Thema's en onderzoek

Met de Pilootprojecten koppelt het Team Vlaams Bouwmeester ontwerpend onderzoek met een beleidsvoorbereidende inslag aan de realisatie van grensverleggende projecten. Voor elk van 
de Pilootprojecten worden specifieke allianties aangegaan met betrokken partners. Het traject Pilootprojecten ‘Studenten maken stad’ is een gezamenlijk initiatief van Vlaams minister van Cultuur, Media, Jeugd en Brussel Sven Gatz; Brik – student in Brussel; het Team Vlaams Bouwmeester en het Team Bouwmeester Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Doel is om via de ontwikkeling van innovatieve studentenhuisvesting stedelijke en maatschappelijke meerwaarde te genereren: hoe kan nieuwe studentenhuisvesting ingezet worden om wijken te activeren, publieke ruimte te maken, gemeenschappelijk wonen en programmatorische vermenging te promoten.

Met zo’n 90.000 studenten en vijftig instellingen voor hoger onderwijs is Brussel de grootste studentenstad van het land. De nood aan meer en betere woningen voor een verder aangroeiende studentenpopulatie is hoog. De ontwikkeling van nieuwe studentenhuisvesting moet echter meer zijn dan het louter vervullen van een behoefte: het is een opportuniteit om wijken te activeren, publieke ruimte te maken, gemeenschappelijk wonen en programmatorische vermenging te promoten. De Pilootprojecten ‘Studenten maken stad’ mikken op deze stedelijke en maatschappelijke meerwaarde. 

In aanloop naar de oproep naar bouwheren voor Pilootprojecten Studenten Maken Stad, werd in augustus 2014 het studieteam URA Yves Malysse Kiki Verbeeck/Rebelgroup aangesteld om een verkennend onderzoek te voeren. Bedoeling was de winsten (sociaal, maatschappelijk, economisch…) te onderzoeken die gegenereerd kunnen worden door innovatieve projecten voor studentenhuisvesting in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De resultaten van dit verkennend onderzoek en van een debat met Vlaamse en Brusselse overheden, ontwikkelaars, de bouwmeesters en de studenten zelf, dat door de onderzoekers werd georganiseerd op 10 februari 2015, hebben hun neerslag gevonden in deze publicatie. De kansen die Brussel, als uniek internationaal centrum met een hoge concentratie van universiteiten, hogescholen en andere kennisinstellingen, te bieden heeft om de ontwikkeling van studentenhuisvesting als verzamelgebouwen daadwerkelijk tot onderdeel en motor te maken van innovatieve stadsontwikkeling, worden hier stuk voor stuk belicht en geduid aan de hand van referentieprojecten. Daarnaast wordt in deze brochure uitvoerig toegelicht hoe het eigenlijke Pilootprojecten-traject in zijn werk gaat, wie hiervoor kan kandideren en hoe dit dient te gebeuren. Nu zijn de bouwheren aan zet. Het is onze stellige hoop dat deze deskundige terreinverkenning en verbeelding de meest ambitieuzen onder hen zal inspireren om op onze oproep in te gaan.

De Pilootprojecten ‘Studenten maken stad’ zijn het resultaat van een samenwerking tussen Vlaams minister van Cultuur, Media, Jeugd en Brussel Sven Gatz, Br(ik vzw – Alles voor stadstudenten, het Team Vlaams Bouwmeester en het Team Bouwmeester Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

De Vlaams Bouwmeester en Vlaams minister van Energie, Wonen, Steden en Sociale Economie hebben in samenwerking met de afdeling Woonbeleid, de VMSW en het team Stedenbeleid 5 ambitieuze publieke partners/opdrachtgevers geselecteerd en samen met hen concepten uitgetekend voor de realisatie van 5 pilootprojecten die een trendbreuk op het vlak van collectieve woonomgevingen willen bereiken. Immers door niet langer alles privatief te organiseren kunnen er belangrijke collectiviteitswinsten ontstaan, zoals betaalbaar wonen, gegarandeerd levenslang wonen, getemperde maatschappelijke kosten, landschapsversterkende ontwikkelingen en een noodzakelijke vernieuwing van de woningmarkt providers (clt, coöperatieven, bouwgroepen, …). Deze publicatie geeft een overzicht van de 5 masterplannen en beschouwingen van opdrachtgevers en begeleiders.

Download publicatie

Vijf ontwerpteams hebben gedurende enkele maanden via ontwerpend onderzoek het potentieel en de randvoorwaarden scherp gesteld voor de innovatieve woonprojecten in Vlaanderen. De voorliggende uitdagingen zijn op uiteenlopende manieren en in verschillende ruimtelijke contexten tegen het licht gehouden en aangepakt. Dat heeft bewust geen kant-en-klare plannen opgeleverd – waarvoor de werf als het ware morgen kan worden opgestart, maar wel een aantal duidelijke pistes aangereikt voor het vervolg van dit traject: op welk soort plekken kunnen we op welke manier en met welke partners de ambities van de pilootprojecten wonen realiseren?

Onder begeleiding van een kwaliteitskamer hebben de ontwerpteams formules onderzocht voor een collectief opdrachtgeverschap. Ze hebben mechanismen uitgedokterd voor betaalbare woningen, ruimtelijke concepten ontwikkeld die winsten kunnen genereren in een gedeelde woonomgeving, combinaties getest van wonen met andere functies, manieren uitgedacht om te wonen met aandacht voor het landschap, en strategieën uitgezet die de vraag naar bijkomende woningen vooral opvangen via verdichting en hergebruik van bestaande woningen, in leefbare wijken en een samenhangend woonweefsel.

Deze brochure brengt een synthese van het reeds gevoerde ontwerpend onderzoek en licht er de krachtlijnen uit voor het vervolgtraject van de Pilootprojecten Wonen. Ze vormen de inspiratiebron en het toetsingskader voor de vertaling van vernieuwende concepten naar concrete woonprojecten in Vlaanderen. Hiermee gaan we met lokale besturen, private partners en ambitieuze bouwheren aan de slag. Om samen met alle betrokken actoren vijf baanbrekende woonprojecten te realiseren voor Vlaanderen.

Download publicatie

Het eindrapport van de studie ‘Naar een visionaire woningbouw’ uitgevoerd door Architecture Workroom Brussels (AWB)

Download publicatie

Naar aanleiding van de recente lancering van de nieuwe publicatie ‘Leren van Leefbuurten’ tonen we de komende weken in de vitrines van het Atelier Bouwmeester een overzicht van de zeven Leefbuurten, de ontwerpvoorstellen die werden gekozen en de praktijklessen die het begeleidingstraject tot nu toe opleverde. De vitrinepresentatie is te bekijken tot eind september 2023.

Sinds 2021 begeleidt het Team Vlaams Bouwmeester zeven lokale besturen bij de transformatie van een van hun woonbuurten tot een echte Leefbuurt. Een Leefbuurt wordt maximaal ingericht vanuit het oogpunt van wandelaars en fietsers, is gezond en aangenaam om in te verblijven, nodigt uit tot ontmoeting en biedt meer ruimte voor ontspanning, groen en water.

