Kortrijk - tip Buda-eiland

Laureaat: tijdelijke vereniging Atelier Horizon, VELD met onderaannemers Orientes en ARA

De studieopdracht voor de opmaak van een masterplan voor de tip van het Buda-eiland te Kortrijk werd gegund aan de tijdelijke vereniging Atelier Horizon (landschap en stedenbouw), VELD (architectuur en stedenbouw) met onderaannemers Orientes (vastgoed en management) en ARA (atelier voor ruimtelijk advies).

De opdracht betreft de westelijke tip van het Buda-eiland. De site is ruim 2 hectare groot en in eigendom van OCMW Kortrijk. Door het vrijkomen van gebouwen ontstaat een uitgelezen kans om het volledige gebied om te vormen tot een unieke en bruisende plek, waar de verschillende programma’s en de publieke ruimte elkaar versterken, maar ook de culturele dynamiek op het Buda-eiland en in de rest van de stad.

Het voorstel van de tijdelijke vereniging Atelier Horizon, VELD vertrekt vanuit een brede analyse van bestaande en mogelijke verbindingen tussen stedelijke (culturele) plekken. Zo worden een aantal interessante stadsassen geïdentificeerd als dragers van historische en toekomstige ontwikkelingen, die de tip in relatie brengen met onder andere de stationsomgeving, het muziekcentrum Track, het Vlasmuseum Texture en met Overleie. Het ontwerpteam gaat echter niet voorbij aan enkele belangrijke en kenmerkende kwaliteiten van het Buda-eiland, en zoekt naar manieren om deze te verankeren in het nieuwe masterplan. ‘Hoe kan kleinschaligheid gegarandeerd worden binnen de stedelijke ambities? Hoe kan de intimiteit van het secundaire netwerk van verborgen tuinen en pleinen een tegenwicht bieden?’ Met het voorstel slagen de ontwerpers erin een mooi evenwicht te vinden tussen deze stedelijke assen als ruimtelijk raamwerk en een secundair netwerk van verborgen open ruimtes, die verzachten en ademruimte bieden.

Op projectniveau wordt met een heldere stedenbouwkundige figuur vanuit deze uitgangspunten verder gewerkt. De stedelijke assen en looplijnen, zoals de historische verbinding langs de ‘voorkoer’ van het Augustinessenklooster vanuit de Budastraat, krijgen op verschillende manieren vorm. Het strategische bouwveld langs de Leie, ter hoogte van de Reepbrug, krijgt een teruggetrokken en compacte bebouwing. Vanuit deze bouwvormen ontstaat een intelligente ontwikkelingsstrategie ̶ ruimtelijk geschakeld vanuit drie open ruimtes: een plein, een koer en een tuin ̶ die heldere en behapbare ruimtelijke deelprojecten afbakenen. De bouwvormenlogica vertaalt zich op slimme wijze in verschillende vormen van opdrachtgeverschap en de bijbehorende rechtsconstructies. Het masterplan met zijn bouwvormen speelt ook in op de verschillende aanwezige schaalniveaus (klooster vs. Reepkaai) en verwijst naar verschillende hoogteregisters in de omgeving: de hoogte van de kloostertuinmuur, de nokhoogte van het klooster en de kroonlijsthoogtes van verschillende gebouwen, om de schaal van onder meer het bibliotheekgebouw en het bouwblok aan de Reepkaai af te stemmen.

De open-ruimtestructuren worden ingezet als verbinder, als basis voor het raamwerk en zijn resoluut naar de Leieboorden gericht, met een uitbreiding van het stadspark op de tip als primaire publieke ruimte. De keuze om de publieke ruimte gebundeld te organiseren, voegt samen met de ruimte van de rivier een aantrekkelijke en contrasterende dimensie toe aan de stad.

De Stad Kortrijk wil een masterplan opmaken voor de westelijke tip van het Buda-eiland: het volledige gebied ten westen van de Budastraat. De site is ruim 2 hectare groot en in eigendom van OCMW Kortrijk. Door het vrijkomen van gebouwen op korte, middellange en lange termijn (kloostergebouw en erfpacht AZ Groeninge) ontstaat een unieke kans om het volledige gebied om te vormen tot een dynamische plek die 24/7 beleefd kan worden. De publieke ruimte en de verschillende programma’s voor dit gebied moeten onderling versterkend werken en moeten geplaatst worden binnen de dynamieken van het cultuurlandschap op het Buda-eiland en in de rest van de stad.

