Leuven - Stadhuis

Sinds de opening van het nieuwe stadskantoor aan het station heeft het oude Leuvense stadhuis, behalve voor de gemeenteraad, nog alleen een ceremoniële functie bij huwelijken en een beperkte toeristische functie. Het gebouw is te waardevol om grote delen onbenut te laten en verdient beter voor het publiek ontsloten te worden. Het Leuvense stadsbestuur wil het stadhuis restaureren tot de plek waar zowel de Leuvenaars als de vele nationale en internationale bezoekers de stad met haar geschiedenis en haar erfgoed kunnen ontdekken en aan haar dromen en ideeën voor de toekomst kunnen deel hebben.

Het gotische stadhuis, met een geschiedenis van 575 jaar, is niet alleen het iconische gebouw aan de Grote Markt, het is een heel bouwblok. De oudste delen zijn kelders die deels onder de markt liggen en die nog ouder zijn dan het stadhuis zelf. De vier vleugels rond het Vrijthof hebben door de eeuwen heen hun vorm gekregen, waardoor toegangen en verbindingen niet steeds de samenhang creëren, die voor een hedendaagse werking en toegankelijkheid noodzakelijk is. Daarom werd ook het huidige politiekantoor in het historische ‘corps de garde’ bij deze opgave gevoegd.

Het concept dat het multidisciplinaire team voorstelt, focust terecht op het ‘corps de garde’ als dé plek waar de ontsluiting en toegankelijkheid optimaal en zonder te veel breekwerken in de oudste vleugels kunnen worden georganiseerd. Het gebouw wordt daarvoor zelf inwendig helemaal verbouwd. Deze ingrijpende transformatie culmineert in een nieuwe achthoekige bovenbouw in stenen maaswerk, dat deze bouwcampagne passend symboliseert en van op de Grote Markt de aandacht vestigt op deze nieuwe publieksingang. Het vernieuwde politiegebouw ziet men als een ‘antichambre of theater van de stad’, een publiek interieur met extra ruimte voor expositie en bovenaan een stadsbalkon dat een uitzicht biedt op het stadhuis en de Sint-Pieterskerk.

Met deze aanpak wordt het oude stadhuis beter toegankelijk. Door zijn historische structuur zou het, alleen via wenteltrappen en een kleine lift in de hoektorentjes, nooit voor iedereen toegankelijk kunnen zijn. Men meent dat het historische stadhuiscomplex geen glazen of anderszins contrasterende aanbouw verdraagt, en zoekt met de octogonale bovenbouw de verwantschap op met de gotiek in de hoektorentjes, het hoogkoor en de kranskapellen van de Sint-Pieterskerk. Het Vrijthof blijft een tuin, een kleine groene oase in deze omgeving van historische stenen, waarin ook de natuur een plek verdient.

Project binnen het Onroerenderfgoedbesluit, houd rekening met de specifieke selectiecriteria (en de inhoud van het portfolio).

De stad Leuven is op zoek naar een sterk ontwerpteam dat haar kan bijstaan bij de toekomstgerichte en innovatieve herbestemming en restauratie van haar historische stadhuis. Het stadhuis, met een geschiedenis van meer dan 550 jaar, is zowel voor bewoners als voor bezoekers ‘incontournable’. Het ligt in het kloppende hart van de stad, omgeven door de Sint-Pieterskerk, het pas gerestaureerde Tafelrond en de universiteitshal van de KU Leuven. Behalve een iconisch gebouw is het stadhuis ook een gotisch topmonument.

Vandaag heeft het stadhuis hoofdzakelijk een politieke en ceremoniële, en een beperkte toeristische functie. Grote delen van het gebouw blijven onbenut. Het is als topmonument ook te beperkt publiek toegankelijk en te weinig ontsloten. Leuven heeft anderzijds nood aan een plek waar zowel Leuvenaars als (inter)nationale bezoekers de stad met al haar bezienswaardigheden, verhalen, erfgoed, geschiedenissen, en ook haar dromen en ideeën voor de toekomst kunnen ontdekken en mee  inspireren. Met andere woorden: een plek waar je warm wordt gemaakt voor Leuven, haar verleden, heden en toekomst.

