Mol - Leefbuurt wijk Bosveld-Kerkelanden

Iedere Leefbuurtopdracht bestaat uit twee delen. De eerste fase behelst telkens de opmaak van een Leefbuurtplan. Dat is een masterplan voor een ruimer gebied met een toekomstvisie, een ruimtelijke ontwikkelingsstrategie en een actieplan met mogelijke proefopstellingen en quick wins. De tweede fase van de opdracht omvat de volledige studieopdracht voor de herinrichting van de publieke ruimte op een of meer strategische locaties. 

In november 2023 werd het Leefbuurtplan voor de wijk Bosveld/ Keirlandse Zillen in Mol goedgekeurd. Momenteel is er nog geen zicht op een eventuele doorstart. 

Meer weten over dit project?

In de projectfiche uit de brochure ‘Leren van Leefbuurten’ schetsen we de specifieke context van deze Leefbuurt, we geven inzicht in de belangrijkste ambities van het bestuur en in de manier waarop het gekozen ontwerpteam daaraan beantwoordde in zijn offerte. Nogal wat uitdagingen zullen andere lokale besturen bekend in de oren klinken. 

download projectfiche

Voor iedere Leefbuurt werden vier ontwerpteams uitgenodigd om een offerte op te maken. Ook jonge ontwerpers met interesse in de publieke ruimte en verfrissende ideeën werden aangemoedigd om zich voor de oproep kandidaat te stellen. Onder ‘Selectie’ vindt je de verbeeldende visienota en het plan van aanpak van van de andere teams. Voor het project in Mol ontvingen we 3 offertes.

Projectdefinitie? 

Lees hier hoe de opdrachtgever de ambities en verwachtingen voor deze Leefbuurt beschrijft. De projectdefinitie vormt het inhoudelijk kader voor de opdracht waarmee het ontwerpteam aan de slag is. Voor de opmaak van dit document kon de opdrachtgever rekenen op de ondersteuning van een projectregisseur vanuit het Team Vlaams Bouwmeester, maar ook op de begeleiding door een groep experts in mobiliteit, participatie, landschap en ecologie.

download projectdefinitie

Publicatietekst

De sociale woonwijk Bosveld ligt aan de noordzijde van de Kempense gemeente Mol. Het is een parkwijk met een tweehonderdtal woningen op wandel- en fietsafstand van het station. De wijk wordt afgescheiden van het centrum door de spoorlijn Antwerpen-Hasselt. Desondanks loopt er een populaire fietsroute door de wijk naar het aanpalende Kempense landschap en de openluchtkruisweg 15 Kapellekens. Aan de oostzijde grenst de wijk aan de voormalige fabriekssite Keirlandse Zillen, waar de gemeente een nieuwe ontwikkeling plant met een 350-tal woningen en een publiek park.

De wijk Bosveld, met straatnamen Bosveld en Kerkelanden, is uniek in haar soort. Ze werd gebouwd in 1984 maar is toch al opgenomen in de inventaris voor onroerend erfgoed omwille van de circulatiepatronen, de inplanting van de woningen, de landschapsarchitectuur, de overgangen tussen publiek en privaat, de architecturale schaal, het woningtype en het grijze coloriet. Bijzonder is dat men getracht heeft het autoverkeer af te scheiden van het wonen door het toepassen van het Radburn-principe: de voorgevel van de woning (en de toegang voor voetgangers) bevindt zich aan gemeenschappelijke groenzones, de straten daarentegen ontsluiten de garages en geclusterde parkeerplaatsen.

Ondanks het feit dat deze wijk veertig jaar geleden zowaar is bedacht als een Leefbuurt, kampt ze vandaag met uitdagingen waar deze opdracht oplossingen voor moet bieden. De tand des tijds heeft de wijk al stevig aangetast, wat zorgt voor onveilige situaties. Boomwortels duwen de tegelpaden op. De oorspronkelijke groenstructuur met overvloedige haagmassieven vormt een enorme onderhoudskost voor de gemeente en is bovendien niet overal even ecologisch waardevol. Het voetpadennetwerk is zeer vermaasd en daardoor moeilijk leesbaar. De paden zijn ook erg smal en daardoor beperkt toegankelijk. Een bijkomende moeilijkheid is het integraal publieke karakter van het aanwezige groen Dit zorgt ervoor dat de wijk een prachtig uitzicht heeft, maar het geeft ook aanleiding tot spanningen met de bewoners. 

Met deze ontwerpopdracht wil de gemeente Mol een kwaliteitssprong maken in de inrichting van de publieke ruimte. Het voetpadennetwerk dient herdacht in functie van een grotere leesbaarheid voor zowel bewoners als passanten. Hoe kan het netwerk kansen op ontmoeting vergroten, aantrekkelijke verblijfsplekken verbinden en de belevingswaarde versterken? De rijwegen in betonstraatstenen en de gemengde riolering in de as van deze rijwegen zullen niet op korte termijn worden vernieuwd. Wél dienen ze mee in beschouwing genomen bij de opmaak van de toekomstvisie voor de ganse wijk. In een leefbare buurt dient ook de circulatie op wijkniveau en de ontsluiting naar de directe omgeving goed bedacht te zijn. De toekomstige ontwikkeling Keirlandse Zillen en het toeristisch fietsroutenetwerk moeten hierbij de nodige aandacht krijgen.

