Mechelen - Leefbuurt Muizen

De opdracht voor Leefbuurt Muizen werd beperkt tot de opmaak van een Leefbuurtplan. Dat is een masterplan voor een ruimer gebied met een toekomstvisie, een ruimtelijke ontwikkelingsstrategie en een actieplan met mogelijke proefopstellingen en quick wins. Een tweede fase, met de volledige studieopdracht voor de herinrichting van de publieke ruimte, werd niet voorzien. 

In november 2023 werd het Leefbuurtplan voor de Mechelse deelgemeente Muizen goedgekeurd. De toekomstvisie is er opgevat als een ontwerpleidraad voor de publieke ruimte, met zowel een overzicht van mogelijke quick wins als een aanpak voor verdere uitwerking op (middel)lange termijn. Ookal was een uitvoeringsopdracht niet voorzien in Muizen, toch bestaat de Leefbuurt er niet enkel op papier. Via het Stimuleringsinstrument Kunst in Opdracht zetten kunstenaars er samen met dorpsbewoners een traject op rond het gebruik van de publieke ruimte. Tijdens verschillende manifestaties op het Zocalo-plein aan het dorpshuis werden de bouwstenen van Leefbuurt Muizen verkend. Het kunstproject droeg bij aan de reflectie over, en het concretiseren van de toekomstvisie van het ontwerpteam. 

Meer weten over dit project?

In de projectfiche uit de brochure ‘Leren van Leefbuurten’ schetsen we de specifieke context van deze Leefbuurt, we geven inzicht in de belangrijkste ambities van het bestuur en in de manier waarop het gekozen ontwerpteam daaraan beantwoordde in zijn offerte. Nogal wat uitdagingen zullen andere lokale besturen bekend in de oren klinken. 

download projectfiche

Voor iedere Leefbuurt werden vier ontwerpteams uitgenodigd om een offerte op te maken. Ook jonge ontwerpers met interesse in de publieke ruimte en verfrissende ideeën werden aangemoedigd om zich voor de oproep kandidaat te stellen. Onder ‘Selectie’ vindt je de verbeeldende visienota en het plan van aanpak van van de andere teams.

Op zoek naar de projectdefinitie? 

Lees hier hoe de opdrachtgever de ambities en verwachtingen voor deze Leefbuurt beschrijft. De projectdefinitie vormt het inhoudelijk kader voor de opdracht waarmee het ontwerpteam aan de slag is. Voor de opmaak van dit document kon de opdrachtgever rekenen op de ondersteuning van een projectregisseur vanuit het Team Vlaams Bouwmeester, maar ook op de begeleiding door een groep experts in mobiliteit, participatie, landschap en ecologie.

download projectdefinitie

Publicatietekst

Mechelen is de voorbije decennia enorm veranderd. Er werden heel wat belangrijke straten en pleinen heraangelegd en zo ontstonden ook nieuwe, bruisende plekken. Er wordt sterk ingezet op een positieve manier van samenleven in diversiteit. De dorpen vragen extra aandacht: er is een constant spanningsveld tussen stad en dorp, en bovendien is er nood aan het versterken van de dorpsweefsels in stedelijk randgebied. Met de deelname aan het traject Leefbuurten wil Mechelen een kwaliteitssprong maken in de herinrichting van de dorpskern van de deelgemeente Muizen.

Het oude centrum van Muizen is wat ingedommeld en voelt de druk van de mobiliteitsassen in de buurt. De ruimtelijke structuur van Muizen wordt gedomineerd door een aantal lijninfrastructuren die het dorp doorkruisen: de spoorlijn, de Leuvense steenweg en de Dijle. Ondanks de ligging vlakbij grote groengebieden is er veel verharde publieke ruimte en veel doorgaand autoverkeer, wat zorgt voor conflictsituaties met fietsers en voetgangers. Muizen heeft zich de voorbije decennia vooral ontwikkeld weg van de oorspronkelijke kern, richting de stad. Inwoners zijn zich daardoor meer op de stad gaan richten, waardoor het aantal functies en het gemeenschapsgevoel in de dorpskern sterk is afgenomen. Nochtans kan de deelgemeente met een duidelijke visie en enkele gerichte ingrepen herleven en een gezellig, authentiek en toekomstbestendig dorp worden, omarmd door de Dijle en de natuurgebieden rondom.

Het onderzoeksgebied voor deze Leefbuurt ligt in het Noordelijke deel van Muizen en wordt begrensd door de Dijle in het noorden, de Barebeekvallei in het oosten en de spoorwegen met het station Muizen in het zuidzuidwesten. Dit deel van Muizen heeft nood aan herstel van de ruimtelijke kwaliteit. Betekenisvolle plekken moeten opnieuw een duidelijke functie krijgen en goed met elkaar worden verbonden.

