interesseformulier kan u kort en krachtig uw interesse kenbaar maken. Als bijlage is het mogelijk om een pdf (één bladzijde A4, max 5 MB) op te laden om uw belangstelling voor het traject Dorpelijk Wonen te motiveren, een eerste reflectie op de opgave te formuleren en uw interesse in een of meerdere van de aangereikte onderzoeksthema’s toe te lichten. Eventueel kan u ook verwijzen naar een beperkt aantal relevante referenties m.b.t. de opgave (een link is voldoende).

Alle interesseformulieren worden door het Team Vlaams Bouwmeester bestudeerd. Gelieve er rekening mee te houden dat het Team Vlaams Bouwmeester vervolgens rechtstreeks een aantal ontwerpers zal kiezen. De marktverkenning is geen selectieprocedure en er wordt geen selectieverslag opgesteld.

Het Team Vlaams Bouwmeester organiseert op 29 november 2024 een interactieve workshop. Ontwerpers, experten en dorpsactoren gaan er in gesprek over ‘dorpelijk wonen’. Ben je als ontwerper (in spe) geïnteresseerd in dit thema of ben je professioneel of anderszins actief in een dorpse woonomgeving? Dan nodigen we je graag uit om mee in dialoog te gaan. 

In het voorjaar van 2024 startte het Team Vlaams Bouwmeester een onderzoekstraject op rond ‘dorpelijk wonen’. Vier ontwerpteams gingen aan de slag met acht concrete cases in Vlaanderen. Ze  onderzochten hoe bouwen in het dorp vanuit een contextuele benadering kan samengaan met nieuwe typologieën en met de noodzaak om dorpen verblijfsvriendelijker en klimaatbestendiger te maken. Het onderzoek focust op drie aspecten: 

• De FIGUUR: de footprint van het project en de contextuele inpassing 
• Het TYPE: de typologie en de configuratie van het wonen 
• Het BEELD: de architecturale uitdrukking 

De onderzoekstrajecten gaan stilaan de laatste fase in en zijn klaar om voorgelegd te worden aan een breder publiek met bijzondere interesse voor dit thema. 

Op vrijdag 29 november 2024 zullen de vier ontwerpteams de voorlopige resultaten van hun onderzoek presenteren aan een ruime groep van ontwerpers, experten en lokale actoren. Aansluitend gaan we hierover in gesprek onder begeleiding van projectregisseur Ward Verbakel. 

Heb je belangstelling voor het thema en wil je graag in dialoog gaan over wat ‘dorpelijk wonen’ precies kan zijn? Dan nodigen we je graag uit om deel te nemen. 

Deze workshop vindt plaats in het kader van het DORPELIJKHEID_FESTIVAL, van 25 november 2024 tot en met 29 november 2024.

DORPELIJKHEID_FESTIVAL

Datum: 29 november 2024

Locatie:  Atelier Vlaams Bouwmeester

Inschrijven: Deelname is gratis, inschrijven verplicht

Vanaf 20 december zijn in de vitrines van het Atelier Bouwmeester de resultaten te zien van een master studio ontwerpend onderzoek die de Vakgroep Architectuur en Stedenbouw van de Universiteit Gent wijdde aan het thema ‘dorpelijk wonen’. 24 studenten bogen zich over een specifieke case in het dorpje Sint-Agatha-Rode. 

De geleidelijke transformatie van dorpen van voornamelijk agrarische naar overwegend residentiële habitats, vaak voor inwoners die elders werken, heeft deze fragiele omgevingen onder druk gezet. Vaak kwam hun ontwikkeling klem te zitten tussen versnippering door verkavelingen enerzijds en verdichting door ‘’appartementisering’’ anderzijds.   

De urgentie van deze kwestie werd naar voren gebracht door de Vlaamse Bouwmeester in zijn focus op ‘dorpelijkheid’ en ‘dorpelijk wonen’, en via publicaties zoals de Toolbox Dorpse Architectuur en, meest recent, het nummer van het architectuurtijdschrift Oase over Project Village. 

Begin februari 2024 lanceerde het Team Vlaams Bouwmeester een oproep naar concrete kernversterkende projecten in goed gelegen dorpskernen, om ontwerpend onderzoek naar alternatieve woningtypes te laten uitvoeren. Vier ontwerpteams gingen vervolgens aan de slag met acht dorpse sites.  

De master studio van Dirk De Meyer en Eef Boeckx aan de UGent pikte een niet weerhouden case uit de call op en onderzocht de afgelopen drie maanden hoe een zekere mate van verdichting tegemoet kan komen aan de wens om de kwaliteiten te behouden die geassocieerd worden met het idee van het dorp, en tegelijkertijd de identiteit ervan te versterken. 

