Thema's en onderzoek

Open ruimte, groot of klein, is als leverancier van onder meer voedsel, energie, en ontspanningsruimte een cruciaal ingrediënt van een kwalitatieve samenleving. De Vlaamse open ruimte staat de komende jaren echter voor heel wat uitdagingen. Landbouw is een van de belangrijke spelers in de open ruimte en dus een cruciale partner in het aangaan van die uitdagingen.
Daarom wil Vlaams Minister-president Kris Peeters samen met Vlaams Bouwmeester Peter Swinnen, het Departement Landbouw en Visserij, Ruimte Vlaanderen, en het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek (ILVO) deze uitdagende kwesties onderzoeken en aanpakken via de realisatie van vijf Pilootprojecten Productief Landschap

De ruimtelijke potenties voor het vervolgtraject zijn in kaart gebracht en het kader voor de call voor projecten is gecreëerd. U vindt de resultaten van dit voortraject in deze publicatie.

Download publicatie

Met het traject Leefbuurten zet het Team Vlaams Bouwmeester in op de toekomstbestendige herinrichting van de publieke ruimte in woonbuurten. Sinds 2022 zijn zeven ontwerpteams aan de slag in zeven wijken. In de reeks SmallTalk brengen we deze projecten paarsgewijs onder de aandacht en laten we zien hoe de diverse uitdagingen die er spelen tot heel verschillende ontwerpvoorstellen én een verschillend plan van aanpak leiden, op maat van het project. Aansluitend gaan we telkens met een panel in gesprek over de hindernissen die zowel opdrachtgevers als ontwerpers moeten nemen om tot de realisatie van een Leefbuurt te komen. 

Leefbuurten zijn levendige, klimaatrobuuste en autoluwe buurten waar het aangenaam wandelen, fietsen en wonen is. Vanuit de overtuiging dat grensverleggende realisaties een sneeuwbaleffect kunnen sorteren, ondersteunt het Team Vlaams Bouwmeester sinds 2021 zeven steden en gemeenten in de transformatie van één van hun woonbuurten tot zo’n Leefbuurt. Na een intensief begeleidingstraject werd voor ieder project een ontwerpteam aangesteld dat met veel enthousiasme aan de slag ging met de opmaak van een ‘Leefbuurtplan’: een toekomstvisie en ontwikkelingsstrategie voor de ganse buurt.

Inmiddels zijn verscheidene projecten flink gevorderd: het ‘Leefbuurtplan’ staat er op punt, strategische projecten werden bepaald, quick wins en proefopstellingen zijn in uitvoering. Momenteel werken de ontwerpteams de inrichtingsplannen uit voor de definitieve realisaties op het terrein. Dit najaar en komend voorjaar geven we in de reeks SmallTalk dan ook graag het woord aan telkens twee teams die het ontwerp voor hun Leefbuurt zullen presenteren. De combinatie van verschillende cases maakt duidelijk dat de realisatie van een Leefbuurt maatwerk vereist, zowel wat de analyse betreft als bij het ontwerp en de uitvoering.

De realisatie van zeven voorbeeldige projecten is niet het enige doel van het traject Leefbuurten. De projecten leveren ook ervaringen op die het mogelijk maken bestaande regels, werkwijzen en doorlooptijden te verbeteren. Aansluitend bij de presentatie van de projecten gaan we daarom ook dieper in op de beleidscontext tijdens een panelgesprek. Met verschillende betrokkenen, van ervaringsdeskundigen tot beleidsmakers, gaan we in dialoog over de lessen die uit het traject te trekken vallen. Welke zijn de succesfactoren en struikelblokken? Hoe kunnen we de methodiek van Leefbuurten opschalen en ervoor zorgen dat de geïntegreerde inrichting van de publieke ruimte een reguliere praktijk wordt?

De lezingen vinden plaats in het Atelier Bouwmeester, starten telkens om 19u00 en worden omstreeks 21u00 afgerond met een drankje. Dit najaar starten we met de volgende vier projecten:

• 10 oktober 2023: Palokewijk in Dilbeek en Bosveld, ook gekend als Keirlandse Zillen, in Mol
• 23 november 2023: Ottenburg in Huldenberg en Muizen in Mechelen 

Programma 10 oktober 2023

19u00 – welkomstwoord

door Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs

19u10 – introductie

door Eline Aerts, projectregisseur Leefbuurten

19u20 – presentaties

• Leefbuurt Palokewijk in Dilbeek door Koen Stuyven en Esmée Hof (VECTRIS)
• Leefbuurt Bosveld in Mol door Steven Geeraert (MAARCH) en Joppe Dehandschutter (CLUSTER landschap & stedenbouw)