Dit traject loopt nog en de realisaties zullen pas vanaf 2024 zichtbaar worden op het terrein. De komende weken tonen we in de vitrines van het Atelier Bouwmeester een beknopt overzicht van de zeven projecten en hun winnende wedstrijdvoorstellen. Daarnaast presenteren we de twaalf praktijklessen die het begeleidingstraject tot nu toe opleverde. De zeven projecten laten zien dat het ook in gewone, alledaagse woonbuurten mogelijk is om de inrichting van de publieke ruimte als een volwaardige ontwerpopgave te beschouwen.

Binnen in het Atelier Bouwmeester zijn ook de posters te zien die ontwerpbureau Vectris realiseerde over het Leefbuurtplan voor de Palokewijk in Dilbeek. De infopanelen, die eerder werden geëxposeerd tijdens het infomoment in Dilbeek eind april, tonen de visie voor de toekomstige inrichting van de publieke ruimte in deze Leefbuurt. Daarbij worden verschillende thema’s belicht: verkeerscirculatie, waar en hoe parkeren, ruimte voor spel en ontmoeting en vooral ook ontharding en vergroening. Met het recent opgeleverde Leefbuurtplan heeft de gemeente Dilbeek een overtuigende ruimtelijke toekomstvisie voor de Palokewijk in handen. Het ontwerpteam is alvast aan de slag voor de uitvoering.

In het voorjaar 2020 lanceerden het Departement Omgeving, het Team Vlaams Bouwmeester en het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap een projectoproep Klimaatwijken aan lokale besturen en publieke opdrachtgevers. Het onderzoeksrapport van de Klimaatwijk Walle in Kortrijk is nu beschikbaar. 

Aanleiding voor de oproep Klimaatwijken was de koppeling van de energietransitie aan de ruimtelijke opgave van kernversterking en verdichting. Het concept ‘klimaatwijk’ houdt verband met de hypothese dat het een schaalvoordeel én opportuniteiten kan opleveren om verschillende uitdagingen op vlak van energie, klimaat en ruimte aan elkaar te koppelen, de transformatie op schaal van de wijk aan te pakken en in te zetten op een meer collectieve aanpak.

Na de onderzoeksrapporten van Klimaatwijk Ter Elst in Leuven en Klimaatwijk Mechelse Vesten, is nu ook het onderzoeksrapport van Klimaatwijk Walle in Kortrijk beschikbaar.

De wijk Walle in Kortrijk, een gemengd bouwblok met woningen aan de randen en bedrijvigheid in de kern, beschikt over veel kansen om uit te groeien tot een klimaatwijk. Deze kansen liggen zowel op stedelijke schaal als op bouwblokniveau. Om ze te benutten moet ook aan operationalisering gewerkt worden: het ‘stempelconcept’ – een tussenschaal tussen perceel en bouwblok – wordt naar voren geschoven als instrument om de klimaatwijk te realiseren, gekaderd binnen een bouwblokplan en wijkconvenant als onderdeel van een geïntegreerd lokaal beleid.

Hoe maak je van een tuinwijk, waarvan het oorspronkelijke concept dateert uit het 19de-eeuwse Engeland, een wijk die aan de klimaatuitdagingen van de 21ste eeuw is aangepast? En hoe kan die wijk ook de kwaliteiten bieden die we van een hedendaagse woonomgeving verwachten?  

De erfgoedwaarde van de tuinwijk Ter Elst in Leuven maakt de noodzakelijke wijkrenovatie extra uitdagend. Die waarde is niet alleen gelegen in de architecturale kwaliteit van de woningen, maar evenzeer in de bijzondere stedenbouwkundige structuur van de wijk, de verblijfspleintjes, het autoluwe karakter, het groenontwerp en de materialisatie en aanleg van de voortuinen. De wijk werd in 1955 als een totaalconcept ontworpen, en het is de samenhang tussen al die verschillende elementen die de ‘ensemblewaarde’ van de wijk bepaalt.  

Lees hoe de tuinwijk Ter Elst in Leuven een klimaatwijk kan worden in Ruimte 60. 

Naar aanleiding van de recente lancering van de nieuwe publicatie ‘Leren van Leefbuurten’ tonen we de komende weken in de vitrines van het Atelier Bouwmeester een overzicht van de zeven Leefbuurten, de ontwerpvoorstellen die werden gekozen en de praktijklessen die het begeleidingstraject tot nu toe opleverde. 

Sinds 2021 begeleidt het Team Vlaams Bouwmeester zeven lokale besturen bij de transformatie van een van hun woonbuurten tot een echte Leefbuurt. Een Leefbuurt wordt maximaal ingericht vanuit het oogpunt van wandelaars en fietsers, is gezond en aangenaam om in te verblijven, nodigt uit tot ontmoeting en biedt meer ruimte voor ontspanning, groen en water.

Dit traject loopt nog en de realisaties zullen pas vanaf 2024 zichtbaar worden op het terrein. De komende weken tonen we in de vitrines van het Atelier Bouwmeester een beknopt overzicht van de zeven projecten en hun winnende wedstrijdvoorstellen. Daarnaast presenteren we de twaalf praktijklessen die het begeleidingstraject tot nu toe opleverde. De zeven projecten laten zien dat het ook in gewone, alledaagse woonbuurten mogelijk is om de inrichting van de publieke ruimte als een volwaardige ontwerpopgave te beschouwen.

Binnen in het Atelier Bouwmeester zijn ook de posters te zien die ontwerpbureau Vectris realiseerde over het Leefbuurtplan voor de Palokewijk in Dilbeek. De infopanelen, die eerder werden geëxposeerd tijdens het infomoment in Dilbeek eind april, tonen de visie voor de toekomstige inrichting van de publieke ruimte in deze Leefbuurt. Daarbij worden verschillende thema’s belicht: verkeerscirculatie, waar en hoe parkeren, ruimte voor spel en ontmoeting en vooral ook ontharding en vergroening. Met het recent opgeleverde Leefbuurtplan heeft de gemeente Dilbeek een overtuigende ruimtelijke toekomstvisie voor de Palokewijk in handen. Het ontwerpteam is alvast aan de slag voor de uitvoering.

Sinds 2021 begeleidt het Team Vlaams Bouwmeester zeven lokale besturen in de transformatie van een van hun woonbuurten tot een echte Leefbuurt. Dit traject loopt nog en de realisaties zullen pas vanaf 2024 zichtbaar worden. De inzichten uit de voorbereidingsfase werden alvast gebundeld inhet tussentijds rapport ‘Leren van Leefbuurten’.  

