Antwerpen - Zuidpark

Deze opdracht voor het ontwerp van de Antwerpse Zuiderdokken werd gegund aan Georges Descombes - ADR architectes - Technum i.s.m. LEA en Erik De Waele

Dok Zuid is een nieuwe grootschalige openbare ruimte voor Antwerpen (ca. 9 ha). Tegelijkertijd park en plein. De historische geleding van de dokken weerspiegelt zich in het ontwerp als een opeenvolging van drie ruime tafels. Door de uitwerking van een groene omkadering en wandeling  ontstaat er een meer intensieve wisselwerking tussen Dok Zuid en de activiteit aan zijn randen. Een aantal dwarse verbindingen over het plein versterken de relaties met de omgeving: de Schelde, het Zuid, het Museum van Schone Kunsten …

De drieledigheid, een intensifiëring van de randen, het aanhalen van de relaties met de omgeving maakt van Dok Zuid een groot stedelijk platform waar een veelheid van activiteiten een plek kunnen krijgen. Het uitgesproken groene karakter en het behoud van de maat van de dokken creëren een sterke samenhang binnen deze nieuwe publieke ruimte. De intense wisselwerking met de context en het inzetten op duidelijke complementariteiten creëren de nodige diversiteit, variatie, verrassing…

Dok Zuid bestaat uit een kroon, drie ruime tafels en dwarse verbindingen. De kroon vormt een groene omkadering met bomen rond het plein waarin de circulatie is opgenomen en ook al een belangrijke verblijfskwaliteit wordt geïntegreerd. De drie tafels bedekken de drie voormalige dokken. Er is gewerkt op tegelijkertijd een duidelijke samenhang in het ontwerp van de drie tafels en een uitgesproken complementariteit. De centrale ruimte – het voormalige Schippersdok – wordt opgevat als een ruime Weide. Bryant Park in New York geldt hier als referentie. De Weide is de meest genereuze open ruimte in het plan, een plek die permanent voor ademruimte zorgt op Dok Zuid.Het meest noordelijke dok – het voormalige Kooldok – wordt opgevat als een Tuin. Een rijke variatie van vegetatie en tuinkamers maakt van deze plek de meest intieme ruimte van Dok Zuid. Het zuidelijke dok – het voormalige Steendok – wordt de Scène van Dok Zuid. Hier kunnen de grootste en meest intensieve evenementen plaatsgrijpen. Drie dwarse verbindingen worden in het plan uitgelicht. De Museumas verbindt KMSKA met het M HKA en de Schelde. De Zuidas linkt de wijk Zuid over Dok Zuid met de Schelde.  De Scheldeverbinding maakt de relatie tussen Schelde en Dok Zuid terug zichtbaar.

Dok Zuid moet niet enkel overdag maar ook ‘s nachts een bruisende plek zijn. Ook dan moet Dok Zuid functioneren als een platform voor de stad. Een eigentijdse combinatie van functionele en sfeerverlichting maken deze plek ook ’s avonds en ’s nachts uniek. Door te werken met interactieve verlichting ontstaat een boeiende participatie tussen gebruikers en de ruimte van het plein. Dok Zuid als de nachtwacht voor ‘t Zuid. 

Dok Zuid kan zich met dit ontwerp ontwikkelen tot een publieke ruimte met een sterke cultureel-maatschappelijke verbeelding. De publieke ruimte wordt ge(her)activeerd en kan op die manier de meervoudigheid van de samenleving aanspreken. Een waardevol en gedegen alternatief wordt geboden die de investering voor de vernieuwing van Dok Zuid meer dan verantwoordt.

De Gedempte Zuiderdokken vormen een unieke open ruimte in het stedelijk weefsel van Antwerpen. Bij de zuidelijke stadsuitbreiding aan het einde van de 19de eeuw werden op deze plek drie havendokken gerealiseerd ter uitbreiding van de toenmalige havenactiviteiten op de Scheldekaaien. Een kleine eeuw later, rond 1969, verplaatsten de havenactiviteiten zich noordwaarts en werden de drie dokken gedempt. Sindsdien wordt de vrijgekomen ruimte hoofdzakelijk gebruikt als gratis parkeervoorziening. Op de koppen werden sport- en spelvoorzieningen ingericht. Sinds de jaren tachtig van vorige eeuw transformeerde de wijk ‘het Zuid’ door allerhande private en publieke initiatieven stelselmatig in een aantrekkelijke wijk met een aantal belangrijke culturele attractiepolen. De publieke ruimte van de Gedempte Zuiderdokken heeft deze evolutie echter niet gevolgd.