20u20 - panelgesprek

Publiek gesprek gemodereerd door Eline Aerts met:

• Irini Raeymaekers, Projectleider Openbare Ruimte, gemeente Dilbeek
• Erik Schoofs, Waarnemend Algemeen Directeur woonmaatschappij Woonboog, regio Kempen-Midden
• Jan Vilain, Hoofdredacteur RUIMTE / deskundige publieke ruimte, Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP)

20u50 – reflectie

door Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs

21u00 – afsluitend drankje

Op de Klimaatdag, hét inspiratie- en netwerkevenement van de VVSG voor iedereen die op lokaal niveau betrokken is bij klimaatbeleid in de brede zin van het woord, zal op 2 mei ook het traject Leefbuurten aan bod komen. In aanloop daartoe verscheen in het aprilnummer van het VVSG-tijdschrift Lokaal alvast een gastbijdrage van Eline Aerts, projectregisseur Leefbuurten, met focus op de wijk Moortebeek-Paloke in Dilbeek. Lees hier het artikel.

Hoe maak je van een tuinwijk, waarvan het oorspronkelijke concept dateert uit het 19de-eeuwse Engeland, een wijk die aan de klimaatuitdagingen van de 21ste eeuw is aangepast? En hoe kan die wijk ook de kwaliteiten bieden die we van een hedendaagse woonomgeving verwachten?  

De erfgoedwaarde van de tuinwijk Ter Elst in Leuven maakt de noodzakelijke wijkrenovatie extra uitdagend. Die waarde is niet alleen gelegen in de architecturale kwaliteit van de woningen, maar evenzeer in de bijzondere stedenbouwkundige structuur van de wijk, de verblijfspleintjes, het autoluwe karakter, het groenontwerp en de materialisatie en aanleg van de voortuinen. De wijk werd in 1955 als een totaalconcept ontworpen, en het is de samenhang tussen al die verschillende elementen die de ‘ensemblewaarde’ van de wijk bepaalt.  

Lees hoe de tuinwijk Ter Elst in Leuven een klimaatwijk kan worden in Ruimte 60. 

De jongste jaren groeit het besef dat we niet alleen onszelf, maar de hele samenleving een plezier doen wanneer we ons op een actieve manier verplaatsen. Vaker de fiets nemen of wandelen betekent niet alleen minder luchtverontreiniging, minder geluidshinder, kortere files en minder verkeersongevallen, maar ook meer lichaamsbeweging en sociaal contact. Diverse Vlaamse initiatieven rekenden beleidsmakers voor welke (financiële en andere) winsten een grotere aandacht voor fietsers en wandelaars kan opleveren.

Voor het ‘ontwerpatelier Metro-Polis II’, een vervolg op een eerder onderzoek naar de wisselwerking tussen ruimtelijke en spoorontwikkelingen, zijn we op zoek naar twee ontwerp- en onderzoeksteams. 

In het ontwerpend onderzoekstraject ‘Metro-Polis’ pakken we twee problemen tegelijk aan: enerzijds de Vlaamse ruimtelijke verrommeling en het verspreide nederzettingenpatroon; anderzijds een onderbenut spoorsysteem en een mobiliteit die nog te veel gericht is op de auto.

In een eerste verkennend onderzoek, uitgevoerd door Xaveer De Geyter Architecten, Sweco Belgium en Floris Alkemade in 2020-2021, brachten we een aantal uitdagingen in kaart en zochten we uit hoe een geïntegreerde reorganisatie kan bijdragen aan een meer duurzame ruimtelijke ordening, een performanter spoorsysteem en een duurzame mobiliteit. De opgave is dubbel: enerzijds is het nodig om het wonen te verdichten in de omgeving van stations; anderzijds kunnen we het spoorsysteem zo organiseren dat het sturend werkt voor gewenste ruimtelijke ontwikkelingen. Door spoor en ruimte tegelijk aan te pakken en als één systeem te bekijken, kunnen we een grote stap zetten naar een meer duurzaam Vlaanderen.

Komend najaar gaat het Ontwerpatelier ‘Metro-Polis II’ van start onder leiding van prof. dr. Maarten Van Acker en prof. dr. Tom Coppens (UAntwerpen). In het Ontwerpatelier brengen we experten, ontwerpers en de verschillende stakeholders samen rond de tafel. We zetten ontwerpend onderzoek in als een manier om voorbij de polemiek of tegenstellingen te denken. We bouwen daarbij verder op de inzichten uit ‘Metro-Polis I’, maar focussen op spoorlijn 59 tussen Gent en Antwerpen. Ontwerpend onderzoek zetten we in als een creatief instrument om tot sector-overschrijdende inzichten en samenwerking te komen en een inspirerend narratief uit te werken voor een duurzaam Vlaanderen.