In navolging van een verkennend onderzoek en vanuit de gedeelde overtuiging dat grensverleggende realisaties een sneeuwbaleffect kunnen hebben, lanceerde het Team Vlaams Bouwmeester samen met Fietsberaad Vlaanderen, het Agentschap Binnenlands Bestuur en Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers de projectoproep Leefbuurten. Die richtte zich tot gemeenten die zich wilden engageren voor een geïntegreerde herinrichting van de publieke ruimte in een van hun buurten. Van juni 2021 tot december 2022 werden Dilbeek, Huldenberg, Wevelgem, Tessenderlo, Mol, Muizen (bij Mechelen) en Halle op intensieve wijze ondersteund in de opmaak van een projectdossier en de aanstelling van een ontwerpteam voor hun Leefbuurt.

Met deze brochure bij de hand vindt u misschien ook in uw gemeente toekomstige Leefbuurten. Laat u dus inspireren.

Via een vijfdelige atelierreeks van lezingen en workshops in de loop van 2019-2020 werden de inzichten uit de Pilootprojecten Onzichtbare Zorg (2014-2019) verder verkend. De inzichten uit deze atelierreeks Take Care! vormen mee de basis voor de werksporen in de academische werkplaats De-Institutionalisering.

De twee grote beleidshervormingen in het Vlaams zorg- en welzijnsbeleid van de laatste jaren werden eerst verkend: de vermaatschappelijking van de zorg en de omslag naar een persoonsvolgende financiering. In beide ontwikkelingen ligt de nadruk op zelfstandigheid van de zorgvrager in de samenleving, en is het uitgangspunt een doorgedreven samenspel tussen formele en informele zorg.

In de drie laatste ateliers gingen we vervolgens dieper in op sociaal-ruimtelijke deelopgaven bij de implementatie van deze beleidsaccenten. In het atelier ‘Tussen thuis en instelling’ gingen we dieper in op de transities in wonen, in het atelier ‘Zorg voor de buurt’ focusten we op de synergie en inbedding van zorg in het sociaal weefsel van woonzorgomgevingen, en in het laatste atelier ‘Voorbij de afzondering van de uitzondering’ gingen we op zoek naar de gevolgen van de vermaatschappelijking in de residentiële zorg.

De atelierreeks werd ontwikkeld in een samenwerking tussen WVG/VIPA, Team Vlaams Bouwmeester, Universiteit Gent (Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek in samenwerking met de vakgroep Architectuur en Stedenbouw onder de noemer van de Stadsacademie), Universiteit Leuven (LUCAS), Architecture Workroom Brussels, VRP, en een diversiteit van Zorgagentschappen (Opgroeien, VAPH, Zorg & Gezondheid), Agentschap Wonen en Departement Omgeving.

Het was de bedoeling om de uitgebreide kennis en ervaring bij een grote diversiteit van betrokken partijen te verbreden en te verdiepen, om zo verder de weg te bereiden voor een vermenigvuldiging van vernieuwende initiatieven en praktijken in de toekomst.

Woon-zorg-trajecten doorheen landschappen van zorg

Via de Academische Werkplaats ontsluiten we levensverhalen waarin het perspectief, de autonomie en bewegingsvrijheid van burgers met een handicap centraal staat als referentiepunt voor innovatie. Doorleefd en uiterst relevant in het debat over de-institutionalisering, inspirerend en confronterend in de zoektocht naar een invulling van de-institutionalisering die recht doet aan zeer diverse levenslopen.

In het kader van het onderzoek Ruimte voor Zorg: Reflectie- en Inspiratiekader De-institutionalisering werden tien  trajecten doorheen woon- en zorgomgevingen gereconstrueerd.

De tien woon-zorg-trajecten zijn reconstructies van trajecten doorheen landschappen van wonen en zorg. Ze leggen de institutionele logica’s bloot die interfereren met de leefwereld van burgers met een handicap. Ze maken de complexe uitdaging van de-institutionalisering tastbaar, vooral bij levenstransities. Ze duiden op de noodzaak aan een sociaal-ruimtelijk perspectief om te leren zien hoe vooral niet-aaibare burgers met een handicap vaak ofwel weggestuurd worden, opgesloten worden, of op een gesloten deur van zorgaanbieders blijven kloppen.

Het zijn bijgevolg verhalen die uitdagen om leefbare en kwaliteitsvolle woon-zorg-omgevingen te realiseren. De verhalen zijn allen een neerslag van een langdurig gezamenlijk traject, doorlopen met de mensen die daarin centraal staan, geschreven door Simon Allemeersch, Toon Benoot, Dries Cautreels, Vanessa Dermaut, Clara De Ruysscher, Karel De Vos, Jean-Luc Kabergs, Griet Roets, Tineke Schiettecat, Piet Vandenbussche, Ann Van Hecke, Els Vervloesem, en Sara Willems.

Brochure ‘Leren van Leefbuurten’ in opmaak

Over enkele weken lanceert het Team Vlaams Bouwmeester de nieuwe brochure ‘Leren van Leefbuurten’. Het piloottraject Leefbuurten, waarbij zeven lokale besturen worden begeleid bij de toekomstbestendige herinrichting van de publieke ruimte in één van hun woonbuurten, is nog niet afgerond. Na een intensieve voorbereidingsfase die tot ambitieuze projectdossiers leidde, werd via een Oproep aan Geïnteresseerden voor ieder project een ontwerpteam aangesteld. Inmiddels zijn zeven verschillende ontwerpteams aan de slag gegaan met de opgaves. De concrete realisaties van de Leefbuurten zullen pas zichtbaar worden op het terrein vanaf 2024. Maar ook de voorbereidende fase leverde al heel wat inzichten op, bijvoorbeeld met betrekking tot het bepalen van ambities, het organiseren van een goed proces of de mogelijkheden rond participatie. Die ervaringen vatten we samen in twaalf aanbevelingen voor de praktijk. Samen met een overzicht van de zeven projecten en hun winnende wedstrijdvoorstellen bundelen we deze in een tussentijds rapport. Deze brochure zal digitaal verschijnen op de website van het Team Vlaams Bouwmeester. Vervolgens zal ook een papieren versie verkrijgbaar zijn.

Vooruitblik tijdens het Congres Publieke Ruimte

Wie nu al iets wil vernemen over de eerste resultaten, nodigen we graag uit voor de lezing ‘Leefbuurt Ottenburg’ tijdens het Congres Publieke Ruimte op 9 mei in de Koningin Elisabethzaal in Antwerpen. Het Congres & Forum Publieke Ruimte, georganiseerd door Infopunt Publieke Ruimte, is het jaarlijkse evenement rond openbare ruimte in Vlaanderen en Brussel. Het congres is bedoeld voor al wie betrokken is bij beleid, planning, ontwerp, inrichting en beheer van publieke ruimten.