Met de herbestemming van het stadhuis (inclusief het huidige politiekantoor) zet de stad Leuven een belangrijke stap om dit topmonument permanent open te stellen en een volwaardige culturele en toeristische invulling te geven. De bestaande functies en activiteiten zoals huwelijken, recepties en ontvangsten, de gemeenteraad en het wijkcommissariaat komen samen met een uitgebreid (toeristisch) onthaal en een dynamische erfgoedwerking. Het stadhuis moet zo een nieuwe, aantrekkelijke, unieke en sfeervolle beleving bieden voor zowel de Leuvenaar als de (inter)nationale bezoeker. Een geïntegreerde invulling, multifunctionaliteit en optimale toegankelijkheid en circulatie zijn de belangrijkste uitgangspunten.

De herbestemming van het stadhuis moet vier belangrijke ambities waarmaken:

1. Het stadhuis is een open huis van en over Leuven. Het stadhuis moet als topmonument een open uitstraling hebben en wordt permanent toegankelijk voor iedereen. Het overweldigende karakter van de buitenkant moeten bezoekers ook binnen kunnen ervaren. De toegang moet uitnodigend zijn, iedereen moet zich welkom voelen. Om dit waar te maken worden ook het Vrijthof, de binnenplaats aan de Boekhandelstraat en de aangrenzende openbare ruimte in het ontwerp meegenomen. De site wordt zo een deel van de publieke ruimte. Het Vrijthof moet een toegankelijke, extra in te vullen ruimte worden voor diverse programmatie, met mogelijkheden voor ontmoeting en rustplekken.
2. Het stadhuis is het hart van Leuven. Het wordt de plek van waaruit zowel bewoners als (inter)nationale bezoekers de vele mogelijkheden, betekenissen, verhalen en ‘highlights’ van Leuven in verleden, heden en toekomst kunnen verkennen. Op deze manier wordt het stadhuis ook een etalage en uithangbord voor wat Leuven uniek maakt. In het stadhuis wordt iedereen warm gemaakt voor meer Leuven. Het stadhuis wordt zo de motor om verder bezoek te stimuleren en fungeert als toegangspoort tot de stad.
3. Het stadhuis is de ziel van Leuven. Het stadhuis moet de plek worden waar een gelaagde en participatieve erfgoedwerking en programmatie de bezoeker meeneemt in en betrekt bij het verhaal van de stad en van het stadhuis. Eenmaal voorbij een gratis gedeelte, kan de bezoeker beslissen om zich te verdiepen via een dynamische en eigentijdse programmatie en beleving. Een gedetailleerd bezoek van het monument, kleine en grote tentoonstellingen, verrassende ervaringen, workshops, lezingen, rondleidingen… behoren tot de mogelijkheden. Ook een exclusief bezoek met gids aan de beeldenzolder zal in de programmatie worden opgenomen. Het is de bedoeling om zoveel mogelijk Leuvenaars en bezoekers te laten mee schrijven/meewerken aan het verhaal van Leuven en zo hun relatie met de stad te verdiepen.
4. Tot slot moet de toekomstgerichte en innovatieve herbestemming van het stadhuis als beschermd topmonument - met Leuven Europese Culturele Hoofdstad 2030 als perspectief - een voorbeeldproject zijn om Leuven in Vlaanderen en Europa op de kaart te zetten. De herbestemming moet een voorbeeldrol opnemen op vlak van duurzaamheid en innovatie. Het stadhuis moet een concretisering worden van het DNA van Leuven en de slogan ‘eeuwenoud, springlevend’. De volledige herbestemming moet in haar werking, toepassingen en technieken up to date en toekomstgericht zijn. Op vlak van duurzaamheid (o.a. technische gebouwuitrusting, isolatie, hernieuwbare energie…) moeten onderbouwde keuzes gemaakt worden die passen binnen het beschikbare budget.

De opdracht betreft de herbestemming en restauratie van het stadhuis, waarbij toparchitectuur in dialoog moet gaan met dit uiterst waardevolle erfgoed. De volledige studieopdracht omvat het uitwerken van de aangeleverde basisopmetingen, de opmaak van een beheersplan onroerend erfgoed, architectuur, stabiliteit, technieken, de uitwerking van een flexibel scenografisch concept, restauratie, het aanreiken van een scenograaf voor de inrichting, EPB, aanleg van de bijbehorende buitenruimte en projectcoördinatie. Via de uitwerking van een scenografisch concept moet een concrete en eenvormige invulling en vormgeving voor de onthaalfunctie, het bezoekersparcours en de programmatie worden voorzien, zonder dat deze volledig wordt uitgewerkt.

Belangrijk is dat het stadhuis maximaal toegankelijk wordt, zowel qua oppervlakte als qua fysieke toegankelijkheid. De optimale afstemming en verbinding tussen alle gewenste functies en de ideale bezoekerscirculatie en -stromen in functie hiervan zijn tevens onderdeel van de opdracht. Multifunctionaliteit en flexibiliteit in gebruik van ruimtes en inrichting zijn daarbij cruciaal.