Door het studiegebied loopt een belangrijke verbindingsweg tussen Bonheiden en Rijmenam en de Leuvensesteenweg. Dwars daarop ligt een as die veel potentieel heeft als trage verbinding voor actieve weggebruikers. De as loopt parallel aan de Dijle, die de binnenstad verbindt met de natuur van de Barebeekvallei. Deze as verbindt een aantal belangrijke plekken in het geheugen van de Muizenaar, zoals het plein Muizen-Dorp en het plein tussen het dorpshuis en de school. Er ligt een grote uitdaging in het maken van een veilige connectie over bestaande barrières heen. De opgave betreft echter niet uitsluitend de mobiliteit. In een Leefbuurt gaat er ook aandacht naar ontharding en vergroening en is er ruimte voor beleving en ontmoeting. Aangename verblijfszones en kwalitatieve groene vingers vanuit de valleigebieden moeten de kwaliteit van de Leefbuurt versterken. 

Het stadsbestuur ziet een toekomstvisie voor de Leefbuurt als middel om een ambitieuze ruimtelijke ontwikkelingsstrategie op korte en langere termijn uit te werken. Dit moet mogelijk maken dat alle kleine en grote projecten in het werkingsgebied binnen deze visie passen en zo bijdragen aan de realisatie ervan. Naast de globale visie, die de ruggengraat vormt van een gefaseerde transformatie, omvat de studie ook een schetsontwerp voor de herinrichting van het dorpshart (het plein bij het Dorpshuis, het Ruggebroodstraatje en het Dorpsplein). Het stadsbestuur voorziet budget voor de eigen realisatie van enkele strategische quick wins. Voor deze opdracht is een multidisciplinair ontwerpteam vereist met ervaring in de inrichting van de publieke ruimte. 

De stad Mechelen hecht veel belang aan inspraak en participatie. Daarom wil de stad alle relevante stakeholders en de buurtbewoners zoveel mogelijk betrekken. Er is nood aan een wervend verhaal waarmee het Leefbuurt-traject vertaald kan worden naar de inwoners. Ook de ontwikkeling van dit wervende verhaal maakt deel uit van de opdracht. Dit project moet dienen als voorbeeld en katalysator om andere Leefbuurten binnen de stad Mechelen te realiseren. 

Het stadsbestuur onderschrijft de potentiële meerwaarde van een kunstproject dat kadert binnen de ambities voor de Leefbuurt. Kunst in de publieke ruimte kan bijdragen aan de realisatie van een draagvlak en kan lopende studies tastbaar maken. Om die reden, werd simultaan aan het traject Leefbuurten een aanvraag ingediend voor het stimuleringsinstrument Kunst in Opdracht in de publieke ruimte, een oproep gelanceerd door de minister van Cultuur in het kader van het relanceplan Vlaamse Veerkracht. Deze oproep wordt gecoördineerd door het Platform Kunst in Opdracht van het Departement Cultuur, Jeugd en Media.

Het Team Vlaamse Bouwmeester begeleidt het hele project en zal samen met de externe deskundigen (mobiliteit, landschap en participatie) deel uitmaken van het adviescomité voor de gunning van de opdracht. Na de gunning zal het ontwerpteam de gemeente verder ondersteunen bij de uitvoering van het project. De projectregisseur en de experten zetten de kwaliteitsbewaking verder in de vorm van een adviesverlenende rol. In deze fase zal ook de Stuurgroep Leefbuurten nog een aantal keer samenkomen om de uitvoering op te volgen in functie van het Leertraject.

De Oproep aan geïnteresseerden heeft als doel om een lijst van geïnteresseerde ontwerpteams samen te stellen. Deze lijst zal de opdrachtgever in staat stellen om een keuze te maken van aan te schrijven ontwerpteams. Aan de aanmelding zijn geen rechten of plichten verbonden, noch voor de indiener, noch voor de opdrachtgever. De aanmeldingen zijn louter voor intern gebruik bij de opdrachtgever en het Team Vlaams Bouwmeester. De aanmeldingen zullen nergens bekendgemaakt worden.

Zelf aan de slag?

Misschien ziet u ook in uw gemeente een toekomstige Leefbuurt. Het Team Vlaams Bouwmeester ontwikkelde een modeldocument dat iedere opdrachtgever als leidraad kan hanteren bij de opmaak van een projectdefinitie voor de een Leefbuurt. Deze modelprojectdefinitie maakt deel uit van de handleiding voor de aanstelling van een ontwerpteam bij de brochure Leren van Leefbuurten. 

download modelprojectdefinitie

Hoe werd het ontwerpteam aangesteld?

De opdracht voor deze Leefbuurt werd geplaatst via een onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking (OPZB). Voorafgaandelijk werd het instrument Oproep aan Geïnteresseerden (OAG) van het Team Vlaams Bouwmeester ingezet. Met deze oproep organiseert het team een marktverkenning om te peilen welke ontwerpteams beschikbaar zijn en interesse hebben voor een bepaalde opdracht.

Lees meer over de Oproep aan geïnteresseerden