Tijdens een van de deelsessies rond het thema leefkwaliteit neemt projectregisseur Eline Aerts je mee in het verhaal van Leefbuurt Ottenburg in Huldenberg, een van de zeven gemeenten die door het Team Vlaams Bouwmeester ondersteund worden in deze transformatieopgave. Samen met burgemeester Danny Vangoidtsenhoven en projectleider Peter Gysemans geven we inzicht in de ambities van het gemeentebestuur, de vertaling ervan in een goed projectdossier en de hindernissen die aandacht vragen. We belichten het cocreatieve proces dat tot de aanstelling van een multidisciplinair ontwerpteam heeft geleid. Met Leefbuurt Ottenburg toont Huldenberg dat ook kleinere gemeenten op participatieve wijze aan de slag kunnen met een geïntegreerde aanpak van het publieke domein.

Artikel in het tijdschrift Publieke Ruimte

In aanloop naar de lezing ‘Leefbuurt Ottenburg’ op het Congres & Forum Publieke Ruimte 2023 verscheen in het tijdschrift Publieke Ruimte alvast een artikel over het piloottraject Leefbuurten. Het tijdschrift Publieke Ruimte is een driemaandelijkse uitgave van Infopunt Publieke Ruimte. Lees de bespreking van het gelopen traject door projectregisseur Leefbuurten Eline Aerts in de 45ste editie van het tijdschrift.

Op maandag 13 februari 2023 vond het eerste Lerend Netwerkmoment plaats in De Korenbloem in Kortrijk. Het woon- en zorgproject van vzw De Korenbloem is een van de vijf laureaten van pilootprojecten onzichtbare zorg die in 2012 werden opgestart. Deze vijf projecten geven ruimte aan zorg in de stedelijke ruimte. Dit project biedt een interessante casus in het nadenken over verbinding maken tussen infrastructuur en architectuur en professioneel handelen in woonzorgomgevingen.  

Een diverse delegatie met medewerkers van lokale besturen, woonzorgcentra, residentiële en ambulante ondersteuning voor personen met een handicap, studenten (sociaal werk, pedagogiek en architectuur) en onderzoekers nam deel aan dit plaatsbezoek.

De infrastructuur en architectuur werd in dit project aangestuurd door een heldere visie op zorg en wonen. Met name een visie op een woonzorgomgeving waar ‘kleinschaligheid in de grootschaligheid’ en huiselijkheid primeren. Rondom een grote tuin bevinden zich een verscheidenheid aan woonfuncties, diverse woningen, mantelzorgflats, een dagverzorgingscentrum en lokaal dienstencentrum, die ook elk een huisnummer dragen. Ook deze keuze reflecteert de aandacht voor het woonvraagstuk: hier wordt de beweging gemaakt om woningen ook als woningen te benoemen, met bijhorend huisnummer.

De principes van kleinschaligheid en huiselijkheid zijn gidsen in het vormgeven van de woonzorgomgeving. Exemplarisch zijn de woningen waar maximaal 8 mensen samenwonen. De huiselijkheid wordt gevoed via sociale interacties, die mogelijk worden gemaakt door de architectuur en infrastructuur van de woonhuizen. In ieder huis hebben de bewoners een eigen kamer en badkamer die via diverse brede lichtrijke gangen (geen één lange gang) toegang biedt tot een open keuken en leefkamer. Deze ruimtelijke vormgeving biedt mogelijkheden tot ontmoetingen maar evenzeer tot terugtrekken.

Er zijn geen aparte ruimtes voorzien voor medewerkers om administratieve taken te vervullen. In de leefruimtes is een open werkplek voorzien die nabijheid garandeert.

Daarnaast wordt het takenpakket van de medewerkers verruimd naar woonbegeleiders, elk met behoud van hun eigen expertise en achtergrond, aangevuld met verantwoordelijkheden in de diverse woonfuncties. Verpleegkundigen doen meer dan wassen en ergo- en orthotherapeuten meer dan dagbesteding. Dat dient te leiden tot een interessant takenpakket, waarbij strikte zorglogica’s van efficiëntie en veiligheid doorbroken worden en de verbinding met de bewoners en hun netwerk sterker kan worden. Zo wordt er telkens één medewerker vrijgesteld om maaltijdbegeleiding te verzorgen, wat gezien wordt als een hefboom om vanuit het samen eten ook het samenleven vorm te geven.

De ingrepen in architectuur en infrastructuur houden de ambitie in dergelijk werkklimaat te creëren en resulteert in een grotere kennis over de bewoners en hun netwerk en een sterkere betrokkenheid bij de algemene werking. Medewerkers denken mee over de veranderingen, dagen deze uit, maar eveneens dragen ze deze ook verder uit.

De pilootprojecten onzichtbare zorg werden in 2012 opgestart op initiatief van Vlaams Bouwmeester Peter Swinnen en Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Jo Vandeurzen. Na de realisatie van dit woonproject won De Korenbloem zowel de Belgian Building Award als de prestigieuze European Bauhaus Prize in de categorie ‘Prioriteit geven aan de plaatsen en mensen die het het meest nodig hebben’. Het project werd gerealiseerd door de architectenteams Studio Jan Vermeulen, Sergison Bates en Tom Thys Architecten. 

De dorpskern van Ottenburg is een van de zeven buurten die, met ondersteuning van het Team Vlaams Bouwmeester, Fietsberaad Vlaanderen en diverse experts, zal worden getransformeerd tot een Leefbuurt. Het publiek domein zal er heringericht worden als een aangename verblijfs- en ontmoetingsruimte, op maat van voetgangers en fietsers, en met meer plaats voor groen en water. In juli 2021 werd een intensief begeleidingstraject aangevat om de ontwerpopgave scherp te stellen voor Leefbuurt Ottenburg. Dit traject resulteerde in de aanstelling van het ontwerpteam 1010 Architecture Urbanism, dat in samenwerking met Plant en Houtgoed, TML en PREO in oktober 2022 aan de slag gegaan is met de uitvoering van de opdracht.

Lees de bespreking van dit traject door projectregisseur Leefbuurten Eline Aerts in Ruimte 56.

In de zomer van 2022 stelden we drie multidisciplinaire projectteams aan die op maat van de verkavelingswijken in Roeselare, Gent en Tervuren de  transformatiestrategie, waartoe in de eerste analysefase een aanzet werd gegeven, verder zullen uitwerken.

De drie teams zullen, in samenwerking met de betrokken lokale besturen, de transformatiestrategie concretiseren door middel van ontwerp, het verfijnen van in te zetten instrumenten, het uitwerken van de financiële en juridische aanpak, het betrekken van actoren en het realiseren van eventuele quick wins, om bij bewoners en bestuur draagvlak te scheppen voor het transformatieproces. Tijdens deze uitwerkingsfase neemt het regieteam dat de analysefase begeleidde de projectregie op van het overkoepelende leertraject. Het detecteert en bundelt de diverse leerpunten in een eindrapport en een inspirerende brochure. De uitwerkingsfase loopt van september 2022 tot medio 2024.

