Zaffelare - Zorgwoningen Emiliani vzw

De studieopdracht voor de verbouwing van een dokterswoning tot een woning voor 8 personen met een verstandelijke beperking, en de bouw van een woonvoorziening voor 20 volwassenen met een verstandelijke beperking te Zaffelare werd gegund aan NU Architectuuratelier.

Het L-vormige bouwperceel is gelegen in het centrum van het Oost-Vlaamse dorpje Zaffelare en wordt begrensd door twee straten. Langs de hoofdstraat staat, enigszins teruggetrokken, de te renoveren dokterswoning. De achterliggende parktuin, ontsloten via een zijstraat, zal deels plaats ruimen voor de nieuwbouw. De plek is door de opdrachtgever zorgvuldig gekozen. Zorgzaamheid en huiselijkheid zijn hier reeds in de kiem aanwezig. Vanuit deze nieuwe thuisbasis zullen de bewoners snel hun cruciale rol in de dorpsgemeenschap kunnen vervullen. 

Het ontwerp vertrekt vanuit een herverdeling van de bewonersgroepen. Twaalf bewoners zullen in de dokterswoning worden gehuisvest en zestien in de nieuwbouw. De dokterswoning krijgt een belangrijke uitbreiding aan de straatzijde met enkele studio’s. De ontspanningsruimte en de serre staan los van de woning, tegenover de studio’s opgesteld. Op die manier is het volume van de nieuwbouw in evenwicht met de dokterswoning en de omliggende huizen. De evenwichtige bezettingsgraad zorgt er ook voor dat de dynamiek van bewoners en bezoekers goed gespreid is over het terrein.

Kenmerkend voor de aanpak van zowel de dokterswoning als de nieuwbouw, zijn de kleine buitenruimten in de oksels van de gebouwen. De voortuin die voordien afstand creëerde, wordt een verblijfsruimte met een zitgelegenheid onder een porch en een moestuin. Het is nu een ruimte die uitnodigt tot gebruik en indien gewenst bewoners en dorpsbewoners dichter bij elkaar kan brengen. In de nieuwbouw wordt een klein tuintje omrand met een open galerij. Kleinere in- en uitsprongen vormen verblijfsplekken rond de gebouwen.

Voor de planorganisatie hanteert het team voor beide gebouwen dezelfde principes. Dienstruimten worden geminimaliseerd zodat de beschikbare oppervlakte maximaal kan worden benut voor kwalitatieve verblijfsruimten. Vergaderlokalen dienen bijvoorbeeld ook als lees- of puzzelhoek. De bewoners en hun begeleiders kunnen steeds kiezen uit diverse leefruimten die onderling verschillen door de oriëntaties en de zichten die ze aanbieden. Er zijn ook voldoende opties om het evenwicht tussen afstand en nabijheid voor de bewoners, te organiseren. Voor de schikking van de kamers combineren de ontwerpers twee systemen. Kamers worden geclusterd rond een verblijfsruimte of geven uit op een traditionele gang. In alle ruimten is er contact met de buitenomgeving. Huiselijkheid en kleinschaligheid zijn steeds de leidende principes voor de organisatie en de inrichting. 

De open ruimte is ingericht als een parktuin en opgevat als een collectie van verschillende plekken. Bestaande bomen worden maximaal behouden. Het gedeelte tussen de dokterswoning en de nieuwbouw is voorbehouden voor de bewoners. De inrichting is afgestemd op mogelijke activiteiten, waarbij steeds aandacht gaat naar de veiligheid en belevingswaarde van de bewoners, de personeelsleden en de bezoekers.

Situering

Emiliani vzw biedt ondersteuning aan een 180-tal volwassenen met een verstandelijke beperking in het Oost-Vlaamse Lokeren. Het betreft ondersteuning op maat bij wonen, werken, leren en vrije tijd, voor mensen die nog veel zelf kunnen en willen doen, maar ook voor mensen met ernstige en meervoudige beperkingen die op elk moment van de dag veel zorg nodig hebben. De doelgroep waartoe de voorziening zich richt is vrij breed: iedereen, ongeacht de leeftijd of de ondersteuningsnood, kan bij Emiliani terecht. Emiliani heeft hierbij zowel aandacht voor de persoon met een beperking als voor zijn of haar netwerk. 

De dienstverlening is overwegend residentieel en georganiseerd op een centrale campus aan de Krekelstraat/Molenstraat te Lokeren. De campus ligt op wandelafstand van het centrum van Lokeren en van het natuurreservaat het Molsbroek. De voorziening bestaat zestig jaar en heeft verschillende bouwfasen achter de rug. De oudste gebouwen zijn in gebruik genomen begin jaren 1990, de jongste vleugel dateert van 2005.

