Onder de noemer ‘Klimaatwijken’ lanceerden het Departement Omgeving, het Team Vlaams Bouwmeester en het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap een projectoproep voor reconversie op schaal van een wijk. Uit de kandidaturen werden drie steden – Leuven, Mechelen en Kortrijk, elk met een project voor een klimaatwijk – gekozen en voor elk van de projecten werd een multidisciplinair team aangesteld. De bevindingen van de onderzoekers zijn nu gebundeld in een publicatie, die wordt voorgesteld op SmallTalk 56.

Het leertraject Klimaatwijken vertrekt vanuit de hypothese dat het meerdere voordelen biedt om verschillende uitdagingen op vlak van energie, klimaat en ruimte aan elkaar te koppelen, de transformatie op schaal van de wijk aan te pakken, en in te zetten op een meer collectieve, gebiedsgerichte en geïntegreerde benadering. De wijk vormt immers een tussenschaal waarop de wisselwerking tussen energieverbruik, mobiliteit, bebouwingsstructuur, ruimtegebruik, waterbeheer, materiaalverbruik en biodiversiteit via ontwerp onderzocht en verbeeld kan worden. Het testen van die hypothese levert, behalve veel waardevolle inzichten, ook een aantal nieuwe vragen op waar het beleid, de onderzoeks- en praktijkwereld verder mee aan de slag moeten.

De drie gekozen wijken kunnen fungeren als inspirerende en vernieuwende voorbeelden. Het traject werd opgevat als learning by doing: het onderzoeken van de concrete wijken en het betrekken van de juiste actoren vormde een waardevol leerproces, dat toelaat om de drempels – in beleid of uitvoering – te detecteren en waar nodig bij te sturen om ook de reguliere werking te verbeteren.

De Stad Mechelen wilde de ruimtelijke structuur van de vesten aangrijpen om een warmtenet uit te bouwen, waarop ook de appartementsgebouwen, gelegen langs die vesten, kunnen aansluiten. Het ontwerpend onderzoek moest inzichten opleveren voor de aanleg van dat warmtenet, maar omvatte ook de uitwerking van een kader om verenigingen van mede-eigenaars te ondersteunen bij de collectieve energetische renovatie van appartementsgebouwen. De Stad werd hierbij ondersteund door het team van Ingenium, Atelier Horizon, Bureau Bouwtechniek en Levuur.

In Leuven diende een transitievisie opgemaakt te worden voor een collectieve renovatie van tuinwijk Ter Elst, die model kan staan voor de herontwikkeling van heel wat andere tuinwijken met erfgoedwaarde, in Leuven en elders in Vlaanderen. Bij de ontwikkeling van die visie werd niet enkel aandacht besteed aan het renovatievraagstuk, maar werd ook de koppeling gemaakt met nieuwe woon- en opdrachtgeversmodellen, een andere mobiliteit en een klimaatadaptieve inrichting van de ruimte. Voor dit project werd een team aangesteld dat bestaat uit Omgeving, Sweco Belgium, Transition Heroes, RE-ST Architectenvennootschap en SuMa Consulting.

De Stad Kortrijk wilde voor het bouwblok Walle een herontwikkelingsplan uitwerken voor een zelfvoorzienende en CO2-neutrale wijk, waarbij energie uitgewisseld wordt tussen de bedrijfssite aan de binnenzijde van het bouwblok en het omliggende woonweefsel. Het bouwblok is een van de ‘warmteparels’ in een verder uit te bouwen regionaal warmtenet. In de loop van het onderzoek werd die focus verruimd naar een meer geïntegreerde reconversie van het bouwblok. De Stad werd bij dit project ondersteund door DUSS, Architectuurplatform Terwecoren Verdickt, VITO, 3E, Thuboco en Wattson. 

In de reeks SmallTalk zullen de drie teams hun onderzoek presenteren en lanceren we ook de publicatie ‘Klimaatwijken. Naar een duurzame transformatie van onze bebouwde omgeving’.

In deze publicatie tonen we aan dat de energie- en klimaattransitie bij uitstek ook een ruimtelijk vraagstuk is, benoemen we een aantal ‘sporen van verandering’ waarop we moeten inzetten en brengen we de belangrijkste inzichten uit de drie klimaatwijken in Leuven, Mechelen en Kortrijk in beeld. We eindigen met een vooruitblik en een pleidooi voor een heus reconversieprogramma.