Gent - S.M.A.K.

De tijdelijke vereniging noAarchitecten, David Kohn Architects met Asli Çiçek mag de uitbreiding en vernieuwing van het S.M.A.K. ontwerpen. In het ontwerpvoorstel is een tweede museumgebouw voorzien, voor de permanente collectie. De ingang van beide museumgebouwen komt in de Floraliënhal, die een centrale rol krijgt in het Citadelpark.

Extra museumgebouw

Het winnende ontwerpvoorstel beantwoordt volgens de jury het best de vraag naar twee museumgebouwen die ‘te gast zijn in het park’: de S.M.A.K.-hal, waar het huidige museum onderdak vindt, en het Collectiehuis, op de plaats van de vroegere ‘casinokop’ die nu niet gebruikt wordt. In dat nieuwe Collectiehuis kan de vaste collectie, nu noodgedwongen in het depot, getoond worden. Er kunnen 500 stukken een plek vinden. Beide gebouwen kijken zowel uit op de Floraliënhal tussenin als op het Citadelpark rondom. Grote ramen en balkons zorgen voor een open gevoel.

Nieuwe ingang

In het ontwerpvoorstel staat de beleving van het Citadelpark voorop. Ook de keuze van het ontwerpteam om de ingang van het museum te verplaatsen naar de Floraliënhal, werd door de jury enorm gewaardeerd. Dat draagt ertoe bij dat de Floraliënhal, net als in 1913, opnieuw een centrale rol zal spelen in het park, tussen en in het verlengde van beide gebouwen. Beide museumgebouwen komen uit in de hal met uitnodigende trappen, liften en terrassen.

„Het is belangrijk dat het huiswerk klaar is, opdat de nieuwe Vlaamse regering en het nieuwe Gentse stadsbestuur met deze plannen meteen aan de slag kunnen. Het S.M.A.K. houden zoals het is, is vandaag geen optie. Het gebouw is een energieverslinder en de collectie kan niet in optimale omstandigheden getoond worden. Door dit plan krijgen de ‘casinokop’ en de historische Floraliënhal na vele jaren van leegstand eindelijk een nieuwe functie.Sami Souguir, schepen van Stadsontwikkeling
Door het museum meer in te bedden in het park, wordt S.M.A.K. een plek waar je als bezoeker wordt betrokken bij de dialoog tussen permanente collectie en het heden. Het is namelijk de taak van het museum om mee de toekomst te verbeelden, om het debat en het gesprek mogelijk te maken, om met elkaar van standpunt te verschillen over de rol en de betekenis van een museum in een stedelijk weefsel.” Philippe Van Cauteren, artistiek directeur S.M.A.K.

Hergebruik van materialen

De jury waardeerde het uitgangspunt ‘circulair bouwen’ van het winnende ontwerpteam. Het team wil zich engageren om zoveel mogelijk met de bestaande gebouwen en materialen te werken. De structuur van de gebouwen blijft behouden, maar ze worden geïsoleerd en opnieuw bekleed. Alle materialen van de afbraak, waaronder die van de Rode Poort, worden hergebruikt voor het nieuwe S.M.A.K. Voor de nieuwe volumes in de Floraliënhal en voor de uitbreiding op het huidige museum gaat de keuze naar duurzame materialen.

Nog geen definitief ontwerp

Het ontwerpteam zal de komende maanden, samen met het S.M.A.K. en sogent, het wedstrijdontwerp en de inpassing in het Citadelpark verfijnen vooraleer er een definitief ontwerp komt. In het weekend van 22 en 23 juni kunnen ook buurtbewoners en Gentenaars input geven. Iedereen is welkom tussen 14 en 17 uur in het Citadelpark. Wie dat wil, kan zich ook inschrijven voor een workshop op zondag 23 juni van 14 tot 16.30 uur.

S.M.A.K., Stedelijk Museum voor Actuele Kunst, is een nationaal én internationaal toonaangevend museum met een uitzonderlijk veelzijdige collectie uit de naoorlogse periode tot vandaag. Het museum plaatst in zijn werking de kunstenaar centraal en richt zich tot een breed en divers publiek.

S.M.A.K. is ontstaan in de schoot van een burgerinitiatief. Deze ontstaansgeschiedenis indachtig wenst S.M.A.K. ook in de toekomst een open huis te blijven dat gericht is op de stad én de wereld. Met het nieuwe museum wordt een landmark gerealiseerd dat de actuele kunst verankert in een stedelijk, Vlaams en internationaal weefsel. Onderwijs en een toegankelijke publiekswerking zijn hefbomen om het nieuwe museum te versterken als referentieplek voor de stad, de regio en Europa.