In de opdracht wordt enkel waar nodig en mogelijk de restauratie van de gebouwschil en van de interieurs meegenomen. Het is hierbij niet de bedoeling om een volledig restauratiedossier voor interieur en exterieur op te maken, maar om specifieke restauraties te voorzien die noodzakelijk zijn door de bouwfysische toestand en/of noodzakelijk zijn in functie van het herbestemmingsproject. Alle ingrepen moeten worden afgewogen ten opzichte van de waardevolle erfgoedelementen en -kenmerken, die omschreven zijn in de recent opgemaakte bouwhistorische studie.

Dit project wordt een zeer belangrijk stadsproject voor Leuven, voor de Leuvenaar en de (inter)nationale bezoeker. Het ontwerpteam zal zich bereid moeten tonen om samen met de stad een proces te doorlopen waar burgers, partners en belanghebbenden zeer nauw in betrokken worden. Voor dit project is de stad dan ook op zoek naar een team dat heel wat disciplines in huis heeft, maar ook in staat is om deze optimaal te doen samenwerken. De voornaamste disciplines zijn architectuur, erfgoedzorg, technieken, stabiliteit en projectmanagement. Een sterke voeling met scenografie en onthaal, toegankelijkheid en bezoekerscirculatie, exploitatie en beheer, communicatie en participatieprocessen is essentieel.

Honorarium

• algemeen ereloon van 9 - 12% voor volledige studieopdracht (incl. architectuur, stabiliteit, technieken, flexibel scenografisch concept, restauratie, aanreiken scenograaf voor inrichting, EPB, omgevingsaanleg bijbehorende pleinen en projectcoördinatie)
• een forfaitaire vergoeding voor: het uitwerken van de aangeleverde basisopmetingen, de opmaak van een beheersplan onroerend erfgoed

Selectiecriteria

Voor de restauratieve werken aan het monument wil de opdrachtgever een beroep doen op de erfgoedpremies hoger dan 50%, volgens de bijzondere procedure of een onderzoekspremie van de Vlaamse overheid. Hiervoor dient voldaan te worden aan het Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de uitvoering van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013. Voor dit project wordt dan ook een ontwerper aangesteld volgens een aangepaste Open Oproep procedure.

Concreet betekent dit dat de kandidaat-inschrijvers in hun portfolio hun deskundigheid voor dit bijzondere erfgoedproject moeten aantonen aan de hand van minstens de elementen uit artikel 11.5.2. van het Onroerenderfgoedbesluit van 16 mei 2014 met betrekking tot kwaliteit:

1° bij de aanstelling van ontwerpers en uitvoerders wordt minstens rekening gehouden met de volgende elementen:

• de relevante studie- en beroepskwalificaties;
• de algemene deskundigheid met betrekking tot de specifieke projectopdracht;
• een vermelding van het gedeelte van de opdracht dat de ontwerper of uitvoerder minstens in eigen beheer zal uitvoeren

2° de ontwerpopdracht houdende de opmaak van beheersplannen, de voorafgaande onderzoeken, en de beheersmaatregelen, werkzaamheden of diensten aan beschermde goederen en erfgoedlandschappen wordt minstens gegund op basis van de aangepaste gunningscriteria, zoals hieronder beschreven (zie gunningscriteria).

Gunningscriteria

1. de kwaliteit van de concept- en visievorming en het ontwerpend onderzoek in het licht van de vier ambities, combinatie van verschillende functies, bezoekerscirculatie en toegankelijkheid en integratie van het Vrijthof, en overige verwachtingen van de publieke opdrachtgever zoals ze geformuleerd zijn in het bestek:
   1.1.    in een ruim maatschappelijk kader
   1.2.    meer functioneel toegepast op de praktische eisen van de gebruiker
   1.3.    in relatie tot het erfgoed/monument
2. de procesgerichtheid, de procesbereidheid en de visie op de werfopvolging
3. het honorarium, met vermelding van welke diensten geleverd worden voor het vooropgestelde honorarium
4. de evaluatie van de voorgestelde verdeling van de projectkost en de beheersing ervan
5. de teamsamenstelling voor zover aanvullende partijen aan het geselecteerde team worden toegevoegd
6. de evaluatie van de voorgestelde projectfasering en realisatietermijn

De gewichten volgens hoger gegeven opsomming van de criteria zijn: 6/4/3/3/2/2
Het gewicht van de subcriteria is 1.