Doel is om een inhoudelijke en kwalitatieve ontwikkelingsstrategie voor het gebied uit te zetten, die wordt vertaald in een resultaatsgericht en faseerbaar ontwikkelingstraject. Het Buda-eiland neemt een bijzondere positie in binnen de stad, zowel in het stadsweefsel als binnen het culturele netwerk. De herontwikkeling van de tip van het Buda-eiland biedt de kans om dit onderscheidend karakter ook op deze plek te realiseren, door dit gebied te openen voor de Kortrijkzaan en het te verbinden met de Leie-oevers en de Kortrijkse binnenstad, door plaats te maken voor kwalitatieve publieke ruimte, door een programmatorische mix uit te bouwen met de bibliotheek als open ontmoetingsplek, door het gebied te integreren in het culturele netwerk van de stad, door de erfgoedkwaliteiten zichtbaar te maken en door de relatie tussen de gebouwenclusters te versterken.

In het boek Kortrijk 2025. De stad die we kunnen willen werden de resultaten gebundeld van een zeer uitgebreid participatief traject dat de stad de voorbije jaren samen met burgers en ondernemers heeft gelopen. De herontwikkeling van de tip van het Buda-eiland moet verder bouwen op verschillende krachtlijnen uit Kortrijk 2025:

• Kortrijk versterken als ondernemende stad door het creëren van ruimte voor ondernemers op strategische plaatsen (zoals deze site), en door het versterken van de band tussen werken en (hoger) onderwijs.
• Kortrijk versterken als verbonden stad door in te zetten op het verweven van functies als wonen en werken en door het fietsnetwerk naar een hoger niveau te tillen.
• Kortrijk versterken als groen-blauwe stad door integraal en klimaatrobuust te ontwerpen, door ruimtes te ontharden en geen open ruimte meer in te nemen. 

Uniek aan het Buda-eiland is zijn ligging op het kruispunt van twee ‘stadsmagneten’ (gebieden waar we de komende jaren een belangrijke omslag kunnen maken): de Leie en de Leieboorden enerzijds, en anderzijds de noord-zuidas die het hart van de stad verbindt met Hoog Kortrijk, en waarvan de Budastraat het noordelijke sluitstuk vormt. 

Stadsvernieuwing 

De afgelopen dertig jaar heeft Kortrijk sterk ingezet op kernversterking. In het kader van verschillende stadsvernieuwingsprojecten zijn grote delen van de stadskern grondig en kwalitatief getransformeerd. Deze trajecten waren ruimtelijk en inhoudelijk structureel bepalend voor de stadskern en vormen de basis waar we de komende jaren op voortwerken. 

De Leie als motor 

De Leiewerken werden aangegrepen om de aanblik van de stad te transformeren. Nieuwe en kwalitatieve publieke ruimte is het resultaat. Architecturaal hoogstaande bruggen leggen fijnmazige verbindingen tussen de stadsdelen. Recenter werden de verlaagde Leieboorden aan de Broeltorens getransformeerd tot een unieke verblijfsruimte (Prijs Publieke Ruimte 2019). De komende jaren wordt de rest van de Oude Leie-arm opgewaardeerd met kwalitatief openbaar domein en ruimte voor pleziervaart en een passantenhaven. Vanaf 2020 wordt voor voetgangers de nieuwe Reepbrug gebouwd (Ney & Partners), die de wijk Overleie verbindt met de westelijke tip. Gelijktijdig wordt de groene tip van het eiland aangelegd als stadspark met verbinding naar de Budastraat en de Reepkaai (Ontwerpbureau Omgeving). De omsluiting van de site door de oude en nieuwe Leie-arm vormt een unieke context die maximaal moet worden benut. 

Zorginstellingen 

Het Buda-eiland kent een historiek van zorg. Het Augustinessenklooster van het OLV-hospitaal groeide in de loop der eeuwen uit tot een heuse ziekenhuiscampus. Hieraan verbonden ontwikkelden zich op het eiland ook aanzienlijke activiteiten in de ouderenzorg, revalidatie, dagcentra en palliatieve zorg. Ook heel wat dienstverlening vanuit het OCMW wordt hier georganiseerd. 

Renovatie en herinvulling van het klooster 

Het klooster van het OLV-hospitaal, met kapel en kloostertuin, heeft een uniek karakter en neemt een cruciale plek in op de site. De toekomstige herinvulling van het klooster vormt een uitdaging. De globale herontwikkeling van de site en specifiek het hoekperceel ter hoogte van de Budabrug (het hoekpand werd gesloopt ten gevolge van de werken aan de brug) biedt hier opportuniteiten. 

Kunsteneiland als deel van cultuurstad Kortrijk 

Met het stadsvernieuwingsproject Buda werd geïnvesteerd in de uitbouw van Buda tot een kunsteneiland. Doel is om dit verder te versterken en de werking vanuit de verschillende gebouwen nog meer op elkaar te betrekken. Deze wisselwerking op het Buda-eiland vormt een van de fundamenten van de kandidatuur als Culturele Hoofdstad van Europa in 2030.