De studio deed dit aan de hand van een site in Sint-Agatha-Rode, een klein dorp in Vlaams-Brabant dat sinds 1979 een beschermd landschap is. De studenten concentreerden zich op een specifieke en centrale site, plaatselijk ‘’de mottige parking’’ genoemd. De focus lag op hoe een hedendaags programma (een combinatie van woningen, kleine lokale infrastructuur en openbare ruimte) en hedendaagse architectuur kunnen ingepast worden in een fragiele en betekenisvolle omgeving –- dit zowel in historisch, sociaal als materieel opzicht.  

Deze kleine tentoonstelling toont het werk van de 24 studenten die deelnamen aan de studio. 

De vitrine-expo is doorlopend te zien in de Ravensteingalerij. 

Julie Casteleyn & Amélie Dumont / Reinhart Beeckman & Frits Hautekeete / Eléa Ladrouz & Eline Tanghe / Aslinur Cakal / Pedro Pablo Perea Ramos & Victoria Singleton & Julie Verschuere / Dana Akylbayeva & Sander Reyniers / Hannes De Jaeger & Oliver Mannaerts / Axelle De Borger & Mila Letombe / Felix Eliat-Eliat & Lydéric Lahccen / Mohammad Alzomorli & Jona Dobbelaere / Nicolas De Clercq & Lore Delaet / Tjorven Carpentier & Josephine Dejonghe  

In zijn ambitienota Kansen scheppen voor ontmoeting stelde Erik Wieërs: ‘De verdichtingsopgave in het dorp gaat niet enkel over vorm en architectuurtaal, maar ook over dorpse gebruiks- en omgangsvormen en de relatie tot het publieke domein: trage wegen, achterdeuren of op de dorpel zitten.’ ‘Dorpelijkheid’ werd een belangrijk thema van Wieërs’ bouwmeesterschap en het voorwerp van een langlopend onderzoekstraject. 

In 2021 startten we met een artistieke verkenning: op uitnodiging van de Bouwmeester peilden vier makers en een filosoof naar de aard en de essentie van het dorp. In een tweede fase, een summerschool in 2022, dachten studenten na over de transformatie van typisch dorpse plekken tot verdichte en klimaatbestendige omgevingen: welke identiteit voor het dorp na de bouwshift? 

Ook het derde en laatste onderzoekstraject, ‘Dorpelijk wonen’, is inmiddels afgerond. Vier ontwerpteams bogen zich over acht concrete opgaven, waarbij ze via ontwerpend onderzoek diverse vormen van dorpelijk wonen onderzochten. Een belangrijke onderliggende vraag was hoe binnen de verdichtingsopgave woonmodellen ontwikkeld kunnen worden die het collectieve leven ondersteunen en versterken. Het onderzoek focuste op drie aspecten: ‘figuur’ (de footprint van het project en de contextuele inpassing), ‘type’ (de typologie en configuratie van het wonen) en ‘beeld’ (de architecturale uitdrukking). 

De drie fasen van het traject ‘Dorpelijkheid’ komen nu samen in een wervende eindpublicatie en documentaire, maar we kijken ook vooruit. Doel is immers lokale besturen te inspireren en handvaten aan te reiken voor een kwalitatief ruimtelijk beleid. 

We hebben de maximale capaciteit voor het event bereikt. Inschrijven is jammer genoeg niet meer mogelijk.

In De Dorpskrant vindt u een terugblik op de verschillende fases van het traject ‘Dorpelijkheid’ dat zijn oorsprong vond in de ambitienota 2020-2025 Kansen scheppen voor ontmoeting van Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs. Daarin beloofde hij erover te zullen waken ‘dat het verdichten van de dorpskernen gepaard gaat met het versterken van hun karakter en identiteit.’ Wieërs introduceerde hiertoe de term ‘dorpelijkheid’ als tegenhanger van stedelijkheid. Hij wil hiermee een stem geven aan beleidsmakers en bewoners die de Vlaamse verdichtingsopgave onderschrijven, maar ook aanvoelen dat de stedelijke receptuur daarvoor niet één op één te transponeren valt naar het dorp.  

Het traject ‘Dorpelijkheid’ liep van 2021 tot 2025 en leverde vanuit verschillende perspectieven heel wat stof voor debat.   

In De Dorpskrant gaan we in op de resultaten van de artistiek-documentaire verkenning (2021), de summerschool ‘Taferelen van dorpelijkheid’ (2022) en op de resultaten van het ontwerpend onderzoek Dorpelijk wonen (2024-2025). De krant brengt het volledige traject in beeld vanuit de vaste overtuiging dat verdichting ook dorpelijk kan zijn.   

