Grimbergen (Strombeek-Bever) - Nevenbestemming Sint-Amandskerk

De studieopdracht voor de renovatie en nevenbestemming van de Sint-Amandskerk tot bibliotheek en liturgische ruimte te Strombeek-Bever werd gegund aan de TV agmen + MADAM architectuur met in onderaanneming BAS (stabiliteit), Heedfeld (technieken), Origin (erfgoed) en De Fonseca (akoestiek). 

TV agmen + MADAM architectuur vertrekt van het idee dat de Sint-Amanduskerk een veelzijdig huis moet worden met behoud van haar vertrouwde gezicht. Aan de buitenzijde worden de verschillende invullingen van het kerkgebouw duidelijk aangegeven door gescheiden ingangen en luifels. Binnen wordt een compacte boekentoren centraal in de dwarsbeuk geplaatst. Zo blijft het oorspronkelijke kerkvolume in belangrijke mate vrijgehouden en kan het schip de functie van ontmoetingsplaats in het verlengde van het plein en de tuin waarmaken, terwijl het koor voorbehouden wordt voor de liturgie. De boekentoren dient als functionele scheiding tussen beide. De keuze om de liturgische functie aan de zijde van het koor te situeren oogt logisch en biedt het voordeel dat de plek vertrouwd en herkenbaar blijft voor de kerkganger.   

De nieuwe boekentoren is zo ontworpen dat er in de langsrichting een maximale diepte gerealiseerd wordt voor zowel de toekomstige kerk als de ontmoetingsruimte in het schip. De zijde zichtbaar vanuit de toekomstige kerk verwijst naar de historische typologie van de orgelgalerij. Aan de andere zijde opent de ‘boekenkast’ naar het open ontmoetingsgedeelte van de bibliotheek. De boekentoren maakt wisselwerkingen mogelijk, zonder ze dwingend te maken.  

De bibliotheek telt vier verdiepingen met aparte kamers die elk een eigen sfeer kunnen ademen. De boeken krijgen hun plek in de wanden, wat resulteert in meer openheid in het midden van deze ruimtes. Deze keuze sluit aan bij een sterke bibliotheektypologie waarbij de lezer omringd is door boeken. Dit komt de sfeer ten goede en biedt een interessante ruimtelijke ervaring. Het voorstel van de boekentoren strookt met hedendaagse architectuurprincipes waarbij beperkte en geconcentreerde ingrepen de voorkeur krijgen, wat voordelen biedt op vlak van duurzaamheid, circulariteit, erfgoedzorg en budget. Deze keuze wordt ondersteund door het maximale behoud van het bestaande gebouw en de aanpak van technieken, stabiliteit en klimaat. Door de verschillende functies in drie aparte klimaatzones onder te brengen slagen de ontwerpers erin om de toekomstige energiekosten beheersbaarder te houden.    

De gemeente Grimbergen ziet een nieuwe toekomst voor de Sint-Amandskerk in haar deelgemeente Strombeek-Bever. De ambitie is een bibliotheek in te richten en daarnaast een liturgische ruimte voor erediensten te behouden. Het huidige bibliotheekgebouw aan het Gemeenteplein is immers te klein geworden en is niet meer aangepast aan de noden voor de bibliotheek van de toekomst.

Bibliotheekbezoekers doen vandaag veel meer dan enkel boeken ontlenen. Ze lopen langs om kranten of tijdschriften te lezen, het internet te raadplegen of een expositie te bezoeken. Jongeren willen creatieve ruimtes (zoals een fablab) of studeerplekken. De bibliotheek van de toekomst draait om mensen, ontmoetingen en ervaringen. De nieuwe bibliotheek in de kerk moet dan ook als een woonkamer en ontmoetingsplaats fungeren. Ze moet rust en huiselijkheid uitstralen, toevallige ontmoetingen stimuleren en een divers publiek aanspreken.

Door haar centrale ligging is de kerk de uitgelezen plek voor de nieuwe bibliotheek. De relatie van het gebouw met de andere gemeentelijke voorzieningen en de publieke ruimte is daarbij zeer belangrijk. De kerk ligt aan het Sint-Amandsplein, dat enkele jaren geleden werd heraangelegd, deels als parking. Ten zuiden van de kerk staat de pastorij met tuin, in eigendom van de kerkfabriek. Een deel van deze tuin kan voor de bibliotheek als leestuin worden ingenomen. Ten westen van de kerk liggen het Van Der Noot Park en het lokaal dienstencentrum Ter Borre, met ruime polyvalente zaal. 400 meter verderop bevindt zich het Cultuurcentrum van Strombeek.