Het Team Vlaams Bouwmeester en Fietsberaad Vlaanderen willen een reeks Pilootprojecten Luwe Buurten opstarten. Een andere inrichting van de publieke ruimte kan stads- en woonwijken autoluwer en fietsvriendelijker maken, en creëert tegelijk meer ruimte voor groen, water, ontmoeting en spel. We zijn op zoek naar een verkenningsteam dat ons ondersteunt in het scherpstellen van de opgaven, het verzamelen van inspirerende voorbeelden en ontwerpconcepten, en het uitwerken van de procesaanpak voor de pilootprojecten.

In het kader van het PDPO-project ‘Hergebruik hoeves, een uitdaging’ zoekt de Provincie Oost-Vlaanderen kandidaten voor de uitvoering van ontwerpend onderzoek op vier cases in Zuid-Oost-Vlaanderen. Bedoeling is de mogelijkheden na te gaan voor herbestemming in deze concrete gevallen. Naast de trajectanalyse zal ook de uitwerking als voorbeeld dienen voor sensibilisering rond deze problematiek.

Project ‘Hergebruik hoeves, een uitdaging’

Het PDPO-project ‘Hergebruik hoeves, een uitdaging’ wil de impact van de ruimtelijke transformatie op het platteland  onder de aandacht brengen en werken aan een grondige bewustwording van de problematiek. Naast de Provincie Oost-Vlaanderen treden Veneco, Innovatiesteunpunt en Streekoverleg Zuid-Oost-Vlaanderen op als co-promotoren.

Fasering

De eerste twee fasen in dit project, een grondige inventarisatie en een behoeftestudie, werden reeds uitgevoerd. De derde fase is een ontwerpend onderzoek op sites in het Meetjesland en in Zuid-Oost-Vlaanderen. Het ontwerpend onderzoek op de sites in het Meetjesland wordt uitgevoerd door Veneco. De sites in Zuid-Oost-Vlaanderen maken het voorwerp uit van deze oproep.

Fase 3: ontwerpend onderzoek

De geselecteerde cases worden ruimtelijk geanalyseerd  en per site wordt nagegaan welke rol(len) de hoeve in de toekomst het beste zou opnemen vanuit ruimtelijk perspectief. Ook de redenen hiervoor worden duidelijk omschreven, en er wordt bekeken welke weerslag deze rol(len) heeft/hebben op micro-, meso- en macroschaal.

Vervolgens worden typevoorbeelden uitgewerkt die ook op andere plaatsen kunnen worden toegepast.  Deze scenario’s kunnen een inzicht geven in de mogelijke knelpunten in beleid en regelgeving en in de mogelijkheden van nieuwe regelgeving (instrument contract-convenant).

Het ontwerpend onderzoek is daarnaast ook een belangrijk communicatief instrument om iedereen bewust te maken van de problematiek en de kansen die zich aandienen. Het moet beeldmateriaal en tools opleveren waarmee gemeenten en burgers aan de slag kunnen.

Opdrachtgever, middelen en timing

De opdrachtgever, de Provincie Oost-Vlaanderen, gaat samen met het Team Vlaams Bouwmeester op zoek naar een multidisciplinair ontwerpteam met expertise op het vlak van (landschaps)architectuur en ruimtelijke planning binnen een agrarische omgeving. Voor de uitvoering van het ontwerpend onderzoek is een budget van €30.000 incl. btw voorzien. De opdracht moet worden uitgevoerd tussen januari en juni 2019. Geïnteresseerden kunnen zich melden tot 28 november 2018 om 12u.

De Pilootprojecten Productief Landschap onderzochten en testten sinds 2013 op het terrein hoe open ruimte in verstedelijkt Vlaanderen kan versterkt worden via duurzame landbouwontwikkeling. We blikken op 13/11 graag samen met u terug op het afgelegde traject en de aanbevelingen die daaruit volgen.

Hoe kunnen we de open ruimte in verstedelijkt Vlaanderen versterken via duurzame landbouwontwikkeling?

