Rapporten Metro-Polis II

Metro-Polis I en II onderzoeken de wisselwerking tussen spoorsysteem en ruimtelijke ontwikkeling. De eindrapporten van Metro-Polis II bundelen de resultaten en de aanbevelingen van het ontwerpend onderzoek waarin twee ontwerpscenario’s werden toegepast op spoorlijn 59 tussen Gent en Antwerpen.

Metro-Polis is een ontwerpend onderzoek van Labo Ruimte naar de wisselwerking tussen spoorsysteem en ruimtelijke ontwikkeling. Het onderzoek toont aan hoe een betere samenhang tussen kwaliteitsvolle, ruimtelijke ontwikkelingen en investeringen in openbaar vervoer (het spoor, maar evenzeer het tram-, bus- en fietsnetwerk rondom de stations) ook actie en verbeelding vergt op verschillende schaalniveaus, gaande van de directe stationsomgeving tot de stadsregio’s en Vlaanderen. 

Na een eerste opdracht voor ontwerpend onderzoek op schaal van Vlaanderen werd het vervolgtraject Metro-Polis II opgezet als een atelier waarin een reeks actoren met expertise op vlak van spoorinfrastructuur, spooruitbating, mobiliteitsbeleid en ruimtelijk beleid, mee feedback gaven op het werk van twee ontwerpteams, onder begeleiding van het Atelierteam van Design Sciences Hub van Universiteit Antwerpen. Om de inzichten uit de eerste studie te verrijken, verdiepen en concretiseren, kozen we ervoor om een studiegebied af te bakenen rond de spoorcorridor tussen Antwerpen en Gent, gekend als L59. 

Een duurzamer nederzettingenpatroon kan bijdragen aan het beter functioneren van het spoorsysteem, en omgekeerd. Dat een afstemming van ruimtelijk beleid en spoorbeleid nodig is, en dat hierbij keuzes gemaakt zullen moeten worden, maakte het eerste onderzoek al duidelijk. Er zijn evenwel verschillende manieren om het concentreren van ruimtelijke ontwikkelingen in relatie tot (spoorweg)stations vorm te geven, met andere consequenties op vlak van ruimte en spoor. Inzicht krijgen in de verschillende maatschappelijke en politieke keuzes die gemaakt kunnen worden, is dus essentieel.  

Om die keuzes te voeden, stelde Labo Ruimte twee ontwerpteams aan die elk een ontwerpalternatief hebben uitgewerkt: het team van Maat Ontwerpers, PLUSOFFICE en Traject werkte op het lijnmodel – waarin de verwachte demografische groei gespreid wordt over de vele, ook kleinere stations langs L59. Het team van LIST, Studio Mathieu Lucas en Idea Consult ging aan de slag met het concentratiemodel – dat uitgaat van een grotere concentratie van de verwachte groei in de omgeving van de grotere stations. De teams kregen expliciet de opdracht om hun model verder uit te werken en de sterktes ervan te verkennen. Het einddoel van het traject is niet om een keuze te maken tussen de alternatieven of om een compromismodel uit te werken, maar veeleer om de consequenties van bepaalde keuzes bloot te leggen: wat zijn de pro’s en contra’s van beide alternatieven? Welke ruimtelijke verschillen en welke woonomgevingen levert dit op? Welke noodzakelijke investeringen in de spoorinfrastructuur, in de stations, en welke consequenties voor de spooruitbating? Welke bestuurlijke of institutionele uitdagingen zien we? Wat is nodig op vlak van fasering, procesarchitectuur, samenwerking? 

De twee alternatieven zijn overigens niet de twee enig mogelijke, maar ze kunnen wel inspiratie bieden voor verdere samenwerking tussen de verschillende bevoegde overheden én andere actoren die een rol te spelen hebben in het vormgeven van die toekomstige wisselwerking.