• Het team 1010 Architecture Urbanism, Labland en Humbble gaat aan de slag met de transformatie van de wijk Groenpark in Roeselare. Groenpark werd gebouwd in de jaren 1970 en bestaat voornamelijk uit witte bungalows met platte daken, waarvan vele aan renovatie toe zijn. De wijk kampt ook met wateroverlast. In een aanzienlijk deel van de bungalows wonen nog steeds de oorspronkelijke bewoners, die vandaag de pensioenleeftijd bereikt hebben. Een generatiewissel komt er dus aan of is al volop bezig. De wijk wordt gekenmerkt door de typische doodlopende straten voor autoverkeer, maar telt ook talrijke doorsteken en wegeltjes voor voetgangers en fietsers. De densiteit is erg laag, maar omwille van de strategische ligging heeft Groenpark de potentie om een groeiwijk te worden. Het projectteam zal er, in cocreatie met de bewonersvereniging en de stad, nagaan of een collectieve aanpak van de transformatie, op een schaal die het individuele perceel overstijgt, een meerwaarde kan bieden voor zowel de bewoners als de stad. Het team zet ook expliciet in op het uitwerken van een financiële strategie en een juridische aanpak, die vervolgens ook voor andere wijken in Vlaanderen bruikbaar zouden kunnen zijn.
• Het team Endeavour, Plusoffice, Wooncoop en Ilona Lo werkt aan de kwaliteitsvolle verdichting van één van drie strategisch gelegen sites in Wondelgem. Wondelgem is gelegen in de 20ste-eeuwse gordel van Gent, ten noordwesten van en op nauwelijks een kwartier fietsen van het stadscentrum. Het is een snel groeiende wijk waar vooral het aantal kinderen (+ 49%) en senioren (+ 21%) de voorbije tien jaar sterk toenam. De wijk heeft nog heel wat groeipotentieel om de grote woningvraag op te vangen. De stad wil kwaliteitsvol verdichten op gerichte plekken: in de nabijheid van voorzieningen en knooppunten van openbaar vervoer en fietsnetwerken, met aandacht voor kwaliteitsvolle collectieve woonvormen en sterkere stedelijke groenblauwe ruimtes. Verdichten op de ene plek moet immers gepaard gaan met ‘verluchten’ op een andere. Het projectteam zal, op de meest strategische plekken, testen hoe een onderhandelingsmodel vorm kan krijgen om die verdichting, die veelal door private actoren wordt gestuurd, op een kwaliteitsvolle manier waar te maken. Het team zoekt ook naar manieren om met individuele burgers als initiatiefnemer transformaties op gang te brengen en stimuleert de stad in haar rol van actieve facilitator.
• Het team BRUT architecture and urban design, Spatie maakt ruimte, Leidsman en Driekwart Groen werkt een gedragen masterplan uit voor de kwaliteitsvolle verdichting van de wijk Ravenstein in Tervuren, en koppelt dit aan het maximaal vrijwaren van een nabijgelegen woonuitbreidingsgebied. De wijk Ravenstein is gelegen ten westen van de dorpskern van Tervuren, tussen de Tervurenlaan, het golfterrein en het Zoniënwoud, en is vanuit Brussel bereikbaar via tram 44. Het projectgebied omvat een van oorsprong sociale woonwijk uit de periode 1958-1995, een regionale schoolomgeving en kinderdagverblijf, een zorgcluster en een onbebouwd, landschappelijk gebied dat momenteel bestemd is als woonuitbreidingsgebied. Er is nood aan bijkomende sociale woningen, vele bestaande woningen zijn aan renovatie toe, het openbaar domein is overmaats en erg autogericht en de wijk – en bij uitbreiding heel Tervuren – kent een tekort aan voorzieningen. Een kwaliteitsvolle verdichting én ontharding van de wijk dringt zich dus op. De gemeente Tervuren wil in haar verdichtingsstrategie prioritair inzetten op bestaande wijken in plaats van de ontwikkeling van greenfields. Het projectteam zal, in overleg met de stad en de bewoners, maar ook met de school, het woonzorgcentrum en eventuele andere actoren, een toekomstvisie voor de wijk en het woonuitbreidingsgebied uitwerken waarin ruimte is voor nieuwe woonmodellen en een meer diverse, levendige woonomgeving.

In Antwerpen wordt al jaren geëxperimenteerd met ‘tuinstraten’, waar burgers samen hun straat vergroenen en ontharden door ze te beheren als een common. Een nieuwe samenwerking tussen burgercollectieven en de overheden zou voor een extra boost voor de klimaattransitie kunnen zorgen. Op 14 oktober organiseert Commons Lab vzw een inspiratiedag rond Tuinstraten met lezingen en bezoeken.  

Commons Lab gelooft in de stuwende kracht van commoning om mee aan oplossingen te werken voor de klimaattransitie. De straat is een ideale, behapbare schaal om dat potentieel van samenwerking tussen burgers te doen ontkiemen. In Antwerpen wordt al jaren met ‘tuinstraten’ geëxperimenteerd. Die ervaring leert dat samen je straat vergroenen en verblauwen (ontharden) door ze te beheren als een common, ook voor sociale cohesie en veerkracht zorgt. Een thema dat het Team Vlaams Bouwmeester ook in het traject Leefbuurten verkent.

Een nieuwe samenwerking tussen burgercollectieven onderling kan voor nog extra stuwkracht zorgen. Vandaar dat Commons Lab in Antwerpen werkt aan de uitbouw van een gemeenschap van actieve Tuinstraten. Een nieuwe samenwerking tussen Tuinstraatcollectieven en overheden zou nog een extra boost voor de klimaattransitie kunnen vormen. Niet alleen in Antwerpen, maar in heel Vlaanderen.

Op vrijdag 14 oktober organiseert Commons Lab vzw hierrond een inspiratiedag met lezingen en een bezoek aan gerealiseerde Tuinstraten. Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs zal deelnemen aan het panelgesprek tijdens de eerste sessie om 10u30 over de samenwerking tussen burgers en besturen.

Het woon- en zorgproject van vzw De Korenbloem is een van de vijf Pilootprojecten Zorg die in 2012 werden opgestart op initiatief van Vlaams Bouwmeester Peter Swinnen en Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Jo Vandeurzen. De Korenbloem wint na de Belgian Building Award nu ook de prestigieuze European Bauhaus Prize in de categorie ‘Prioriteit geven aan de plaatsen en mensen die het het meest nodig hebben’. Het project werd gerealiseerd door de architectenteams Studio Jan Vermeulen, Sergison Bates en Tom Thys Architecten. 

Bij de lancering hadden de Pilootprojecten Zorg als doel om vijf voorbeeldprojecten te realiseren op het vlak van zorgverlening, architectuur en ruimte. Na een oproep in 2012 aan zorgverstrekkers voor de bouw van innovatieve zorginfrastructuur werden vijf projecten geselecteerd. Elk van hen kreeg een team van deskundigen toegewezen en vijf interdisciplinaire ontwerpteams kregen de opdracht om de zorgmodellen van de toekomst te ontwerpen.