Vijf jaar geleden startten ILVO, Team Vlaams Bouwmeester, het Departement Omgeving en het Departement Landbouw en Visserij een ambitieus traject ‘Pilootprojecten Productief Landschap’ op rond die vraag. Het doel? Op het terrein vijf inspirerende cases uitwerken waar een innovatieve kijk op landbouw gekoppeld wordt aan de ontwikkeling van een aantrekkelijk landschap en de creatie van een breed maatschappelijk draagvlak. Zowel de partners als de initiatiefnemers, de ontwerpers en de projectregisseurs hebben daar belangrijke lessen uit getrokken. De partners lanceren een manifest met vijf aanbevelingen voor al wie betrokken is bij landbouw en ruimtelijke planning in de 21ste eeuw. Tijdens dit afrondend event komt u te weten wat die lessen en aanbevelingen zijn en of er een vervolg aan PPPL wordt gebreid. U heeft daar eveneens de mogelijkheid om een mini-expo over PPPL te bezichtigen die nadien naar het Atelier Bouwmeester te Brussel zal verhuizen.

Programma van 13 november 2018

10:00 Ontvangst

met koffie en thee

10:30 - Opening

door Administrateur-Generaal Joris Relaes van ILVO: Waarom PPPL, en komt er een vervolg?

10:35 - Landbouwpark Tuinen van Stene

Schepen Jean Vandecasteele en landschapsarchitect Eli Devriendt van Stad Oostende: 

10:45 - Voorstelling van de andere vier PPPL’s

met getuigenissen van de initiatiefnemers, ontwerpers en regisseurs

11:00 - Landbouw en ontwerp, twee werelden die elkaar ontmoet én gevonden hebben in PPPL?

Bouwmeester Leo Van Broeck en Administrateur-generaal van ILVO Joris Relaes in gesprek

11:10 - Welke lessen hebben we geleerd uit PPPL?

Elke Vanempten, coördinator PPPL: Voorstelling van het manifest Productief Landschap met vijf aanbevelingen voor iedereen betrokken bij landbouw en ruimtelijke planning.

11:20 - Wandeling door de Tuinen van Stene

met landschapsarchitect Eli Devriendt als gids

12:30 - Netwerklunch

mogelijkheid tot bezichting van de mini-expo PPPL

Het gebied tussen de Heirstraat, Trappenstraat en Dijkstraat is een pilootproject van de Vlaams Bouwmeester en het ILVO. Onderzocht wordt of hier nieuwe verbindingen mogelijk zijn tussen stad en landbouw. Ontwerpers hebben verschillende scenario’s uitgedacht. De onderzochte maatregelen variëren van educatieve wandelpaden en voedselbossen over permacultuurtuinen en een nieuwe veestal. De gemeente Maasmechelen wil deze scenario’s graag met jullie terugkoppelen.

We zijn zeer benieuwd naar uw mening en wensen!

• Ben je zelf bezig met voedsel voor de stad?
• Woon je in de buurt?
• Speel je met ideeën om een stadslandbouwinitiatief op te starten?
• Heb je interesse in het thema?

Iedereen van harte welkom

Programma

17.00 uur

Verwelkoming burgemeester

17.15 uur

Pilootproject Productief Landschap door de Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck

17.30 uur

Toelichting infomarkt door ontwerpteam (Circular Landscapes - Import Export Architecture i.s.m. Atelier Romain)

18.00 uur

Infomarkt

De Pilootprojecten Productief Landschap gaan op zoek naar de combinatie van vernieuwende agrarische bedrijfsvoering met een kwalitatieve meerwaarde voor landschap en samenleving.

Na de selectie van de vijf Pilootprojecten werd op 9 september 2015 een call gelanceerd naar ontwerpteams voor de concrete uitwerking van deze Pilootprojecten. In totaal stelden zich 48 unieke multidisciplinaire teams kandidaat voor één of meer van de vijf Pilootprojecten. Voor elk van de Pilootprojecten selecteerde een commissie bestaande uit stuurgroepleden, de initiatiefnemer en de projectregisseur telkens één team uit de vier offertes per project.  