Het huidige museumgebouw biedt maar net voldoende ruimte voor tijdelijke tentoonstellingen. In een nieuw museumgebouw wil S.M.A.K., naast de tijdelijke tentoonstellingen, ook 500 werken uit de eigen collectie (die in totaal 3500 werken telt) permanent presenteren voor publiek. Het bestaande gebouw voldoet bovendien niet aan de internationale museumnormen inzake klimatisatie.

De ambitie voor een nieuw S.M.A.K. is een goed uitgerust en duurzaam gebouw dat voldoet aan internationale standaarden voor musea, waar de eigen collectie genereus tot haar recht kan komen én waar tijdelijke tentoonstellingen georganiseerd en verwelkomd kunnen worden. Daarnaast streeft S.M.A.K. naar een sterkere verbinding met de publieke ruimte van het park en zijn ecosysteem, alsook een gedeeld gebruik met het naburige Museum voor Schone Kunsten en het Gents Universiteitsmuseum.

S.M.A.K. is gelegen in het Citadelpark, het grootste stadspark van Gent. Dit park is erkend als beschermd cultuurhistorisch landschap. S.M.A.K. is sedert 1999 gehuisvest in het voormalige casinogebouw, dat deel uitmaakt van een grote en centraal gelegen gebouwencluster in het park. Al deze gebouwen grenzen met hun achterzijde aan de indrukwekkende Floraliënhal, die ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling van 1913 werd gebouwd.

Het project voor een nieuw S.M.A.K. past in het door de stad Gent in 2013 opgemaakte ‘Vernieuwingsplan Citadelpark, Gent’. Specifiek voor de gebouwencluster voorziet dit plan een inkrimping van de footprint, het opwaarderen van de Floraliënhal als een centrale, overdekte extensie van het park en een heroriëntering van de gebouwen rond de Floraliënhal: als paviljoenen te gast in het park.

Het ontwerp voor een nieuw S.M.A.K. moet gezien worden als een belangrijke schakel in de transformatie van de gebouwencluster in het Citadelpark. Verschillende stappen zijn aan deze ontwerpopgave voorafgegaan. Via Open Oproep OO2012 werd de hoger vermelde ontwerpgrammatica voor het Citadelpark opgemaakt. In het verlengde hiervan werd, binnen de Open Oproep OO3502, door 51N4E bvba en NU architectuuratelier in 2021 een masterplan opgemaakt voor de concrete transformatie van de centrale gebouwencluster met een duidelijke visie voor de centrale Floraliënhal. Het manifest ‘Le Musée et son Double’ (Philippe Van Cauteren / Peter Swinnen) werd eind 2020 door S.M.A.K. naar voren geschoven als verkenning van haar toekomst op deze site.

Terwijl S.M.A.K. volgens het toekomstbeeld voor het park moet inkrimpen, ondervindt het museum tegelijk een grote nood aan extra ruimte. Het masterplan voor de gebouwencluster stelt binnen de huidige footprint als oplossing voor, de twee tegenoverstaande koppen van de Floraliënhal in te nemen als een tweeledig museum. Het ontwerp voor een nieuw S.M.A.K. op de koppen van de Floraliënhal dient zich op niet-dominante wijze in de cultuurhistorische parkomgeving te integreren, in directe relatie tot de nieuwe publieke ruimte die de Floraliënhal zal worden. Het ontwerpvoorstel zal zich oordeelkundig verhouden tot voorgaande studies. 
Om budgettaire redenen, en om de kwaliteit van en het draagvlak voor het project bij bestuurders, burgers en stakeholders te versterken, opteren de opdrachtgevers ervoor, de volledige studie- en ontwerpopdracht voor de realisatie van een nieuw S.M.A.K. te laten voorafgaan door de opmaak van een definitieve ontwikkelingsvisie. Tijdens deze fase ligt de focus op de vertaling van het programma voor de twee nieuwe kopgebouwen van de Floraliënhal, in hun directe parkomgeving, onder de vorm van een robuust vlekkenplan (gezien de nog te onderzoeken finaliteit in het vast opdrachtgedeelte) en een 3D-voorstelling in reële omgevingsbeelden met indicatie van de materialisatie.

