METRO-POLIS, ruimte voor het spoor

In het ontwerpend onderzoekstraject ‘Metro-Polis’ pakken we twee problemen tegelijk aan: enerzijds de Vlaamse ruimtelijke verrommeling en het verspreide nederzettingenpatroon; anderzijds een onderbenut spoorsysteem en een mobiliteit die nog te veel gericht is op de auto. 

LABO RUIMTE Metro-Polis is een samenwerking van het Departement Omgeving, het Team Vlaams Bouwmeester, het Departement Mobiliteit en Openbare Werken, de FOD Mobiliteit, Infrabel en de NMBS 

Verkennend onderzoek

In een eerste verkennend onderzoek, uitgevoerd door Xaveer De Geyter Architecten, SwecoBelgium en Floris Alkemade in 2020-2021, brachten we een aantal uitdagingen in kaart en zochten we uit hoe een geïntegreerde reorganisatie kan bijdragen aan een meer duurzame ruimtelijke ordening, een performanter spoorsysteem en een duurzame mobiliteit. De opgave is dubbel: enerzijds is het nodig om het wonen te verdichten in de omgeving van stations; anderzijds kunnen we het spoorsysteem zo organiseren dat het sturend werkt voor gewenste ruimtelijke ontwikkelingen. Door spoor en ruimte tegelijk aan te pakken en als één systeem te bekijken, kunnen we een grote stap zetten naar een meer duurzaam Vlaanderen. 

Vlugschrift

Op basis van dit eerste onderzoek – ‘Metro-Polis I’ – maakten we in 2023 een vlugschrift dat de belangrijkste inzichten uit het verkennend onderzoek bundelt.

Het eerste onderzoek toonde ook aan dat een betere samenhang tussen kwaliteitsvolle, ruimtelijke ontwikkelingen en investeringen in openbaar vervoer (het spoor, maar evenzeer het tram-, bus- en fietsnetwerk rondom de stations) ook actie en verbeelding vergt op verschillende schaalniveaus, gaande van de directe stationsomgeving tot de stadsregio’s en Vlaanderen.

Daarom startte Labo Ruimte een vervolgtraject op: Metro-Polis II. Dat was opgevat als een ontwerpend onderzoek in een ateliercontext, waarbij een reeks actoren met expertise op vlak van spoorinfrastructuur, spooruitbating, mobiliteitsbeleid en ruimtelijk beleid mee feedback gaven op het werk van twee ontwerpteams, onder begeleiding van het Atelierteam van Design Sciences Hub van Universiteit Antwerpen. Om de inzichten uit de eerste studie te verrijken, te verdiepen en te concretiseren, kozen we ervoor om een studiegebied af te bakenen rond de spoorcorridor tussen Antwerpen en Gent, gekend als L59. 

Labo Ruimte stelde twee ontwerpteams aan die elk een ontwerpalternatief voor deze spoorcorridor uitwerkten: 

• het team van Maat Ontwerpers, PLUSOFFICE en Traject werkte op het lijnmodel – waarbij de verwachte demografische groei gespreid wordt over de vele, ook kleinere stations langs L59.
• het team van LIST, Studio Mathieu Lucas en Idea Consult ging aan de slag met het concentratiemodel – dat uitgaat van een sterkere concentratie van de verwachte groei in de omgeving van de grotere stations.

Het Atelierteam van Design Sciences Hub van Universiteit Antwerpen formuleerde op basis van die twee ontwerpscenario’s een aantal reflecties en aanbevelingen.