Het project van De Korenbloem focust onder andere op kleinschalig wonen voor mensen met dementie. Er wordt extra aandacht besteed aan bewoners die op jonge leeftijd te maken krijgen met dementie en specifieke behoeften hebben als het op wonen of hun dagbesteding aankomt. Specifiek aan dit project is dat de nieuwe gebouwen zijn ontwikkeld vanuit het bestaande erfgoed op de site, het hergebruik van deze gebouwen en het streven naar een maximale relatie met de omgeving en de buurt.

‘De meesten onder ons hebben een bepaald beeld van een woonzorgcentrum: een gebouw met lange gangen. Bij De Korenbloem is het helemaal anders. Dit is geen standaard woonzorgcentrum. We investeren in  groepswoningen waarin acht oudere mensen samenwonen met een open keuken en een living. Hierbij werd alles erg huiselijk ingericht. Mensen wonen hier samen net zoals bij hen thuis.’Kristof Claeys, directeur van De Korenbloem.

De ontwerpteams Studio Jan Vermeulen, Sergison Bates en Tom Thys Architecten voerden een zeer intensieve dialoog met de deskundigen en de opdrachtgever en maakten zich de zorgambities van De Korenbloem en de problematiek van (jong)dementie eigen. Fundamenteel bij het ontwerpen van de wooneenheden van de gasten was de ‘mental map’ die de architecten hadden opgesteld. Deze schetst een beeld van de manier waarop personen met dementie hun omgeving waarnemen. Voor de gasten worden kleine dingen immers vaak belangrijker dan de grote, wat afwijkt van hoe architecten doorgaans wooneenheden en een zorgomgeving benaderen. De tekening toont een netwerk van kleine, persoonlijke dingen die deel uitmaken van ‘kleine werelden’ in een boeiende zorgcampus. De ontwerpers proberen veel aandacht te besteden aan deze perceptie, zonder de werking van een goed functionerende en efficiënte zorginstelling uit het oog te verliezen.

‘Natuurlijk zijn we fier op zo’n internationale erkenning, er werden 1.000 projecten ingezonden en dan kom je als winnaar uit de bus. We zijn dus heel verheugd.’Kristof Claeys, directeur van De Korenbloem.

In 2020 startten het Departement Omgeving en het Team Vlaams Bouwmeester een leertraject op over de kwaliteitsvolle transformatie van goed gelegen verkavelingswijken. Na een projectoproep naar concrete cases analyseerde een multidisciplinair team (Voorland, 51N4E, Tussengoed en UHasselt) in een eerste fase zes wijken. In een tweede fase (vanaf medio 2022) krijgen drie van deze zes wijken verdere ondersteuning en begeleiding door een projectteam per wijk. Op 27 april organiseren we een online infomoment voor een brede groep geïnteresseerden, waar we een stand van zaken geven over het leertraject en vooruitblikken naar de volgende fase. 

Op basis van een projectoproep in het najaar van 2020 selecteerden het Departement Omgeving en het Team Vlaams Bouwmeester, ondersteund door het multidisciplinair team Voorland, 51N4E, Tussengoed en UHasselt, zes goed gelegen 20ste-eeuwse woonwijken waar de generatiewissel zich laat voelen en waar een bijkomende woonopgave aan de orde is: Kroonhove in Oostkamp, Groenpark in Roeselare, knooppunten Wondelgem in Gent, Groeneweg in Ninove, Ravenstein in Tervuren en Betsveld in Landen. In een eerste fase onderzochten we in deze wijken de potentie voor transformatie, de te betrekken actoren, in te zetten strategieën, instrumenten en aanpak.

In een tweede fase werken we in drie van deze wijken toe naar realisatie via begeleiding op maat: Groenpark (Roeselare), Wondelgem (Gent) en Ravenstein (Tervuren). Het zijn drie diverse wijken met verschillende opgaven, waarvan de aanpak model kan staan voor de transformatie van andere verkavelingswijken in Vlaanderen. Naast de concrete uitwerking van deze drie cases zetten we ook in op een overkoepelend traject waarin diverse leerpunten voor lokale en bovenlokale ruimtelijke praktijk en beleid gedetecteerd, gebundeld en ontsloten worden. Zo werken we onder meer aan een verkavelingslexicon voor een breed publiek (bewoners, ontwikkelaars,…)

Op 25 februari organiseerde het Team Vlaams Bouwmeester een inspirerende excursie voor een delegatie van de steden en gemeenten die deelnemen aan het traject Leefbuurten. Samen brachten we een bezoek aan drie recent gerealiseerde herinrichtingsprojecten in Vlaanderen: tuinwijk Groenenhoek in Berchem, de dorpskern van Hombeek en park Belle Vue in Leuven. 

Tijdens de inspiratiedag brachten we opnieuw alle lokale besturen samen die geselecteerd werden voor het traject Leefbuurten. Met 27 deelnemers verkenden we drie referentieprojecten waar telkens verschillende Leefbuurt-bouwstenen gelijktijdig aan bod komen. Om kennis en ervaring uit te wisselen, nodigden we de plaatselijke opdrachtgevers uit om de ambities en doelstellingen voor de drie projecten toe te lichten. In deze periode werken de geselecteerde lokale besturen immers volop aan het scherpstellen van de opgave voor hun eigen project. Vanuit de overtuiging dat een fysiek bezoek meer zegt dan foto’s en plannen, wilden we met deze inspiratiedag de geformuleerde ambities en doelstellingen helpen versterken.

We begonnen in de tuinwijk Groenenhoek in Berchem, een sociale woonwijk uit 1920 net buiten de ring rond Antwerpen. Hier werden strategische circulatiewijzigingen doorgevoerd waardoor ruimte vrij kwam voor een nieuwe inrichting. Een verouderde verkeersrotonde maakte plaats voor een groen autoluw plein met spelmogelijkheden en zichtbare waterinfiltratie. De beeldkwaliteit van de publieke ruimte in de wijk werd integraal verbeterd, al mag gezegd dat er nog veel kansen liggen om verder te snoeien in het parkeeraanbod.

Vervolgens zetten we koers naar het Mechelse dorp Hombeek. De oorspronkelijke dorpskern oogde hier versnipperd en beschikte niet over een echt dorpsplein. Op doordachte wijze werden drie deelgebieden rond de kerk, een hoeve en het dorpshuis samengebracht in één aangename buitenruimte op maat van voetgangers en fietsers. De afwezigheid van sluipverkeer en parkeerdruk vormden hier natuurlijk reeds een goede voedingsbodem voor de transformatie naar een groener en autoluw dorpshart. Toch heeft de herinrichting ook geresulteerd in een verbeterde leesbaarheid en een sterkere identiteit.