Bibliotheek als eerste aanzet op de tip van het Buda-eiland

Kortrijk zoekt een plek voor een nieuwe centrale bibliotheek. Ontmoeting, verbinding, beleving en participatie komen centraal te staan in de vernieuwde bibliotheekwerking. De bibliotheek moet een nieuwe culturele hotspot worden in de stad. Verschillende zones met elk een eigen sfeer moeten ervoor zorgen dat dit een plek wordt waar iedereen zich thuis voelt en waar verschillende werkingen naast elkaar kunnen plaatsvinden.

Betaalbaar wonen 

In het bijzonder op deze locatie wil de stad Kortrijk inzetten op kwalitatief en betaalbaar wonen en experimenteren met alternatieve eigendomsconstructies om dit te realiseren. 

De opdracht 

De stad Kortrijk zoekt een ontwerpbureau dat: 

• een globaal ruimtelijk masterplan opmaakt dat mee kan evolueren in de loop van het ontwikkelingstraject;
• een globaal inrichtingsplan voor de publieke ruimte opmaakt en opvolgt binnen een globaal beeldkwaliteitsplan;
• het traject begeleidt door actoren en visies samen te brengen en tot synergieën en conclusies te komen, door ontwerpend onderzoek, door overleg te organiseren, conclusies te verankeren in verslagen, te inspireren, te bemiddelen, definities te verfijnen,…
• mogelijke programma’s voor de site aanreikt en onderzoekt, zowel ruimtelijk als inhoudelijk;
• vier ruimtelijke deelprojecten op de site definieert die de stad als afzonderlijke opdracht kan aanbesteden (de realisatie van de deelprojecten zelf valt buiten deze opdracht);
• de kwaliteit van het traject en de deelprojecten bewaakt en waarborgt;
• voorwaardelijk: instaat voor het ontwerp van de publieke ruimte. Deze studieopdracht is een mogelijke uitbreiding van de opdracht en zal later al dan niet worden toegewezen.

De architectuuropdrachten voor concrete bouwprojecten (bijv. bib) maken geen deel uit van deze studieopdracht. 

Stad Kortrijk wil uitgeroepen worden tot Culturele Hoofdstad van Europa in 2030. De ambitie is niets minder dan een modelsite te creëren voor Europa, die door zijn visionaire masterplanning, architectuur en duurzame functionaliteit de natuur, de mens en zijn ontwikkeling integreert. 

Honorarium 

Forfaitaire vergoedingen: 

• Opmaak masterplan en globaal plan publieke ruimte: 60.000,- euro (excl. btw)
• Opmaak van projectdefinitie deelproject: 15.000,- euro (excl. btw) per deelplan. Er worden 4 deelplannen voorzien.

Volgende honoraria te bepalen door inschrijver:

• Mogelijke uitbreiding met de studieopdracht voor omgevingsaanleg (voorwaardelijk). De stad Kortrijk beslist in een latere fase of en voor welke delen er een studieopdracht voor de omgevingsaanleg toegewezen wordt. Het basisereloonpercentage is gebaseerd op de KVIV-barema’s, volgens de op datum van aanbesteding van deze opdracht geldende ‘Voorwaarden betreffende de opdrachten van raadgevend ingenieurs’ en de bijbehorende ereloonpercentages en de classificatietabel van barema ‘opdracht I – Infrastructuurwerken’. Voor de opdracht valt dit onder KVIV - Opdracht I – infrastructuur (klasse 2). Dit percentage wordt toegepast op het investeringsbedrag van de omgevingsaanleg in deze fase/aanneming. De inschrijver bepaalt voor de studieopdracht voor de omgevingsaanleg een aanpassingscoëfficiënt op het basisereloonpercentage (met een afwijking van maximum 1% op het basisereloonpercentage).
• uurloon en dagprijs (in regie).

Selectiecriteria

1. De algemene ontwerpmatige deskundigheid met betrekking tot de projectopdracht.
2. De vakbekwaamheid.
3. De relevante ervaring.

Gunningscriteria

1. De kwaliteit van de concept- en visievorming en van het ontwerpend onderzoek, afgetoetst aan de ambities en verwachtingen van de opdrachtgever zoals geformuleerd in het bestek: 
   1.1.  in een ruim maatschappelijk kader en in een ruim kader op stadsniveau,
   1.2.  meer functioneel toegepast op de eisen van de gebruiker en op de site.
2. De procesgerichtheid en procesbereidheid.
3. De samenstelling en deskundigheid van het team.
4. De aanpak van algemene duurzaamheid.
5. Honorarium masterplan en globaal inrichtingsplan publieke ruimte