Kontich - Herbestemming Montfortanenklooster

Het Montfortanenklooster aan het pleintje en naast de kerk dient vandaag als wijkhuis, maar staat verder leeg. Het is eigenlijk een groot huis waar de paters Montfortanen woonden, die sinds de jaren dertig de volkswijk Kontich Kazerne moesten ontwikkelen en er onderwijs verstrekken. Het lijkt De Ideale Woning geknipt voor een woonst voor Senioren Thuis en twee extra sociale woningen. De gemeente wil ook de gemeenschapsfunctie behouden door het wijkhuis en de buurtbibliotheek erin onder te brengen. Ook hier was de keuze tussen behoud of sloop te onderzoeken door de ontwerpers. Pieter Van Elst koos voor sloop en een duurzame nieuwbouw, terwijl Lisa Janssens en Elisabeth De Clercq de mogelijkheden van het bestaande casco verkenden en aantoonden. Het Patersbosje ligt wat verscholen achter het huis, wat voor Pieter de aanleiding was om het volume te draaien en voor Lisa om het gebouw van de sacristie los te maken. Lisa transformeert het volume en ontwikkelt een fijne dorpse architectuurtaal. Elisabeth overtuigt door een pragmatische aanpak waarbij de sacristie nog behouden blijft. Een terras aan het plein nodigt uit om het wijkhuis en de bib te bezoeken en doorheen de nieuwe achterbouw het groen te ontdekken. Voor de senioren weet ze vijf studio’s met gemeenschappelijke ruimte op de verdieping samen te brengen en onder het dak nog twee fijne woningen te voorzien.

De kunstvoorstellen waren gevarieerd: een patroon van paden in het bosje op basis van verzamelde vormen bij Jivan Van der Ende, een manier om licht en tijd als een fotogram te laten inwerken op textiele dragers bij Sine Van Menxel en het oog van Kasper De Vos voor het ornament en de boogvorm in het kloostergebouw. Hij gaat dieper in op de betekenissen van nissen en hoe ze religieus, praktisch of puur esthetisch worden gebruikt. Dit laatste overtuigde de jury in de combinatie met het sobere ontwerp van Elisabeth.

Het Montfortanenklooster en de parochiekerk zijn zeer bepalend voor het straatbeeld in het centrum van Kontich-Kazerne. De kerkomgeving is een belangrijke ontmoetingsplek binnen het sociale weefsel van de gemeente. Niet alleen zijn rond het kerkplein de belangrijkste publieke functies verzameld, zoals het ontmoetingscentrum, de buurtbibliotheek, de basisschool Sint-Montfort en een reeds handelszaken: het is daarenboven een plek met een uniek historisch karakter, door de erfgoedwaarde van de parochiekerk en het architecturale geheel met het naastgelegen Montfortanenklooster. Hoewel dit laatste, in tegenstelling tot de parochiekerk, niet opgenomen werd noch vermeld staat in de Inventaris Onroerend Erfgoed, is het gebouw beeldbepalend voor de buurt. Het kloostergebouw, waar Phil Bosmans de laatste jaren van zijn leven doorbracht, staat echter al geruime tijd grotendeels leeg. Enkele vertrekken op het gelijkvloers worden vandaag nog gebruikt door de parochie, maar het gebouw is dringend aan vernieuwing toe. De Ideale Woning kan het klooster in samenspraak met de gemeente in erfpacht nemen.

Omwille van de historische en de architecturale waarde van het geheel van klooster en nabijgelegen kerk, werd in nauwe samenwerking tussen de Ideale Woning en de gemeente Kontich gezocht naar een nieuwe, zinvolle invulling van het bestaande gebouw. Na grondige renovatie zal het klooster ruimte bieden aan vijf sociale seniorenappartementen met een collectieve leefruimte en grote keuken (groepswoning SeniorenThuis) en twee individuele sociale appartementen. Een buurthuis en buurtbibliotheek (die verhuist vanaf de overzijde van de straat), samen met enkele ruimten voor de huidige aanleunende functies van de parochie, vervolledigen het programma en zorgen voor diversiteit en levendigheid in het project.

