Antwerpen - MHKA

Volledige studieopdracht voor de bouw van een toekomstig museum voor Hedendaagse Kunst te Antwerpen (M HKA)

Het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) is – net als het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen en Mu.ZEE in Oostende – een eigen instelling van de Vlaamse Gemeenschap. Via een nieuwbouwproject in de Antwerpse zuidwijk, vlakbij de huidige locatie, wenst de Vlaamse overheid het M HKA als instelling te versterken en beter internationaal te positioneren. Het nieuwe gebouw komt op de plek van het voormalige hof van beroep en arbeidshof, en zal de heraangelegde Scheldekaaien verbinden met het nieuwe Zuidpark. Het nieuwe museumgebouw moet de Vlaamse Gemeenschap in staat stellen haar eigen hedendaagse kunstcollectie op een kwalitatieve en duurzame manier te tonen en toonaangevende (inter)nationale tentoonstellingen te organiseren. Het museum heeft een belangrijke maatschappelijke functie, met een brede programmatie voor en participatie van diverse doelgroepen.

De opdracht voor het ontwerp van een nieuw gebouw werd in 2019 een eerste keer gepubliceerd via een Open Oproep van de Vlaamse Bouwmeester. De toenmalige minister van Cultuur besliste in 2020 evenwel de opdracht niet te gunnen, omdat nieuwe inzichten noopten tot een herziening van de projectdefinitie. In 2024 zette Het Facilitair Bedrijf in opdracht van het Departement Cultuur, Jeugd en Media een aangepaste opdracht in de markt. De selectie- en gunningscommissies werden voorgezeten door Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs.

Uit de verschillende kandidaten werden zes ontwerpteams geselecteerd, die in september 2024 hun visie voorstelden aan een professionele gunningscommissie:

• Bovenbouw Architectuur + Christ & Gantenbein (CH)
• DRDH Architects BV + Jamie Fobert Architects (UK)
• noAarchitecten + EM2N Architekten AG (CH) + Sergison Bates Architects (UK)
• OFFICE Kersten Geers David Van Severen + SO–IL Office (USA) +
• Robbrecht en Daem architecten + Dierendonckblancke architecten+ Laura Muyldermans
• Studio Nauta Bedaux VOF (NL) + Feilden Fowles Architects Limited (UK)

Op basis van het advies van de gunningscommissie heeft de Vlaamse Regering in januari 2025 de opdracht toegewezen aan Bovenbouw Architectuur + Christ & Gantenbein (CH). Het project zal gerealiseerd worden in bouwteam, wat betekent dat de opdrachtgever (de Vlaamse overheid), het gekozen ontwerpteam en de aannemer reeds in een vroege fase intensief zullen samenwerken. De Vlaamse overheid zal de aannemer via een afzonderlijke procedure aanstellen.

Het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) is net als het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) en Mu.ZEE in Oostende een eigen instelling van de Vlaamse Gemeenschap. De Vlaamse Gemeenschap richtte M HKA in 1985 op onder het statuut van een vzw. Dit om de wendbaarheid en flexibiliteit zo groot mogelijk te houden. De Vlaamse Gemeenschap is eigenaar van de infrastructuur en het grootste deel van de collectie van M HKA. M HKA ontvangt jaarlijks een dotatie voor werking en personeel. 

Daarnaast zijn M HKA en KMSKA ook rechtstreeks ingedeeld als cultureel-erfgoedinstelling van de Vlaamse Gemeenschap, zoals beschreven in het Cultureelerfgoeddecreet. Het decreet bepaalt dat deze instellingen toonaangevend zijn op het vlak van kwaliteit en management. Ze vormen een internationale referentie, een uithangbord en spelen een grote algemene of specifieke maatschappelijke rol voor Vlaanderen. De wijze waarop ze hun cultureel-erfgoedwerking uitvoeren, geldt als voorbeeld voor andere spelers in het veld. 

