Dorpelijkheid
In het kort
Dorpelijkheid onderzoekt hoe versterkte landelijke dorpen het ruimtebeslag kunnen terugdringen en hoe Vlaamse dorpen opnieuw een identiteit kunnen krijgen.
Aanleiding
In zijn ambitienota Kansen scheppen voor ontmoeting zette Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs het thema ‘dorpelijkheid’ op de agenda. De noodzaak om de versnippering van het Vlaamse landschap tegen te gaan door de bewoning in bestaande kernen te concentreren, wordt inmiddels algemeen onderschreven. De Bouwmeester ziet de versterking van meer landelijke kernen echter niet alleen als een middel om het ruimtebeslag terug te dringen maar vooral als een kans om de Vlaamse dorpen weer een identiteit te geven. Kernversterking gaat dan niet alleen over vorm en architectuurtaal, maar ook over dorpse gebruiks- en omgangsvormen en de relatie tot de publieke ruimte: trage wegen, achterdeuren of op de dorpel zitten.
Onderzoeksvraag
In heel wat landelijke gemeenten moeten klassieke grondgebonden woningen wijken voor appartementsgebouwen. Vaak gebeurt dit zonder aandacht voor de plaatselijke context, die daardoor moet inboeten aan karakter en eigenheid. Dit lokt geregeld verontwaardigde reacties uit bij burgers en experten. Nochtans hoeft het versterken van een dorpskern niet noodzakelijkerwijs een stedelijk beeld op te leveren.
Hoe komen we ertoe om nieuwe architectuur de charmes van het dorpse landschap te laten vatten in een denser woonmodel?
Op welke manier kunnen nieuwe gebouwen de kwaliteiten van het dorp herstellen of versterken?
Deze vragen betreffen niet alleen de architectuurtaal, maar ook de mogelijke woningtypes, evenals de relatie met de straat en de publieke ruimte, met de tuin en het omringende landschap enzovoort.
Tussen het appartementsgebouw en de grondgebonden woning bestaat een scala van woningtypes die we vandaag nog onvoldoende op het netvlies hebben. Met dit traject willen we net die alternatieve vormen van gestapeld of aaneengesloten wonen en de relatie met de publieke ruimte ontwerpend onderzoeken.
Aanpak
Artistieke verkenning
In 2021 werd gestart met een artistieke verkenning. Het Team Vlaams Bouwmeester nodigde fotograaf Michiel De Cleene, kunstenaars Mark Luyten en Thomas Verstraeten, en documentairemaakster Nahid Shaikh uit om zich, in alle vrijheid en vanuit hun eigen artistieke of documentaire praktijken, aan de slag te gaan met het thema ‘Dorpelijkheid’. Op die manier wilden we ons niet alleen laten inspireren, maar ook het publiek debat rijker schakeren, voorbij de behoudsgezinde verontwaardiging en het goedbedoelde pragmatisme.
Summerschool
In een tweede fase, een summerschool in 2022, gingen zestien studenten in duo aan de slag. Ze onderzochten hoe kernversterking, ontharding, biodiversiteit, mobiliteit en klimaat hand in hand kunnen gaan met de ontwikkeling van een nieuwe dorpse identiteit.
Ontwerpend onderzoek
Het sluitstuk van het traject is het ontwerpend onderzoek ‘Dorpelijk wonen’. In dit derde en laatste luik werkten ontwerpers samen met lokale besturen en actoren uit het dorp met als doel nieuwe antwoorden te ontwikkelen voor concrete opgaven in de dorpen. Acht dorpse cases werden onderzocht door vier ontwerpteams van architecten en stedenbouwkundigen. De vraag hoe verdicht wonen in het dorp er kan uitzien, werd benaderd vanuit drie invalshoeken: de figuur, het type en het beeld.
Contact