De geselecteerde ontwerpteams zijn:

• PPPL1 - Noorderwijk - De Kijfelaar: UR architects ism Coopburo, Stebo-wonen en Monnikenlab
• PPPL2 - Roeselare - Professionele stadslandbouw, dakserre Inagro/REO: META Architectuurbureau, Van Bergen Kolpa Architecten, Smiemans, Tractebel Engineering (Technum), Wageningen UR Glastuinbouw.
  Bijzonder is dat dit ontwerpteam geselecteerd werd via een ontwerpwedstrijd met vier teams die elk een grondig voorstel uitwerkten tegen vergoeding. Het team onder leiding van META architectuurbureau overtuigde met een sterk ontwerp waarbij architectuur en serretechniek hand in hand gaan. Dit team neemt nu de verdere concretisering en uitwerking van het project tot en met de begeleiding van de bouwwerken op zich.
• PPPL3 - Maasmechelen – Stadslandbouw: Circular Landscapes en import.export architecture ism Wageningen UR en SBB
• PPPL4 - Oostende - Landbouwpark Tuinen van Stene: Tractebel Engineering (Technum) ism ADR/Descombes, Maat-ontwerpers, Jan-Willem Van der Schans (Wageningen UR)
• PPPL5 - Herk-De-Stad - Hoeve De Waterkant: LINT en Ziegler-Branderhorst ism Wageningen UR

Pilootprojecten Productief Landschap is een samenwerking tussen de Vlaamse minister van Omgeving, het Team Vlaams Bouwmeester, het Departement Landbouw en Visserij, Ruimte Vlaanderen en het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek (ILVO).  

Woensdag 2 maart 2016 om 19.00 uur - Vrijstaat O. (Zeedijk 10) 

Ben je zelf bezig met voedsel voor de stad?

Speel je met ideeën omeen stadslandbouwinitiatiefop te starten?

Heb je interesse in het thema?

Iedereen van harte welkom

Deelname is gratis

Programma

19.00 uur

Verwelkoming schepen Vandecasteele

19.15 uur

Inspirerende stadslandbouwvoorbeelden door Jan Willem van der Schrans

20.00 uur

Pilootprojecten Productief Landschap door Elke Vanempten

20.15 uur

Pauze

20.25 uur

Voedsel voor Oostende ende Tuinen van Stene (ontwerpteam Maat-Ontwerpers & Technum)

20.45 uur

Stadslandbouw in Oostendedoor Guido Vandenbroucke(Eigen Kweek vzw)

21.00 uur

Receptie en netwerkmoment

De kandidaturen voor de ontwerpopgaves Pilootprojecten Productief Landschap werden afgesloten op 12 oktober 2015. De komende weken selecteert de jury voor elk pilootproject telkens één ontwerpteam.

In totaal stelden 48 verschillende multidisciplinaire ontwerpteams zich kandidaat voor de architecturale en landschappelijke uitwerking van één of meerdere Pilootprojecten Productief Landschap. De in totaal 70 kandidaturen zijn als volgt verdeeld over de projecten:

• De Kijfelaar: 15 kandidaten
• Dakserre Inagro/REO: 9 kandidaten
• Stadslandbouw Maasmechelen: 18 kandidaten
• Landbouwpark Tuinen van Stene: 14 kandidaten
• Hoeve De Waterkant: 14 kandidaten

Voor de projecten De Kijfelaar, Stadslandbouw Maasmechelen, Landbouwpark Tuinen van Stene en Hoeve De Waterkant worden uit alle kandidaten drie of vier teams geselecteerd om een uitgebreide offerte in te dienen. Voor deze projecten zal de jury eind 2015 (begin 2016 voor het project Stadslandbouw Maasmechelen) telkens één ontwerpteam selecteren dat samen met de initiatiefnemer het project zal realiseren in nauwe samenspraak met de projectregie en de stuurgroep. Voor het project Dakserre Inagro/REO loopt een ontwerpenwedstrijd met vier ontwerpteams. Eind januari 2016 buigt de jury zich over de selectie van één ontwerpteam voor de verdere uitvoering van de opdracht.

In het voorjaar 2016 voeren de vijf gekozen ontwerpteams vervolgens een ontwerpend onderzoek uit.

Open ruimte, groot of klein, is als leverancier van onder meer voedsel, energie, waterbuffering, en ontspanningsruimte een onmisbaar ingrediënt van een kwalitatieve samenleving. De komende jaren dient het hoofd geboden te worden aan heel wat uitdagingen met een belangrijke impact op de open ruimte, zoals demografische groei, mobiliteitsproblemen, schaarste aan energie en grondstoffen, enz. Landbouwers beheren en bewerken een groot gedeelte van de open ruimte en zijn bijgevolg belangrijke partners bij het aangaan van de genoemde uitdagingen.

Daarom gingen het Vlaams Ministerie van Omgeving, het Team Vlaams Bouwmeester (TVB), het Departement Landbouw en Visserij, Ruimte Vlaanderen, en het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek (ILVO) samen op zoek naar ambitieuze projecten die vernieuwende bedrijfsvoering combineren met kwalitatieve meerwaarde voor landschap en samenleving. Het resultaat zijn vijf Pilootprojecten Productief Landschap: Dakserre Inagro op REO Veiling in Roeselare, Landbouwpark Tuinen van Stene in Oostende, pachthoeve De Kijfelaar in Herentals, Hoeve De Waterkant in Herk-de-Stad, en Stadslandbouw Maasmechelen.