Vandaag dient zich, met het ondergronds brengen van het huidige parkeeraanbod, een kans aan om een nieuw hoofdstuk te schrijven voor het belangrijkste plein van het Zuid. Er wordt inderdaad voorzien in de aanleg van twee ondergrondse parkings binnen de contouren van de voormalige dokken Kooldok en Steendok, respectievelijk het meest noordelijke en het meest zuidelijke van de drie oorspronkelijke dokken. Het Antwerps parkeerbedrijf GAPA zal een bestek uitschrijven voor de selectie van een private partner om beide parkings te ontwerpen, te bouwen, te financieren, te exploiteren en te onderhouden.

Het openbaar domein van de Gedempte Zuiderdokken kan dan ook volledig nieuw aangelegd worden van gevelwand tot gevelwand. De stad Antwerpen stelt ambitieuze doelstellingen voorop om het plein opnieuw een kwaliteitsvolle stedelijke invulling te geven. Het herbestemmen en heraanleggen van deze uitzonderlijke open ruimte betekent immers een enorme uitdaging, maar vooral ook een grote opportuniteit. Het ontwerp voor het nieuwe plein moet een internationaal niveau halen.

Via de Open Oproep procedure van de Vlaams Bouwmeester zoekt de stad Antwerpen een getalenteerd ontwerpteam voor de herinrichting van deze publieke ruimte. Om het ontwerp goed te integreren in het ruimtelijk weefsel moet de ontwerper  eveneens uitspraken  doen over een ruimer studiegebied, zoals de relatie tussen de Zuiderdokken en de Scheldekaaien en  de Leopold De Waelplaats. Voor deze opdracht is een multidisciplinair ontwerpteam vereist, met capaciteiten op het vlak van stedenbouw, landschapsarchitectuur, publieke ruimte en architectuur. Ook expertise en ervaring met betrekking tot uitvoeringstechnieken openbaar domein en typebestek 250 moeten in het ontwerpteam aanwezig zijn.

De opdracht wordt gevoed door een participatietraject. In de zomer van 2015 wordt via een online bevraging de mening van de bevolking gepeild. Deze zal de opdrachtformulering voor de heraanleg van de Gedempte Zuiderdokken mee bepalen. Zowel de opdrachtformulering als de integrale resultaten van de bevraging  worden meegegeven als briefing-document voor de geselecteerde ontwerpers.

De ontwerpen voor het openbaar domein en voor de ondergrondse parkings moeten maximaal op elkaar worden afgestemd. De private partner die de parkings zal realiseren, krijgt voorschriften met betrekking tot de diepte waarop de parkings moeten komen, zodat ze geen hypotheek leggen op het ontwerp van het openbaar domein. Het gekozen wedstrijdontwerp voor het openbaar domein zal als richtlijn worden meegegeven in de onderhandelingsgesprekken met de kandidaten voor de parkings. Van zodra de ontwerpers voor het openbaar domein en de private parkingbouwers gekend zijn, is een nauwe samenwerking tussen beiden vereist.

De timing en de fasering voor de aanleg van het openbaar domein hangt deels af van de timing van de realisatie van de parkings. De realisatie van het openbaar domein start ten vroegste in 2018, na oplevering van de ondergrondse parkings. De opdrachtgever zal een volledige studieopdracht gunnen aan het ontwerpteam, maar omdat de effectieve heraanleg van het openbaar domein afhankelijk is van de voortgang van de bouw van de ondergrondse parkings en van de beschikbaarheid van middelen in het stadsbudget, wordt de opdracht opgesplitst in:

• Een schetsontwerp voor het geheel tegen een forfaitaire vergoeding (vast gedeelte)
• Voorontwerp tot realisatie van het publieke domein, optioneel en in fasen, afhankelijk van de beschikbare middelen (voorwaardelijk gedeelte)