Tot slot werden we rondgeleid in het Park Belle Vue en de radicaal getransformeerde Martelarenlaan in Leuven. Waar vroeger een drukke steenweg en een niemandsland van parking en spoorweg het beeld bepaalden, kunnen de kinderen uit de Martelarenlaan nu op eigen houtje de slim ingerichte fietsstraat oversteken om in het nieuwe park van de speelmogelijkheden te genieten.

We konden vaststellen dat de transitie van de publieke ruimte – die we dan niet langer beschouwen als louter verkeersruimte maar als ruimte om te verblijven, elkaar te ontmoeten en te ontspannen – voor alle betrokken partijen nog een leerproces is. De ontwerpen dateren van een tiental jaar terug, en vandaag zouden al andere keuzes worden gemaakt. De toelichting over elementen die na voltooiing nog bijsturing vereisten was in die zin erg waardevol. Ook leerzaam waren de verhalen over hoe de herinrichting was onthaald door de bewoners. Ondanks de soms verregaande ingrepen werden projecten waar reeds in een vroeg stadium aandacht ging naar het creëren van een draagvlak duidelijk sneller omarmd.

Met deze inspirerende voorbeelden in het achterhoofd zetten de zeven steden en gemeenten nu de laatste stappen in de opmaak van hun projectdefinitie. Daarna gaan de gekozen ontwerpteams aan de slag. Het is de bedoeling dat alle deelnemende steden en gemeenten uiterlijk in het najaar van 2022 een ontwerpteam hebben aangesteld.

Het Departement Omgeving en het Team Vlaams Bouwmeester willen steden en gemeenten ondersteunen bij de transformatie van goed gelegen verkavelingswijken en hier een leertraject aan koppelen voor ruimtelijke praktijk en beleid. Doelstellingen zijn: kwaliteitsvol verdichten, het verhogen van de leef- en omgevingskwaliteit en integrale verduurzaming.

Samen met het Departement Omgeving en het Team Vlaams Bouwmeester gaan de lokale besturen op zoek naar een multidisciplinair projectteam op maat van het project. Die projectteams zullen tijdens de uitwerkingsfase van dit leerprogramma (augustus 2022 – juni 2024) de transformatie uitwerken. Het regieteam dat de eerste analyse maakte, blijft betrokken en zet tijdens deze fase in op de overkoepelende kennisopbouw over de verschillende cases heen, in een leertraject waar ook experts en andere gemeenten en steden als klankbord betrokken worden. 

Geïnteresseerde en beschikbare projectteams kunnen hun interesse laten blijken via een webformulier. Door middel van deze marktverkenning wordt een lijst samengesteld waaruit de verschillende opdrachtgevers elk een keuze van drie à vijf projectteams maken. De gekozen projectteams worden persoonlijk uitgenodigd om een offerte in te dienen via een ‘onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking’.

Het Departement Omgeving, het Team Vlaamse Bouwmeester en de betrokken stad of gemeente zullen deel uitmaken van de adviescommissie voor de gunning van de opdracht. Na de gunning zetten zij in samenwerking met het regieteam de kwaliteitsbewaking van de projecten verder tijdens overlegmomenten met de weerhouden projectteams.

De gemeenten Mechelen, Dilbeek, Halle, Wevelgem, Mol, Tessenderlo en Huldenberg gaan in samenwerking met het Team Vlaams Bouwmeester op zoek naar geïnteresseerde ontwerpteams, met expertise in de aanleg van publieke ruimte, voor de realisatie van hun Leefbuurt. Maak je interesse kenbaar voor maandag 7 maart 2022, 12u via het interesseformulier. Schrijf je in voor de infosessie op 22 februari 2022. 

Leefbuurten is een initiatief van Vlaams minister Bart Somers, het Team Vlaams Bouwmeester, Fietsberaad Vlaanderen en het Agentschap Binnenlands Bestuur.

Met dit traject ondersteunt het Team Vlaams Bouwmeester een selectie van zeven gemeenten bij de realisatie van een baanbrekend herinrichtingsproject in een van hun woonwijken. Met de vernieuwing van de publieke ruimte wordt vanuit een holistische visie ingezet op een betere leef- en omgevingskwaliteit. Uitdagingen op vlak van mobiliteit, ecologie en andere sociaal-maatschappelijke thema’s zullen er op een integrale manier worden aangepakt.

De afgelopen maanden werd flink gewerkt aan een gedragen projectdefinitie voor elk van de zeven Leefbuurten. In een volgende stap gaan we op zoek naar geschikte ontwerpteams die in samenwerking met de gemeenten het ruimtelijk ontwerp voor de Leefbuurten zullen opmaken. Het Team Vlaams Bouwmeester lanceert daarom een oproep aan ontwerpers. Kandidaten kunnen een interesseformulier indienen tot 7 maart 2022. Via deze oproep aan geïnteresseerden zal voor elk project een lijst worden samengesteld van geïnteresseerde en beschikbare ontwerpteams. Uit deze lijst zal iedere gemeente vervolgens vier ontwerpteams kiezen, die worden uitgenodigd om een wedstrijdofferte in te dienen via een onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking.

Ook jonge ontwerpers met interesse in de publieke ruimte en verfrissende ideeën worden aangemoedigd om zich voor de oproep kandidaat te stellen. Geïnteresseerde architectenbureaus, landschapsbureaus, … kunnen zich associëren met een adviesbureau dat hen ondersteunt bij de uitwerking. Er wordt geen exclusiviteit van onderaannemers of experten verwacht. Het is de ontwerpteams toegestaan voor meerdere projecten hun interesse te laten blijken. Zij kunnen dan door meerdere opdrachtgevers uitgenodigd worden om een offerte in te dienen. Het is de bedoeling dat voor iedere Leefbuurt uiterlijk in het najaar van 2022 een ontwerpteam is aangesteld.

Het Agentschap Wonen-Vlaanderen en het Departement Omgeving zetten samen een leertraject coöperatieve woonprojecten op. Het Team Vlaams Bouwmeester is een van de partners in dit traject. Doel is, steden en gemeenten aan te moedigen om met dit innovatieve woonmodel aan de slag te gaan. Hiervoor is men nu op zoek naar vijf lokale proeftuinen.   

Heeft u een interessante site en wil u uw gemeente als pionier op de kaart zetten? Stel u dan kandidaat vóór 16 mei 2022! Na selectie krijgt u een begeleidingstraject op maat, verwerft u kostbare kennis en ervaring en creëert u een maatschappelijke meerwaarde voor uw gemeente in de vorm van een kwalitatief coöperatief woonproject.  

In twee onderzoekstrajecten – ‘Leefbuurten’ en ‘Stratenclusters’ – werd in kaart gebracht welke uitdagingen er op tafel liggen als we de publieke ruimte in onze buurten een boost willen geven. Julie Mabilde beschreef de opgaven om bestaande buurten te transformeren tot plekken die aangenaam zijn om te verblijven, te wandelen, te fietsen en andere mensen te ontmoeten. Lees het artikel in de 50ste editie van het tijdschrift Ruimte, een themanummer over ‘De 15 minutenstad’. 