De zorgsector is in volle evolutie. Met het oog op de vermaatschappelijking van de zorg wordt gestreefd naar een inclusieve omgang met mensen met blijvende beperkingen. Dit impliceert dat zij een volwaardig sociaal leven kunnen leiden en toegang hebben tot alle diensten in de samenleving. Hiertoe is een voorziening voor zorg en ondersteuning die maatschappelijk geïntegreerd is een vereiste. De voorziening moet toegankelijk zijn en geen uitsluiting of separatie in de hand werken.

Op korte en middellange termijn wil Emiliani evolueren naar een aantal kleinschalige, autonome woonsettings voor twintig bewoners én een centrale campus voor cliënten met een complexere ondersteuningsvraag. Voor een eerste entiteit van 22 bewoners is met succes de procedure Open Oproep via de Vlaamse Bouwmeester afgerond en wordt momenteel naar het definitieve ontwerp toe gewerkt. Voor een tweede entiteit is een oude dokterswoning met een ruime tuin aangekocht vlak bij de dorpskern van Zaffelare. Zaffelare is een landelijke gemeente die wordt gekenmerkt door verkavelingen en lintbebouwing langs de N449. Ze grenst aan het Provinciaal Domein Puyenbroeck.

De site

De dokterswoning is gelegen in de straat Oosteinde 20, nabij de hoek met de Kasselstraat. In de directe omgeving van de site bevinden zich een lagere school, een woonzorgcentrum, een sporthal, de kerk en wat lokale kleinhandel.

Het bouwprogramma bestaat uit het renoveren van de dokterswoning – die dateert van de late jaren 1950 – tot een woning voor acht personen met een verstandelijke beperking, en het bouwen van een ‘meergezinswoning’ voor twintig cliënten. De bouwoppervlakte voor de nieuwbouw bedraagt ongeveer 1300 m², op een perceeloppervlakte van ca. 4.212 m² (bestaande woning inclusief). Van de ontwerpers wordt verwacht dat zij het bouwproject kaderen binnen een uit te werken inrichtingsplan voor het volledige bouwterrein, met respect voor het waardevolle groen (zeer oude bomen) dat deze site kenmerkt. Naast dit inrichtingsplan en het ontwerp van de woonvoorziening maakt ook de studie van de inrichting van de open ruimte deel uit van de opgave.

Het bouwproject

Het is belangrijk dat beide onderdelen van het bouwproject – de bestaande dokterswoning voor acht personen en een nieuwbouw van geclusterde woningen voor twintig personen – op elkaar afgestemd worden. Het bouwconcept moet kleinschalig wonen mogelijk maken met voldoende individuele ruimte voor wie daar nood aan heeft. Kwalitatief contact met de groene omgeving en buitenruimte zijn belangrijk voor de bewoners. Voor medewerkers die instaan voor de ondersteuning zijn een goede verbinding tussen de woningen, overzicht en evenwicht tussen afstand en nabijheid met de bewoners noodzakelijk. Het is de bedoeling het karakter van het bestaande gebouw zoveel mogelijk te vrijwaren. De nieuwbouw moet een open uitstraling hebben ten aanzien van de buurt, in functie van een maximale integratie maar met aandacht voor rust, privacy en veiligheid.

Universal design houdt rekening met mensen met specifieke beperkingen op vlak van mobiliteit, sensorische of communicatieve vaardigheden. Daarnaast moet het gebouw zoveel mogelijk flexibel en levensloopbestendig zijn. Ondanks deze specifieke noden staat het principe ‘speciaal waar nodig, maar vooral gewoon waar mogelijk’ in deze opdracht voorop.

Er dient ingezet te worden op een energiezuinig en kostenefficiënt ontwerp en op maximale functionaliteit binnen de voorziene oppervlakte. De uitdaging is een bouwprogramma op de site te realiseren dat de integratie maximaal bevordert, toegankelijk en veilig is en tegelijkertijd optimaal wonen, zorgen, leven én welzijn mogelijk maakt, zowel vanuit het oogpunt van de cliënten als vanuit het oogpunt van de organisatie. 
Via de Open Oproep procedure wil Emiliani inzetten op een kwalitatief en kostenefficiënt ontwerp voor een nieuwbouw op deze site.

Selectiecriteria

1. de algemene ontwerpmatige deskundigheid met betrekking tot de projectopdracht
2. de vakbekwaamheid
3. de relevante ervaring

Gunningscriteria

1. de kwaliteit van de concept- en visievorming en het ontwerpend onderzoek in het licht van de ambities en verwachtingen van de publieke opdrachtgever, zoals ze geformuleerd zijn in het bestek: 
   1.1   in een ruim maatschappelijk kader
   1.2   meer functioneel toegepast op de praktische eisen van de gebruiker
2. de procesgerichtheid en procesbereidheid
3. de aanpak van duurzaamheid
4. het honorarium
5. de raming van de projectkost