De dorpskrant werd Door Erik Wieërs voorgesteld tijdens de feestelijke afsluiter van het traject ‘Dorpelijkheid’ op dinsdag 17 juni 2025 in het Atelier Bouwmeester. 

De Dorpskrant kan je gratis online bestellen.

Bestel je exemplaar

Je kan ook een exemplaar oppikken in het Atelier Bouwmeester. Neem gerust contact op voor de beschikbaarheid en de openingsuren van het Atelier Bouwmeester.

In de documentaire ‘Dorpelijk Wonen’ vindt u een terugblik op de verschillende fases van het traject ‘Dorpelijkheid’ dat zijn oorsprong vond in de ambitienota 2020-2025 Kansen scheppen voor ontmoeting van Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs. Daarin beloofde hij erover te zullen waken ‘dat het verdichten van de dorpskernen gepaard gaat met het versterken van hun karakter en identiteit.’ Wieërs introduceerde hiertoe de term ‘dorpelijkheid’ als tegenhanger van stedelijkheid. Hij wil hiermee een stem geven aan beleidsmakers en bewoners die de Vlaamse verdichtingsopgave onderschrijven, maar ook aanvoelen dat de stedelijke receptuur daarvoor niet één op één te transponeren valt naar het dorp.  

Het traject ‘Dorpelijkheid’ liep van 2021 tot 2025 en leverde vanuit verschillende perspectieven heel wat stof voor debat. 

De documentaire Dorpelijk wonen laat een aantal betrokkenen van het traject aan het woord en peilt naar hun visie op het dorp vandaag en morgen. Ze brengt het volledige traject in beeld vanuit de vaste overtuiging dat verdichting ook dorpelijk kan zijn.   

Deze film is een productie van het Team Vlaams Bouwmeester. Ze verschijnt naar aanleiding van het onderzoekstraject ‘Dorpelijk wonen’, een initiatief van Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs dat liep van 2024 tot 2025. 

De documentaire werd voorgesteld door Erik Wieërs tijdens de feestelijke afsluiter van het traject ‘Dorpelijkheid’ op dinsdag 17 juni 2025.

Credits

• Concept, regie en montage film: Engel Doyen en Rien Bauwens, Productiehuis Scherper
• Concept film: Jouri De Pelecijn, Christa Dewachter, Hedwig Truyts, Cateau Robberechts, Ward Verbakel, Erik Wieërs
• Grafisch materiaal: Havana, Graft-Alba-Elders, Ae-architecten, Maat-ontwerpers, Studio Thomas Willemse, Agmen
• Maquettes: Vakgroep Architectuur en Stedenbouw - Universiteit Gent en Studio Thomas Willemse, Agmen 

De tentoonstelling ‘Dorpelijkheid’ was van 15 januari 2022 tot en met 26 april te bezoeken in het Atelier Bouwmeester. Op donderdag 28 april 2022 rondden we af met een ‘public talk’. Architect en auteur Paul Vermeulen ging in gesprek met Michiel De Cleene, Mark Luyten, Thomas Verstraeten en Nahid Shaikh over hun bijdragen aan de tentoonstelling. Samen met de Bouwmeester blikten we ook vooruit naar een vervolgtraject rond ‘Dorpelijkheid’.

‘Dorpelijkheid’ is een thema in de ambitienota van Bouwmeester Erik Wieërs. Hij wil er mee over waken ‘dat het verdichten van de dorpskernen gepaard gaat met het versterken van hun karakter en identiteit’. Rond dit thema zal het Team Vlaams Bouwmeester in 2022 een of meerdere trajecten uitzetten. Bij wijze van opmaat nodigden we een fotograaf, een kunstenaarsduo en een documentairemaakster uit voor een eerste verkenning.

De noodzaak om de versnippering van het Vlaamse landschap tegen te gaan en terug in de dorpskernen te gaan wonen, wordt algemeen onderschreven. Door de steeds prangender problematiek rond klimaat, mobiliteit, waterhuishouding en energie, ziet iedereen in dat dit de juiste weg is. De verdichting van onze dorpskernen is echter niet zomaar een wiskundige oefening, het is ook een complexe ontwerpopgave. In nieuwe ontwikkelingen in dorpskernen zien we soms de ongelukkige inpassing van vaak generieke stedelijke typologieën. Samen met de dominantie van autoverkeer en de omvorming van de dorpspleinen tot parkings, bedreigt dit het karakter van de dorpen. Het verdichten van de dorpskernen kan nochtans ook gezien worden als een kans om de Vlaamse dorpen weer een identiteit te geven. De verdichtingsopgave gaat dan niet enkel over vorm en architectuurtaal, maar ook over dorpse gebruiks- en omgangsvormen en de relatie tot het publieke domein: trage wegen, achterdeuren of op de dorpel zitten.