In plaats van de Vlaamse open ruimte te verdelen en eenzijdig op te eisen willen deze pilootprojecten een productief landschap creëren waarbij productie, energiedelen, natuur, recreatie en biodiversiteit en vergroening samen de open ruimte ondersteunen en ontwikkelen. Eerder dan uit te gaan van een defensieve houding of limitatieve aanpak, wordt een geïntegreerde aanpak beoogd. De projecten vormen real-time labo’s die via ontwerpend onderzoek onder meer testen hoe landbouw in Vlaanderen opnieuw kan functioneren als motor van een vernieuwende maatschappelijke en ruimtelijke evolutie. Ruimtelijke coproductie tussen sectoren en tussen actoren, middenveld en beleid is daarbij geen optie, maar een vereiste. Voor dat ontwerpend onderzoek zijn we nu op zoek naar vijf enthousiaste teams.

Per project werkte een projectteam, samen met de initiatiefnemer(s), een projectdefinitie uit. Hierin worden ambitieuze doelstellingen rond landbouw, architectuur en ruimte geformuleerd. Het is nu aan vijf ontwerpteams om deze ambities verder te vertalen naar vernieuwende maar haalbare visies en plannen op het terrein, steeds in samenspraak met alle betrokkenen.

Hiervoor zijn we op zoek naar multidisciplinaire teams met (landschaps-)architecten, stedenbouwkundigen, landbouwdeskundigen,stallenbouwers, serrebouwers, … die vanuit een onderzoekende ontwerphouding mee vorm willen geven aan ruimtelijke landbouwconcepten voor de toekomst. De taak omvat onder meer het ruimtelijk vertalen en concretiseren van de ambities en onderzoeksvragen uit de projectdefinitie in nauw overleg met alle betrokkenen.

Interesse ?

Meer info op www.productieflandschap.be of mail naar [email protected]

Kandidaturen dienen ons te bereiken VOOR 12 oktober 2015. Op basis van de interesseverklaringen zullen kandidaten nadien via een bestek gevraagd worden naar een meer uitgebreide offerte.

Haspengouw is gekend voor zijn schoonheid. Authentieke hoeves, stallen en schuren zijn net zo kenmerkend voor het fraaie landschap als de fruitbloesems in het voorjaar. Helaas dreigt een groot deel van het landbouwpatrimonium leeg te komen staan door het wegvallen van de landbouwactiviteit. De bezorgdheid rond een zinvolle invulling van deze panden wordt breed gedeeld. Deze thematiek komt bovendien ook aan bod in het Pilootprojecten Productief Landschap ‘De Kijfelaar’.

De Pilootprojecten Productief Landschap, een gezamenlijk initiatief van het Team Vlaams Bouwmeester, Vlaams Minister Joke Schauvliege, het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek (ILVO), het Departement Landbouw en Visserij en Ruimte Vlaanderen willen ambitieuze projecten helpen realiseren die vernieuwende bedrijfsvoering combineren met een kwalitatieve wisselwerking tussen het landschap en de samenleving.

Bent u communicatief, spreken projectgericht werken, ruimtelijke processen, open ruimte en landbouw u aan, en houdt u er van om mensen te motiveren en in een productief verband samen te brengen?

ILVO en Team Vlaams Bouwmeester zoeken vijf projectregisseurs voor de begeleiding van Pilootprojecten Productief Landschap. Hun voornaamste opdracht is de projecten actief begeleiden tot aan uitvoering. In eerste instantie zal de projectregisseur de opmaak van het projectdossier mee sturen en de call naar ontwerpteams voorbereiden. Deze call naar ontwerpteams volgt in april 2015.

Met deze piloot-trajecten willen Vlaams Minister van Omgeving Joke Schauvliege, Vlaams Bouwmeester Peter Swinnen, het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek (ILVO), het Departement Landbouw en Visserij, en Ruimte Vlaanderen, ambitieuze projecten helpen realiseren die vernieuwende bedrijfsvoering combineren met een kwalitatieve wisselwerking met het landschap en de samenleving.

Per geselecteerde project wordt een regisseur gezocht voor de begeleiding van ontwerp tot uitvoering. Deze regisseur leidt het projectteam bestaande uit de iniatiefnemer en partners, een nog aan te stellen ontwerpteam, deskundige(n), en de projectcoördinator. 