De Sint-Amandskerk is een niet-geörienteerde driebeukige kruisbasiliek die tussen 1869 en 1895 werd opgetrokken in donkere baksteen met contrasterende witte steen. Het gebouw is in algemene goede staat maar de gebreken aan het dak en de monelen moeten op een grondige manier aangepakt worden (inspectierapporten beschikbaar). Het gebouw en de aangrenzende groenzone zijn in volle eigendom van de gemeente Grimbergen. De kerk heeft een bruto vloeroppervlakte van ongeveer 920 m2 en moet in de toekomst ruimte bieden aan 1.000 m2 netto voor het uitstallen van de boeken, cd’s enz. Daarnaast moet ruimte worden voorzien voor werkplekken, technieken, sanitair, opslag, eventueel kleine horeca en een liturgische ruimte voor 80 personen. Hiervoor kan worden gewerkt met verdiepingen of met uitbreidingen binnen de eigendom van de gemeente. Door, rekening houdend met het advies van Onroerend Erfgoed, gevels te openen, kan het werken met verschillende toegangen onderzocht worden.

Er moet ingezet worden op het delen en het slim koppelen van ruimtes voor erediensten en de bibliotheek, zodat de liturgische ruimte en de bibliotheek gelijktijdig kunnen functioneren zonder elkaar te hinderen. De bibliotheek moet een levensbeschouwelijk neutrale ruimte zijn, waar elke bezoeker zich thuis kan voelen. Binnen het gebouw moet er aandacht zijn voor integrale toegankelijkheid, akoestiek, duurzaamheid, thermisch comfort, daglichttoetreding en open zichten. 

Door de toenemende digitalisering wordt de bibliotheek van de toekomst anders georganiseerd: er is nood aan zowel kleine en intieme plekken als grotere ruimtes, leeshoeken, pc-hoeken, studeerplekken, … Om de kerk nog decennialang te kunnen gebruiken, is er aandacht nodig voor flexibiliteit, met robuuste en demonteerbare ingrepen in duurzame materialen. Naar buiten toe is het van belang om de zichtbaarheid van de bib te vergroten en in te zetten op de relatie tussen het gebouw en de groenzone en publieke ruimte rondom.

Voor deze opdracht is het bestuur van Grimbergen op zoek naar een multidisciplinair team dat een innovatieve en respectvolle renovatie en nevenbestemming van het bestaande gebouw kan waarmaken binnen het vooropgestelde bouwbudget. Het team moet ervaring kunnen voorleggen met omgevingsaanleg, bouwkundig erfgoed en bouwhistorisch onderzoek.

Er wordt van de ontwerpers verwacht dat zij met de gemeente Grimbergen en haar partners in gesprek gaan en hun input gebruiken om het ontwerp te voeden. Zij moeten hun visie op een heldere en wervende manier verbeelden, zodat het bestuur haar inwoners erover kan informeren.

Inbegrepen in de opdracht 

• Architectuur (inclusief akoestiek, brandveiligheid, …)
• Stabiliteit en technieken
• Omgevingsaanleg
• Opmaak van de omgevingsvergunningsaanvraag
• Informatie aanleveren voor het samenstellen van eventuele subsidiedossiers
• Het uitvoeren van de EPB verslaggevingVast meubilair
• Ondersteuning van het participatie- en communicatietraject (Aanleveren van input voor participatietraject, deelname aan belangrijke participatiemomenten, integreren van input uit het participatietraject)

Niet inbegrepen in de opdracht 

• Organisatie van een participatietraject
• Sonderingen
• Veiligheidscoördinatie
• archeologisch vooronderzoek
• opmaak MER
• aanstellen landmeter voor opmeting
• bodemonderzoek, …

Selectievoorwaarden

Bewijs inschrijving Orde van Architecten

• Eén lid van het projectteam moet een bewijs van inschrijving voorleggen

Projectteam

• Minstens 1 architect met 5 jaar ervaring als projectleider bij publieke projecten

Referentieprojecten

• 1 referentie die aantoont dat de kandidaat ervaring heeft met het ontwerpen van een gebouw met een multifunctioneel programma.
• 1 referentie die aantoont dat de kandidaat ervaring heeft met het ontwerpen van een herbestemming of doorgedreven renovatie van een bestaand gebouw.
• 1 referentie die de kandidaat zelf relevant vindt in functie van de voorliggende opgave. 

Voor deze referentieprojecten geldt

• De referentie toont aan op welke manier de ontwerper omgaat met de bestaande context, omgeving en bestaand patrimonium.
• Bij de referentie dient te worden toegelicht welke rol de ontwerper vervulde bij het voorgestelde project.
• De referentieprojecten mogen gerealiseerd, in aanbouw of in (voor)ontwerpfase zijn. Wedstrijddeelnames komen ook in aanmerking.
• Referentieprojecten uitgevoerd bij een ander bureau of werkgever mogen worden gebruikt. Ook hier dient de rol van de ontwerper ten aanzien van het referentieproject te worden toegelicht. Om deze referentieprojecten te gebruiken is géén beroep op de draagkracht van het andere bureau of werkgever noodzakelijk.

Selectie- en gunningscriteria

Zie selectieleidraad