De twee publieke delen van het nieuwe museum, als nieuwe koppen van de historische Floraliënhal, hebben een ondersteunende, museale ruggengraat nodig. Het hoger genoemde masterplan gaat uit van een realisatie van deze ruggengraat als een ondergronds, verbindend volume op de site. De stad Gent heeft op heden echter nog geen beslissing genomen of deze museale ruggengraat ondergronds op de site zal gerealiseerd worden, dan wel op een nog onbepaalde plaats buiten de parksite. Ontwerpend en procesmatig onderzoek moet de verschillende opties in kaart brengen om het stadsbestuur hierin een gemotiveerde keuze te laten maken over de definitieve projectdefinitie en het programma van eisen als basis voor de toe te wijzen voorwaardelijke opdrachtdelen.

De opdrachtgever zoekt een multidisciplinair team met een grote procesbereidheid, een sterke affiniteit met de erfgoedwaarden van het cultuurhistorisch landschap en beheersing van het museale programma.

Inclusief de opdracht en het ereloon

Voorwaardelijk deel A:

• architectuur, stabiliteit, technieken,
• riolering en hemelwaterafvoer
• EPB
• brandveiligheid
• erfgoed (opmaak sloopverantwoording bestaande koppen en advisering i.k.v. aansluiting op Floraliënhal en park), akoestiek, onmiddellijke omgevingsaanleg, sloopopvolging, bijstand bij procesbegeleiding.

Voorwaardelijk deel B:

• architectuur, stabiliteit, technieken
• riolering en hemelwaterafvoer
• EPB
• Brandveiligheid
• specialisatie erfgoed (advisering i.k.v. aansluiting op Floraliënhal en park).

Exclusief de opdracht ven het ereloon

• Opmeting
• Sonderingen
• Veiligheidscoördinatie
• Archeologie
• mer-deskundigen

Honorarium

• Vast deel: Ontwikkelingsvisie: Forfait: € 150.000 (excl. btw)
• Voorwaardelijk deel A: Volledige studie- en ontwerpopdracht voor de realisatie van een nieuw tweeledig S.M.A.K. op de koppen van de Floraliënhal, met inbegrip van de begeleiding en controle op de uitvoering van de werken: vast ereloonpercentage: 12% (excl. btw)
• Voorwaardelijk deel B: Volledige studie- en ontwerpopdracht voor de casco-inrichting van de ondergrondse delen voor een nieuw S.M.A.K. in de Citadelsite, met inbegrip van de begeleiding en controle op de uitvoering van de werken: Vast ereloonpercentage: 8,5% (excl. btw)

De erelonen voor de voorwaardelijke opdrachtdelen zullen geforfaitariseerd worden op basis van het gevalideerde bouwbudget. De erelonen zullen de evolutie van de gezondheidsindex volgen.

Selectievoorwaarden

Bewijs inschrijving Orde van Architecten

De kandidaat moeten ingeschreven zijn bij de orde van architecten (of gelijkwaardig - zie selectieleidraad 2.1.1)

Projectteam

• Minstens 2 deskundigen architectuur met 10 jaar ervaring als projectleider bij een publiek project met een bouwbudget van minstens €10 miljoen €, excl BTW
• Minstens één van deze 2 deskundigen kan minstens 10 jaar ervaring aantonen met projecten voor een Belgische Overheid.

Referentieprojecten

• 1 van de referentieprojecten toont aan dat de kandidaat ervaring heeft met het ontwerpen van een publiek gebouw voor een Belgische overheid.
• 1 van de referentieprojecten toont aan dat de kandidaat ervaring heeft met het ontwerp van een gebouw in directe relatie tot een waardevolle cultuur-historische site.
• 1 van de referentieprojecten toont aan dat de kandidaat ervaring heeft met het bouwen van een project met een specifieke relatie tot publieke (park)ruimte.
• 1 van de referentieprojecten heeft een minimaal bouwbudget van 10.000.000 EUR excl. BTW.

Voor deze referentieprojecten geldt:

• Bij de referenties dient te worden toegelicht welke rol de ontwerper vervulde bij het voorgestelde project.
• De referenties tonen aan op welke manier de ontwerper omgaat met de bestaande context en de omgeving
• De referentieprojecten mogen zowel gerealiseerd zijn, als in aanbouw zijn, of in ontwerpfase. Wedstrijddeelname is mogelijk indien de opdracht werd toegewezen aan de kandidaat.

Selectie- en gunningscriteria

zie selectieleidraad