Aan de ontwerpers wordt gevraagd vorm te geven aan de integratie tussen de verschillende programmaonderdelen, waarbij onderlinge samenwerkingsverbanden en het ontstaan van synergie voorop staan. Naast het aanbieden van gedeelde infrastructuur (keuken, sanitair, vergaderruimte,…) wensen we met dit project een omgeving te creëren waar de verschillende programmaonderdelen niet louter naast elkaar bestaan, maar elkaar net versterken door onderlinge ontmoeting en samenwerking te faciliteren.

De Ideale Woning wil daarenboven graag het standaardaanbod aan types van sociale woningen verruimen, door te experimenteren met verschillende vormen van samenwonen. Het project SeniorenThuis is hier een mooi voorbeeld van. Doordat De Ideale Woning met dit project deelneemt aan de proefomgeving voor experimentele woonvormen, zijn afwijkingen inzake oppervlaktenormen toegestaan. Private ruimten kunnen in oppervlakte worden beperkt, indien dit ruimschoots gecompenseerd wordt in de gemeenschappelijke ruimte. Ontwerpend onderzoek zal aantonen welke minimumoppervlakten mogelijk zijn zonder dat de woonkwaliteit in het gedrang komt, en wat dit betekent voor de organisatie en inrichting van de gemeenschappelijke ruimte. De bewonersgroep zal bovendien worden samengesteld, parallel aan de architectuurwedstrijd. Hierdoor zullen de toekomstige bewoners kunnen worden betrokken bij de verdere uitwerking van de plannen. De dialoog tussen de ontwerper en de toekomstige bewoners kan de kwaliteit van het project ten goede komen.

Voor de realisatie van het gevraagde programma dient nagedacht te worden over een grondige renovatie en uitbreiding van het bestaande kloostergebouw, waarbij ingezet wordt op een efficiënt gebruik van de beschikbare ruimte – binnen de opgelegde stedenbouwkundige randvoorwaarden – waarbij een harmonieuze inpassing in de omliggende ruimtelijke context wordt nagestreefd. Het beeldbepalend geheel van kerk en klooster dient ook na een doorgedreven renovatie bewaard te blijven. Aan de ontwerper de opgave om te onderzoeken hoe dit op een toekomstbewuste manier kan gebeuren, zonder louter de huidige toestand te bestendigen.

Herbestembaarheid vormt een belangrijke ontwerpuitdaging in dit project. Hoewel de naastgelegen kerk en het parochiehuis geen deel uitmaken van de ontwerpopdracht, vormen zij een belangrijk uitgangspunt bij het ontwikkelen van een visie op de projectverankering in de buurt. Het project dient zich niet enkel in te passen in de historisch een stedenbouwkundige structuur van de wijk maar denkt ook na over een langere termijnvisie voor de projectsite. Vandaag de dag is de parochie van Kontich-Kazerne nog zeer levendig en aanwezig in de wijk. In realiteit blijkt de werkelijkheid van de ontkerking de bouwwerken snel in te halen. Hierop anticiperen lijkt dan ook cruciaal. Aan de ontwerpers wordt gevraagd een project uit te werken dat zich voldoende flexibel openstelt naar eventuele toekomstige functiewijzigingen of nieuwe inzichten op de projectsite. Ook op gebouwniveau is inzetten op flexibiliteit en aanpasbaarheid in functie van polyvalent gebruik op korte en langere termijn een belangrijke ontwerpuitdaging.

Kunst in opdracht maakt deel uit van het denk- en ontwerpproces van dit project.

Een kunstwerk kan de culturele en maatschappelijke context van het project versterken. Het Platform Kunst in Opdracht van het departement Cultuur, Jeugd en Media selecteert en begeleidt de kunstenaar(s).