Het onderzoekstraject

Vanuit de gedeelde overtuiging dat grensverleggende realisaties een sneeuwbaleffect kunnen sorteren, lanceerde het Team Vlaams Bouwmeester in 2021 samen met Fietsberaad Vlaanderen, het Agentschap Binnenlands Bestuur en Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers de projectoproep Leefbuurten. De oproep was gericht aan gemeenten die zich concreet wilden engageren voor een geïntegreerde herinrichting van de publieke ruimte in een van hun buurten. In juni 2021 koos een selectiecommissie uit veertien kandidaturen een gevarieerde mix van zeven projecten die ondersteuning konden gebruiken en die representatief zijn voor andere buurten.  

De selectie van projecten vormt een staalkaart van diverse contexten in Vlaanderen: van residentiële wijken aan de rand van grotere gemeenten tot een kleine landelijke dorpskern, van een sociale woonwijk met erfgoedwaarde tot een typisch Vlaams marktplein als bovenlokaal centrum. 

Met veel enthousiasme hebben zeven verschillende ontwerpteams in het najaar van 2022 de opdracht aangevat. Het spreekt voor zich dat in geen van de projecten voldoende uitvoeringsmiddelen beschikbaar zijn om het openbaar domein van de hele buurt in één keer opnieuw aan te leggen. Daarom was iedere opdracht tweeledig. De eerste fase behelsde telkens de opmaak van een Leefbuurtplan. Dat is een masterplan voor een ruimer gebied met een ambitieuze toekomstvisie, een ruimtelijke ontwikkelingsstrategie en/of een actieplan met mogelijke proefopstellingen en quick wins. De tweede fase van de opdracht betrof de volledige studieopdracht voor de herinrichting van de publieke ruimte op een of meer strategische locaties die in het Leefbuurtplan zijn aangeduid.  

De eerste fase van de opdracht is, na een intensief participatief proces, voor elk van de zeven projecten afgerond. De Leefbuurtplannen werden bekrachtigd door de lokale besturen en zijn te raadplegen op de projectpagina’s op onze website. Voor een aantal projecten betekende dit ook meteen het startschot voor de tweede fase. Voor enkele andere laat de doorstart naar een concrete uitvoering nog even op zich wachten. 

Het doel van dit traject is meer dan de realisatie van zeven voorbeeldige projecten: ook uit het proces zelf kunnen we leren. De zeven Leefbuurten werden dan ook als proefprojecten beschouwd die ons kunnen bijbrengen wat nodig is om van de geïntegreerde inrichting van het openbaar domein een reguliere praktijk te maken. Vanuit het eerste anderhalve jaar projectbegeleiding hebben we twaalf aanbevelingen voor de praktijk geformuleerd. Waarop moet je letten in de loop van het proces? Hoe bepaal je de ambities? Hoe begin je aan de participatie? De inzichten werden gebundeld in het rapport ‘Leren van Leefbuurten’. Hiermee willen we zowel het lokale als het bovenlokale niveau inspireren en overtuigen van de potenties die een doordachte herinrichting van het openbaar domein kan opleveren, ook in alledaagse woonbuurten.   

1. Vertrek vanuit de potentie.
2. Formuleer doelstellingen.
3. Toon ambitie.
4. Kijk voldoende ruim.
5. Werk gefaseerd.
6. Neem je verantwoordelijkheid.
7. Voorzie in capaciteit.
8. Investeer in participatie.
9. Breng een wervend verhaal.
10. Oogst kennis.
11. Verzamel data.
12. Durf testen en evalueren.