Over de vraag, welke de nieuwe architectuur en de nieuwe ruimtelijkheid van het dorp zouden kunnen zijn, wil het Team Vlaams Bouwmeester in 2022 een of meerdere trajecten uitzetten. Alvorens die concreet vorm te geven, leek het goed om even met een andere blik (dan die van architecten, stedenbouwkundigen en ruimtelijke planners) naar het dorp te laten kijken. We denken dat het openen van zo’n verbeeldingsruimte een manier kan zijn, niet alleen om ons te laten prikkelen en inspireren, maar ook om het publieke debat wat rijker te schakeren, voorbij de behoudsgezinde verontwaardiging en het goedbedoelde pragmatisme.  

In het radioprogramma Pompidou op Klara bespreekt Koen Van Synghel de tentoonstelling over dorpelijkheid

Herbeluister

This visitor’s guide was created for the exhibition of the three artistic explorations on the theme of ‘Dorpelijkheid’

This guide appeared in digital form only and is available in Dutch and English

Deze bezoekersgids werd gemaakt voor de tentoonstelling van de drie artistieke verkenningen rond het thema dorpelijkheid. 

Deze gids verscheen enkel in digitale vorm en is beschikbaar in het Nederlands en het Engels

De tentoonstelling ‘Dorpelijkheid’, die eerder dit jaar in het Atelier Bouwmeester te bezichtigen was, draait rond de vraag wat eigen is aan dorpen. Waaraan herkennen we het ‘dorpelijke’, een neologisme dat, anders dan het woord ‘dorps’ de tegenstelling tot het ‘stedelijke’ uitdrukt? Het lijkt een eenvoudige vraag. Nu het Departement Omgeving in Vlaanderen aandringt op verdichting van lokale kernen en knooppunten blijkt echter dat de eigenheid van dorpen kwetsbaar is. Het is alsof dorpen, door de nieuwe ‘blokjes’ en appartementen in geen tijd hun charme en karakter verliezen. Maar wat maakte dan precies die charme of dat karakter uit? Waarom kon het dorp het aura krijgen van ‘het goede leven’, ‘far from the madding crowd’? Hoe kunnen we ‘dorpelijke’ kwaliteiten bewaren en dorpen toch verdichten? Om een inzicht te krijgen in de ‘wereld’ van het dorp sprak Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs twee kunstenaars, een fotograaf en een documentairemaker aan. Hun onderzoek naar verleden, heden en toekomst van het dorp resulteerde in een kleine, intrigerende tentoonstelling.

Lees de bespreking van de expo Dorpelijkheid door Pieter T’Jonck in Ruimte 54.

Van 12 tot 22 september 2022 werd in het Atelier Bouwmeester de summerschool ‘Taferelen van dorpelijkheid’ georganiseerd. Tijdens twee intensieve weken gingen acht studentenduo’s aan de slag rond het thema dorpelijkheid. Hun verbeeldingsoefeningen worden momenteel gepresenteerd in de vitrines van het Atelier Bouwmeester. Je vindt ze ook op onze website. 

Na een oproep aan studenten nodigden we zestien onder hen uit om toekomstmogelijkheden voor het dorp te verbeelden en te verwoorden.  De studenten werkten in duo en werden begeleid door diverse deskundigen. Elk duo nam een concrete locatie als uitgangspunt. 

De resultaten zijn nog tot half december te bezichtigen in de vitrines van het Atelier Bouwmeester. Door de QR-codes te scannen vind je op onze website bij elk beeld ook uitleg over de plek, het beeld en de makers.

Als tweede verkennende stap in het traject rond ‘Dorpelijkheid’ organiseerde het Team Vlaams Bouwmeester in september 2022 een summer school. Samen met studenten gingen we op zoek naar wat we als ontwerper onder ‘dorpelijkheid’ kunnen verstaan en wat de betekenis ervan kan zijn in de huidige context van ruimtelijke transitie. Hoe kunnen kernversterking, de vrijwaring van het landschap en van de biodiversiteit, ontharding, de modal shift, klimaatmaatregelen, enzovoort, bijdragen tot de ontwikkeling van een nieuwe dorpse identiteit? Na een oproep aan studenten nodigde
het Team Vlaams Bouwmeester 16 onder hen uit om toekomstmogelijkheden voor het dorp te verbeelden. We vroegen hen na te denken over alternatieve typologieën, de omgang met collectieve en publieke ruimte, de relatie tot de natuur, nieuwe ontmoetingsplekken, enzovoort. De studenten werkten in duo en werden begeleid door diverse deskundigen. Elk duo nam een concrete locatie als uitgangspunt.