De taak is deeltijds en meerledig: 

• scherpstellen projectdefinitie 
• opmaken projectdossier 
• ambities bewaken 
• betrokkenen op regelmatige basis samenbrengen
• terugkoppelen met de projectcoordinator 
• input leveren voor het onderzoekstraject

Kandidaturen konden ingediend worden tot 15 februari 2015. 

website Productief Landschap

In Brussel werden de vijf laureaten voorgesteld van het project Productief Landschap. Daarin worden verschillende functies in landbouwzones op een innovatieve manier gecombineerd.

De vijf laureaten krijgen intensieve begeleiding in het realiseren van hun project.

In het atelier van de Vlaamse Bouwmeester werden de vijf laureaten voorgesteld van de oproep die eind februari gelanceerd werd voor pilootprojecten die een productief landschap beogen…

Eind februari 2014 werd de oproep “Pilootprojecten Productief Landschap” gelanceerd. Met dit piloottraject willen Vlaams Minister Joke Schauvliege, Vlaams Bouwmeester Peter Swinnen, het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek (ILVO), het Departement Landbouw en Visserij, en Ruimte Vlaanderen, ambitieuze projecten helpen realiseren die vernieuwende bedrijfsvoering combineren met een kwalitatieve wisselwerking tussen het landschap en de samenleving.

Heel wat initiatiefnemers toonden belangstelling. Na een voortraject werden eind augustus 28 effectieve kandidaturen ontvangen. Uit deze dossiers selecteerde een stuurgroep, waarin alle partners vertegenwoordigd zijn, vijf Pilootprojecten Productief Landschap. Deze vijf zullen uitgevoerd worden in de provincies Limburg, Antwerpen en West-Vlaanderen.

Tijdens dit persmoment werden de vijf geselecteerde projecten bekendgemaakt in aanwezigheid van de initiatiefnemers. Deze vijf krijgen een begeleidingstraject op maat bestaande uit een projectregisseur, een team voor ontwerpend onderzoek en de nodige deskundigen.

Onder deskundige moderatie van Greet Riebbels (ILVO) verschafte Vlaams Bouwmeester Peter Swinnen meer uitleg bij het hoe, wat en waarom van de pilootprojecten en over het gevolgde selectietraject. Joris Relaes, administrateurgeneraal van ILVO, maakte vervolgens de vijf projecten bekend.

In totaal dingen er 28 dossiers mee naar de titel van Pilootproject Productief Landschap. Momenteel buigt de jury zich over de dossiers. De jury bestaat uit:

• Peter Swinnen, Vlaams Bouwmeester 
• Tania Hertveld, Team Vlaams Bouwmeester 
• Joris Relaes, ILVO 
• Elke Rogge, ILVO 
• Ann Pisman, Ruimte Vlaanderen 
• Christophe Vandevoort, Ruimte Vlaanderen 
• Suzy Vangansbeke, Departement Landbouw en Visserij 
• Joachim Declerck, AWB
• Elke Vanempten, projectcoördinator ILVO 

In de loop van de maand november zullen de vijf pilootprojecten bekendgemaakt worden.

‘De’ stad en ‘het’ platteland, een stedenbeleid en een plattelandsbeleid, voedselproductie of wonen… als het gaat over de relatie tussen stad en platteland spreekt men vaak in nevengeschikten of tegengestelden. Toch zijn stad en platteland in Vlaanderen – en de typische functies die eraan zijn verbonden – zowel vanuit de hedendaagse ruimtelijke realiteit als vanuit historisch oogpunt niet noodzakelijkerwijs onverenigbaar. De ontwikkeling van stad en land gaat sinds mensenheugenis hand in hand. De Pilootprojecten Productief Landschap – een initiatief van de minister-president, de Vlaams Bouwmeester en het ILVO – zetten een nieuwe stap in die intense wisselwerking.

Fietsberaad Vlaanderen en het Team Vlaams Bouwmeester delen de ambitie om de publieke ruimte in woonbuurten beter in te richten, zodat die buurten wandel- en fietsvriendelijker worden, gezonder en aangenamer om in te verblijven, mét meer ruimte voor groen en water. Onder de noemer Leefbuurten lanceerden we, hierin ondersteund door Artgineering en VUB Cosmopolis, een onderzoekstraject, dat zijn neerslag vond in een inspirerende brochure.

