Resultaten studiedag ‘Verkavelingswijken in transformatie’

Op 17 november 2025 vond in Gent de studiedag ‘Verkavelingswijken in transformatie’ plaats. Bekijk nu de documentaire, lees de publicatie met de belangrijkste inzichten uit het leertraject en ga zelf aan de slag met de digitale kaarten van verkavelingswijken in Vlaanderen. 

Na een fietstocht onder begeleiding van de Gentse Stadsbouwmeester langs een aantal projecten in verkavelingswijken in Gentbrugge, zakten 185 belangstellenden af naar het Provinciehuis van Oost-Vlaanderen voor de studienamiddag en boeklancering. Onder de deelnemers waren architecten, ruimtelijke planners, ontwikkelaars, vertegenwoordigers van sociale huisvestingsmaatschappijen, stadsontwikkelingsbedrijven, intercommunales en provincies en veel lokale ambtenaren die in hun gemeente geconfronteerd worden met nieuwe uitdagingen voor verouderde verkavelingswijken. 

Documentaire Heilige Huisjes?

De namiddag ging van start met een vertoning van de documentaire Heilige Huisjes?, ingeleid door regisseur Bertrand Lafontaine. De documentaire combineert archiefbeelden met opnames in hedendaagse verkavelingswijken. Hij brengt in beeld welke uitdagingen zich voordoen en hoe ontwerpteams samen met lokale besturen in drie wijken – in Gent, Roeselare en Tervuren – onderzochten hoe de verkaveling kan evolueren tot een meer duurzame, leefbare en collectieve woonomgeving. De film toont ook de spanningen, de obstakels en de verbeeldingskracht die gepaard gaan met die zoektocht: van financiële haalbaarheid tot eigendomsstructuren, van draagvlak tot ontwerpkwaliteit. 

Vervolgens lieten we Peter Zoderer van het Weense architectenbureau Feld72 aan het woord. Hoewel ‘de verkaveling’ een typisch Vlaams begrip is, is het fenomeen van suburbane wijken met laagbouw en vrijstaande eengezinswoningen niet uniek voor onze regio. We nodigden Peter Zoderer uit om, aan de hand van vier projecten, een frisse blik te werpen op de ontwerpuitdagingen die dergelijke wijken stellen. 

Terugkerend naar de Vlaamse context lichtte Dieter Leyssen van 51N4E de elf inzichten uit het leertraject ‘Verkavelingswijken in transformatie’ toe, en presenteerden Julie Mabilde van het Team Vlaams Bouwmeester en Stephanie de Mûelenaere van het Departement Omgeving de inhoud van de publicatie die op deze dag ook werd voorgesteld. Het boek bevat, behalve de lessen uit de drie onderzochte wijken, ook een terugblik naar het begin van het onderzoek, naar de moeilijke opgave om te ‘her-verkavelen’ in plaats van greenfields aan te snijden, en eindigt met een aantal pistes om de Vlaamse overheid en lokale besturen te laten samenwerken aan een proactief beleid. 

In de publicatie is ook een hoofdstuk gewijd aan de kaart die we in samenwerking met VITO maakten om een beter zicht te krijgen op de oppervlakte, de spreiding en het potentieel van verkavelingswijken in Vlaanderen, in het bijzonder de goed gelegen verkavelingswijken. Deze kaart is slechts een eerste ruwe screening op Vlaams niveau. Niettemin geeft ze een eerste indicatie van de potentie: Vlaanderen telt volgens de gehanteerde criteria zo’n 3300 verkavelingswijken en ongeveer 20% van de Vlamingen woont in een verkavelingswijk. 40% van die wijken is goed gelegen, en met een voorzichtige verdichting (van 10%) bieden ze plaats voor 30.000 extra woningen. Bij een meer verregaande verdichting tot 25 woningen per ha (het streefcijfer van het RSV voor stedelijk gebied) loopt dit zelfs op tot 250.000 woningen.  

Deze kaart en alle gekoppelde data, alsook het script, zijn intussen ook digitaal beschikbaar via de Datavindplaats en Geopunt.

Tijdens de studiedag vonden ook een aantal interactieve deelsessies plaats waarin dieper werd ingegaan op de financiële hefbomen voor transformatie, het beschikbare instrumentarium, hoe ook aandacht te besteden aan klimaatadaptatie, een terugblik op het allereerste onderzoek naar een incrementele verdichtingsstrategie voor Wondelgem, en de vraag hoe je in gesprek kan gaan met wijkbewoners. Een van de instrumenten die hiertoe ontwikkeld werden is het ‘Verkavelingslexicon’, een gesprekstool waarmee lokale besturen, bewoners en belangenorganisaties aan de slag kunnen in hun wijk. 

We sloten de studiedag af met een panelgesprek met Vlaams Bouwmeester Véronique Claessens; Gents stadsbouwmeester Peter Vanden Abeele; Michiel Dehaene, professor stedenbouw aan de UGent; Kristof Coeckelbergh, diensthoofd Ruimte in Tervuren en Françoise Vermeersch, expert strategie van het Departement Omgeving. Het gesprek werd in goede banen geleid door Stefan Devoldere, decaan Architectuur en Kunst aan de UHasselt.  

Van de studiedag werd ook een video-opname gemaakt, die binnenkort op deze website verschijnt. 

We beschouwen deze studiedag niet als een eindpunt, maar als een doorstart om de inzichten en de nog uit te klaren kwesties met een veel bredere groep mensen te delen en erop verder te werken. Het Departement Omgeving en het Team Vlaams Bouwmeester hebben alvast de ambitie om de inzichten uit dit leertraject nog een stap verder te brengen en door te vertalen zodat omgevingsambtenaren ermee aan de slag kunnen.