M HKA is sinds de oprichting gehuisvest in een verbouwde en uitgebreide graansilo aan de Leuvenstraat in de Antwerpse Zuidwijk. Het museum kampt met een aantal infrastructurele gebreken en limieten. Het voldoet niet aan de huidige normen van een museum. Uit de verschillende vooronderzoeken is gebleken dat het niet mogelijk is binnen de huidige infrastructuur de geformuleerde verwachtingen in het Cultureelerfgoeddecreet waar te maken, met name voor de publieksfuncties en voor het presenteren van de belangrijke collectie van 14.000 werken. 
Om de internationale ambities als cultureel-erfgoedinstelling waar te maken, voorzag de Vlaamse Regering in het Regeerakkoord daarom in de studie en de bouw van een nieuw museum van hedendaagse kunst. De stad Antwerpen en de Vlaamse Regering kozen samen voor een nieuwe locatie op het Zuid in Antwerpen, namelijk de huidige locatie van het Hof van Beroep. 
De Vlaamse Gemeenschap wil de best mogelijke infrastructuur verwezenlijken voor de ontsluiting van de rijke kunstcollectie van de Vlaamse Gemeenschap. Hiervoor worden drie complementaire sites ingezet, het zonet gerenoveerde KMSKA, M HKA en Mu.ZEE. Met dit nieuwbouwproject met de focus op de presentatie van hedendaagse kunst en praktijk in een internationale context, zet Vlaanderen een volgende stap in de ontsluiting van haar eigen collecties en in de inhaalbeweging voor het cultureel-erfgoedveld. M HKA zal als instelling de komende jaren evolueren naar een uitgebreidere werking met grotere internationale ambities. Om een onderscheid te maken met de huidige werking van M HKA, wordt daarbij gesproken van het Toekomstig Museum voor Hedendaagse Kunst (TMHK). 

De realisatie van het TMHK is een belangrijke hefboom om de Vlaamse hedendaagse beeldende kunstsector verder te ontwikkelen en internationaal op de kaart te zetten. In het nieuwe museumgebouw kan de Vlaamse Gemeenschap haar eigen (hedendaagse) kunstcollectie op een kwalitatieve en duurzame manier tonen en toonaangevende (inter)nationale tentoonstellingen organiseren. Het museum heeft een belangrijke maatschappelijke functie, met een brede programmatie voor en participatie van diverse doelgroepen. Het TMHK wordt ook een belangrijke wetenschappelijke instelling voor hedendaagse kunst. De onderzoekstaken worden gebundeld in een apart onderzoekscentrum, op een andere locatie. Er is ruimte voor vooruitstrevend artistiek, curatorieel en kunstwetenschappelijk onderzoek, behoud en beheer van de collectie en innovatieve productie. Dit onderzoekscentrum maakt geen deel uit van deze opdracht. 

De Vlaamse Gemeenschap zoekt een ontwerpteam dat haar eisen in een duurzame en performante infrastructuur weet te vertalen en het Toekomstig Museum voor Hedendaagse Kunst (TVHK) van de gepaste architecturale uitstraling voorziet. De opdrachtgever hecht veel belang aan de procesbereidheid van het ontwerpteam en verwacht dat het ontwerp in nauwe dialoog met de opdrachtgever tot stand komt. Voor deze opdracht werkt de Vlaamse Gemeenschap met een bouwteam. 

Het nieuwe museum is een duurzaam museum. Duurzaamheid raakt ook aan de kern van cultureelerfgoedinstelling: het kwalitatief bewaren en doorgeven van wat we waardevol vinden aan een volgende generatie. 
Duurzaamheid heeft verschillende dimensies: een gebouw met een lange levensduur, een robuust en solide gebouw dat tegen de tand der tijd kan, een gebouw dat tijdloos is en ook in honderd jaar nog zijn waarde heeft, een gebouw waar mensen graag naartoe gaan en vertoeven, een gebouw met lage milieu-impact en een maatschappelijke meerwaarde. 

De duurzaamheidsmeter GRO en de principes van circulaire bouwen bieden de handvaten om dit doel te bereiken; tijdens het ontwerp, de realisatie en de exploitatie.