Het Team Vlaams Bouwmeester en Fietsberaad Vlaanderen sloegen de handen in elkaar om zeven steden en gemeenten te ondersteunen in de transformatie van een van hun woonbuurten tot een echte Leefbuurt. Het traject loopt nog en de realisaties zullen pas vanaf 2024 zichtbaar worden. Maar ook de belangrijke voorbereidingsfase leverde al veel inzichten op. In deze brochure tonen we de tussentijdse resultaten.

Vanuit de gedeelde overtuiging dat grensverleggende realisaties een sneeuwbaleffect kunnen sorteren, lanceerde het Team Vlaams Bouwmeester samen met Fietsberaad Vlaanderen, het Agentschap Binnenlands Bestuur en Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers de projectoproep Leefbuurten. Deze richtte zich tot gemeenten die zich wilden engageren voor een geïntegreerde herinrichting van de publieke ruimte in een van hun buurten. Van juni 2021 tot december 2022 werden Dilbeek, Huldenberg, Wevelgem, Tessenderlo, Mol, Muizen (bij Mechelen) en Halle op intensieve wijze ondersteund in de opmaak van een projectdossier en de aanstelling van een ontwerpteam voor hun Leefbuurt. Met dit traject willen we aantonen dat het mogelijk is om ook in gewone, alledaagse woonbuurten de inrichting van de publieke ruimte niet enkel met een verkeerskundige blik te benaderen, maar als een volwaardige ontwerpopgave. Daarbij gaat evenveel aandacht uit naar actieve mobiliteit, ontharding en vergroening als naar een hoge leef- en omgevingskwaliteit.

Afgezien van meerdere proefopstellingen en quick wins zullen de realisaties van de Leefbuurten pas vanaf 2024 zichtbaar worden op het terrein. Maar het doel van dit traject is meer dan de realisatie van zeven voorbeeldige projecten: ook uit het proces zelf kunnen we leren. We zien de zeven Leefbuurten dan ook als proefprojecten die ons kunnen bijbrengen wat nodig is om van de geïntegreerde inrichting van het openbaar domein een reguliere praktijk te maken. De projecten kunnen inspirerend zijn voor andere lokale besturen, maar ook voor andere overheden die via subsidies, projecten, regelgeving of instrumenten allerhande betrokken zijn bij de herinrichting van de publieke ruimte.

Waar de voorgaande brochure ‘Buurten met lef, buurten vol leven’ focust op het concept van de Leefbuurt aan de hand van het verkennend onderzoek, belichten we in de brochure ‘Leren van Leefbuurten’ de tussentijdse resultaten van het begeleidingstraject van de zeven projecten. Deze brochure is opgevat als een leidraad voor eenieder die een Leefbuurt wil realiseren. In het eerste hoofdstuk schetsen we de specifieke context van elk project, we geven inzicht in de belangrijkste ambities van het bestuur en in de manier waarop het gekozen ontwerpteam daaraan beantwoordt. Daarnaast geven we ook mee op welke problemen we gebotst zijn en hoe je daarmee kan omgaan. Nogal wat uitdagingen zullen andere lokale besturen bekend in de oren klinken. In het tweede hoofdstuk hebben we de ervaringen gebundeld in twaalf algemene aanbevelingen voor de praktijk: aandachtspunten met betrekking tot het proces en het bepalen van de ambities, maar ook tips voor het organiseren van participatie. Als bijlage reiken we een beknopt stappenplan aan voor de opmaak van een projectdossier en de aanstelling van een geschikt ontwerpteam.

Met deze brochure bij de hand vindt u misschien ook in uw gemeente toekomstige Leefbuurten. Laat u dus inspireren!

Auteurs Eline Aerts, Julie Mabilde

Voorwoord Erik Wieërs

Redactieteam Eline Aerts, Julie Mabilde, Wout Baert, Inge Caers, Inge Dorssers, Pieter Foré, Kris Peeters

Tekstrevisie Marleen Capelle, Catherine Robberechts,

Vormgeving Kim Beirnaert

Illustraties en kaarten Ellen Verbiest

Fotografie Michiel De Cleene (tenzij anders vermeld)

Druk Cultura

Verantwoordelijke uitgever Erik Wieërs, Vlaams Bouwmeester, Havenlaan 88 bus 10, 1000 Brussel

ISBN 9789040304545

D/2023/3241/146

Als bijlage bij de publicatie ‘Leren van Leefbuurten’ reiken we een beknopt stappenplan aan voor de opmaak van een projectdossier en de aanstelling van een geschikt ontwerpteam. Dit document bevat ook een modelprojectdefinitie voor een Leefbuurt die iedere opdrachtgever als leidraad kan hanteren.