Zeven ambitieuze projecten werden geselecteerd uit veertien inzendingen. De gemeenten Mechelen, Dilbeek, Halle, Wevelgem, Mol, Tessenderlo en Huldenberg gaan onder begeleiding van het Team Vlaams Bouwmeester en externe deskundigen concreet aan de slag met de transformatie van hun buurten tot echte Leefbuurten. 

In februari werd de projectoproep Leefbuurten gelanceerd. De ambitie bestaat erin lokale overheden te ondersteunen bij de inrichting van kwaliteitsvolle publieke ruimte in woonbuurten: een aangenamer, gezonder en klimaatrobuust openbaar domein met meer plaats voor duurzame mobiliteit. Doel is niet alleen de realisatie van een aantal grensverleggende projecten, maar ook de ontwikkeling van inzichten en werkwijzen waar alle lokale besturen straks mee aan de slag kunnen. 

Na de projectoproep ontvingen we dossiers van veertien lokale besturen. De jury selecteerde een gevarieerde mix van projecten, waar onze ondersteuning een merkbare kwaliteitssprong kan opleveren, en die representatief zijn voor andere buurten.

Uit de veertien dossiers werden zeven buurten gekozen die met de juiste begeleiding kunnen transformeren tot Leefbuurten en zullen deelnemen aan het leertraject. Die zeven vormen een staalkaart van de diverse contexten in Vlaanderen: van residentiële wijken aan de rand van grotere steden tot een kleinere dorpskern, van een sociale wijk met erfgoedwaarde tot een marktplein dat moet evolueren tot een heus leefplein voor de hele gemeente. Dit zijn, in een notendop, de 7 Leefbuurten waarmee we verder aan de slag gaan:

Mechelen

In deelgemeente Muizen wil de stad Mechelen drie wijken, gelegen ten zuiden van de Dijlevallei en ten noorden van het station van Muizen, via een wandel- en fietsnetwerk met elkaar verbinden. Op korte termijn worden alvast een aantal pilootacties opgestart voor ontharding van straten en de herinrichting van het plein achter het dorpshuis, dat kan fungeren als ontmoetingsplek voor de hele buurt.

Dilbeek

De gemeente Dilbeek wil de Moortebeekwijk-Palokewijk omvormen tot een Leefbuurt. De ligging van deze wijk, grenzend aan het Brussels Gewest en het Scheutbospark aan de ene zijde en aan de ring rond Brussel aan de andere zijde, vormt een bijzondere uitdaging. Dilbeek wil meer inzetten op verbinding met de buurtbewoners door een herinrichting van de straten aan de hand van het STOP-principe, met ruimte voor ontharding en meer verblijfskwaliteit, en op een groene fietsverbinding richting Sint-Agatha-Berchem.

Halle

De Don Boscowijk in Halle is door de stad als pilootwijk aangeduid voor een klimaatadaptieve inrichting. De aanpak moet model staan voor andere wijken in Halle. De stad wil heel uitdrukkelijk inzetten op de betrokkenheid van burgers, en de semipublieke en private ruimte kunnen mee ingezet worden om de doelstellingen te bereiken.

Wevelgem

De Posthoorn in Wevelgem is een verkaveling bestaande uit drie deelwijken die in verschillende periodes werden gerealiseerd, van de jaren ’60 tot ’90. De wijk is een subcentrum van Wevelgem, met een eigen school en parochiezaal, gelegen langs de steenweg, op fietsafstand van het station. De gemeente wil inzetten op een groene fietsverbinding naar het centrum, op ontharding en vergroening van de straten, de renovatie van speelpleintjes, op meer ontmoeting, buurtgerichte zorg en brede scholen.

Mol

De wijk Bosveld-Kerkelanden in Mol is een sociale woonwijk uit de jaren ’70 met een belangrijke erfgoedwaarde. De wijk is ontwikkeld volgens het Radburn-principe, waarbij de voorgevels van de woningen en de toegang voor voetgangers zich langs gemeenschappelijke groenzones bevinden, terwijl de straten de garages ontsluiten. De gemeente Mol wil op zoek naar een onderhoudsvriendelijke en klimaatadaptieve inrichting, waarin bewoners zich ook kunnen engageren, maar zonder in te boeten op het karakter en de erfgoedwaarde van de wijk. De wijk biedt ook kansen voor een meer duurzame mobiliteit.

Tessenderlo

Het marktplein in Tessenderlo vormt het bruisende hart van de gemeente, maar heeft te kampen met een te hoge verkeers- en parkeerdruk. De gemeente heeft de ambitie om van de markt een klimaatadaptieve verblijfs- en ontmoetingsruimte te maken en het plein volledig te herdenken als een ‘leefplein’, dat een belangrijke schakel zal vormen in het grotere wandel-, fiets- en groennetwerk van de gemeente. De heraanleg van de markt past ook binnen de ambitie om het centrum autoluw te maken, en de gemeente werkt parallel ook aan een fietsbeleidsplan en een parkeerplan.

Huldenberg

Huldenberg heeft de ambitie om van de dorpskern van Ottenburg het mooiste dorp in Vlaanderen te maken, door de leefkwaliteit in het dorp te vergroten en de publieke ruimte anders in te richten. De speerpunten daarbij zijn: meer plaats voor fietser en voetganger, ontharding, vergroening en het inrichten van speel- en ontmoetingsplekken om de sociale cohesie te bevorderen. Uniek aan dit project is dat het ontstaan is uit een burgerinitiatief. Als kleine dorpskern die te kampen heeft met veel verkeer, gelegen in een groene, maar relatief auto-afhankelijke omgeving, is het ook representatief voor andere dorpen in Vlaanderen: hoe kan kernversterking hand in hand gaan met een modal shift en meer actieve mobiliteit, én met het bewaren van de openheid en het groen?

Het leertraject Leefbuurten gaat van start met deze zeven buurten. Elke gemeente wordt ondersteund door een projectregisseur – werkzaam bij het Team Vlaams Bouwmeester – en door externe deskundigen voor mobiliteit, landschap en participatie. Samen werken ze aan een gedragen projectdefinitie en een programma van eisen op maat van elke buurt. Vervolgens zullen de lokale besturen ook begeleid worden bij de selectieprocedure voor het aanstellen van de ontwerpteams die concrete ontwerpvoorstellen voor de Leefbuurten uitwerken.

De jury Leefbuurten was samengesteld met vertegenwoordigers van de verschillende partners: het Team Vlaams Bouwmeester, Fietsberaad Vlaanderen, het Agentschap Binnenlands Bestuur, het Departement Mobiliteit en Openbare Werken, het Departement Omgeving, het Agentschap Natuur en Bos, Infopunt Publieke Ruimte en de drie betrokken externe deskundigen. Vertegenwoordigers van de kabinetten van minister Somers, minister Jambon en minister Demir namen deel aan de selectie als waarnemend lid.