De huidige groenstructuur vraagt om een duurzame omvorming. Wat kan behouden blijven, in onderhoud gereduceerd en versterkt op vlak van biodiversiteit? Wat kan heringericht worden als collectieve leef- en gebruiksruimte? Welke vormen van dynamische toe-eigening zijn wenselijk en mogelijk? Zowel op het gebied van gebruik als onderhoud is men op zoek naar nieuwe evenwichten. Het groen moet onderhoudsvriendelijk, ecologisch én mooi zijn, en ruimte bieden voor ontmoeting zonder overlast. Privaat en gedeeld gebruik kunnen worden gecombineerd, maar dit veronderstelt ook gedeelde verantwoordelijkheden.

Dit traject biedt ook opportuniteiten om na te gaan welke doel- en leeftijdsgroepen en welke functies op bepaalde plekken kunnen samenkomen: parkeren, elektrisch laden, fietsen, afval sorteren, ontmoeten, spelen.

Om tot een gedragen ontwerp te komen is het essentieel dat alle stakeholders, niet het minst de bewoners, het gemeentebestuur en de Molse Bouwmaatschappij actief een bijdrage kunnen leveren aan het ontwerp. Innovatieve participatiemethoden kunnen hierin een dynamiserende rol spelen. De wijk omvat vooral sociale huurwoningen, daardoor dient de participatie laagdrempelig te worden georganiseerd. Dit kan bijvoorbeeld door gebruik te maken van proefopstellingen. Van het ontwerpbureau wordt een uitgewerkt en doelgericht participatietraject verwacht, waarbij alle doelgroepen op de juiste manier stapsgewijs betrokken worden in het verhaal.

De gemeente Mol is dan ook op zoek naar een multidisciplinair ontwerpteam dat in nauw overleg met alle betrokkenen een masterplan voor de toekomstbestendige transformatie van het openbaar domein van de ganse wijk opmaakt. De uitvoering van het masterplan zal gefaseerd verlopen, waarbij in eerste instantie gefocust wordt op de zone met straatnaam Bosveld. De inrichting van één of enkele publieke verblijfsplekken vormt een pilootproject in de stapsgewijze uitrol van het belevingsweefsel. Op de langere termijn kan het masterplan ook uitgevoerd worden in de zone met straatnaam Kerkelanden.

Kandiderende ontwerpteams moeten sterk zijn in ontwerpend onderzoek, rekening houdend met het doelpubliek van wijkbewoners en moeten de brug slaan tussen groen- en watermanagement, publieke ruimte, mobiliteit en de erfgoedwaarde van de wijk.

Het Team Vlaamse Bouwmeester begeleidt het hele project en zal samen met de externe deskundigen (mobiliteit, landschap en participatie) deel uitmaken van het adviescomité voor de gunning van de opdracht. Na de gunning zal het ontwerpteam de gemeente verder ondersteunen bij de uitvoering van het project. De projectregisseur en de experten zetten de kwaliteitsbewaking verder in de vorm van een adviesverlenende rol. In deze fase zal ook de Stuurgroep Leefbuurten nog een aantal keer samenkomen om de uitvoering op te volgen in functie van het Leertraject.

De Oproep aan geïnteresseerden heeft als doel om een lijst van geïnteresseerde ontwerpteams samen te stellen. Deze lijst zal de opdrachtgever in staat stellen om een keuze te maken van aan te schrijven ontwerpteams. Aan de aanmelding zijn geen rechten of plichten verbonden, noch voor de indiener, noch voor de opdrachtgever. De aanmeldingen zijn louter voor intern gebruik bij de opdrachtgever en het Team Vlaams Bouwmeester. De aanmeldingen zullen nergens bekendgemaakt worden.

Zelf aan de slag?

Misschien ziet u ook in uw gemeente een toekomstige Leefbuurt. Het Team Vlaams Bouwmeester ontwikkelde een modeldocument dat iedere opdrachtgever als leidraad kan hanteren bij de opmaak van een projectdefinitie voor de een Leefbuurt. Deze modelprojectdefinitie maakt deel uit van de handleiding voor de aanstelling van een ontwerpteam bij de brochure Leren van Leefbuurten. 

download modelprojectdefinitie

Hoe werd het ontwerpteam aangesteld?

De opdracht voor deze Leefbuurt werd geplaatst via een onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking (OPZB). Voorafgaandelijk werd het instrument Oproep aan Geïnteresseerden (OAG) van het Team Vlaams Bouwmeester ingezet. Met deze oproep organiseert het team een marktverkenning om te peilen welke ontwerpteams beschikbaar zijn en interesse hebben voor een bepaalde opdracht.

Lees meer over de Oproep aan geïnteresseerden