Brussel - Kaaitheater

De studieopdracht voor de transformatie en vernieuwing van het Kaaitheater in Brussel werd gegund aan aaa architectuuratelier ambiorix  

Aaa zet in op potentie in plaats van polyvalentie om zo mee te bouwen aan een rijk cultureel netwerk. Kaaitheater heeft de ambitie om huisoverstijgend te zijn, de grenzen van een ‘eigen’ publiek en ‘eigen’ theater te overschrijden.  

Vier onderdelen vormen, binnen een compact en functioneel geheel, de motor van de theatermachine. De grote zaal blijft als traditioneel lijsttheater behouden en wordt vervolledigd met een logistieke toegang langs de Akenkaai. De kleine nieuwe zaal, uitgewerkt als een vlakke vloer, is langs de bestaande grote zaal geschikt. Beide zalen vormen één groot gelijkvloers in het centrum van het bouwblok. In de noordhoek bevindt zich een logistieke cluster met los-en laaddek, werkateliers, opslag en goederenlift, die eenvoudig gedeeld worden voor de beide zalen. Langs de twee zaalwanden liggen de dienende zones van de twee zalen. 

Door de schikking van de twee zalen komt er één grote S-vormige foyer vrij tussen Sainctelettesquare en Akenkaai. Hier ligt het raakvlak tussen theater en stad, een interface met bewust grensoverschrijdende potenties. Het  wordt verder opgeladen met een caféforum op het duplexniveau, een creazaal en studio’s in het verlengde van de foyer langs de Akenkaai. Een reeks patio’s en vides articuleert deze programma’s en voorziet de ruimtes van licht en uitzicht. Op de bovenste verdiepingen bevinden zich de gemeenschappelijke voorzieningen voor personeel en artiesten en de belangrijkste buitenruimte van het kunstencentrum: het openluchttheater, dat tegelijkertijd kan werken als een stadsbalkon met uitzicht over het kanaal. Performances kunnen zowel binnen als buiten plaatsvinden.  

Aaa kiest voor een leesbare gevel naast Kanal. De nieuwe straatgevel verbeeldt een dwarsprofiel van het Kaaitheater. De gevelvlakken verwijzen naar de verschillende processen van creatie, presentatie, reflectie en publiekswerking die erachter plaatsvinden.  

De Vlaamse overheid is samen met het Kaaitheater op zoek naar een multidisciplinair ontwerpteam dat een project ontwikkelt voor de transformatie en uitbreiding van het Kaaitheater. Een doordachte, duurzame architectuur moet naadloos aansluiten bij de visie van het Kaaitheater en optimale mogelijkheden bieden om de voorliggende ambities in de praktijk te brengen.

Context

Het Kaaitheater, het vroegere Lunatheater, is gebouwd tussen 1929 en 1932 op de plek van een lunapark, vandaar de oorspronkelijke naam. Het gebouw illustreert op schitterende wijze de overgang tussen de art nouveaustijl en het modernisme. Door de jaren heen kende het theater hoogte- en vooral dieptepunten. Sinds 1993 is het definitief opnieuw in gebruik. In 2001 veranderde het Lunatheater van naam, het heet sindsdien Kaaitheater.

Het gebouw is gelegen aan de Sainctelettesquare, 1000 Brussel, beschikt over een grote theaterzaal (740 plaatsen) en biedt op de verdiepingen onderdak aan verschillende culturele organisaties. Aan de zijkant van het gebouw, aan de Akenkaai, bevinden zich de kantoren en residentieplekken voor kunstenaars.

Aanleiding voor deze transformatie

De aanleiding voor de transformatie van het Kaaitheater is drieledig:

• De erfpacht wordt verlengd tot 2052, waardoor een uitgebreid onderhoud zich opdringt.
• Er zijn nieuwe infrastructurele behoeften ontstaan op artistiek vlak (kleine zaal voor dans, repetitiefaciliteiten, hybride expo-performance-ruimte), op vlak van publieksonthaal en op theatertechnisch vlak.
• Er is een momentum ontstaan in de stedelijke context, met nieuwe relaties en opportuniteiten waar Kaaitheater op kan inspelen. Zo was er de aankoop van de Citroëngarage door de Brusselse regering, het publiek debat rond het museum in dit gebouw, de heraanleg van de Sainctelettezone, de residentiële ontwikkelingen aan de Akenkaai, etc. Het Kaaitheater bevindt zich letterlijk middenin deze stedelijke dynamiek en wenst een helder standpunt in te nemen.

Het waarom van deze transformatie

De vraagstelling volgt niet enkel uit concrete noden en kansen, maar kadert ook in de inhoudelijke visie die het Kaaitheater uitdraagt. Van bij de heropening van het theater in 1993 vormden de beperkingen van het gebouw een uitdaging voor de artistieke werking van het Kaaitheater. Hoe stel je je open naar een stad in volle ontwikkeling vanuit een gesloten bouwwerk? Het Kaaitheater profileert zich als een kunstencentrum dat een centrale rol speelt in de kunstenaarsstad die Brussel de voorbije twintig jaar geworden is, maar ook als een plek waar de bijzondere dynamiek van de Brusselse samenleving inzake stedelijke ontwikkeling, socio-ecologische kwesties en interculturele actie tot uiting komt. Het Kaaitheater wil een open huis zijn waar zorgvuldig geselecteerde artistieke kwaliteit gekoppeld wordt aan een inclusieve ontmoetings- en debatcultuur. Het wil plaats bieden voor artistieke productie en presentatie, maar ook een plek zijn die andere gebruikers zich kunnen toe-eigenen.

Functies die in het gebouw moeten worden voorzien en/of aangepast

• De culturele publieksfunctie
• De bouw van een nieuwe, tweede, kleine zaal (180 à 200 personen) moet het aanbod in het Kaaitheater diversifiëren en de werking, die nu verspreid is over twee gebouwen, het Kaaitheater en de Kaaistudio’s, optimaliseren. Hierbij dringt zich een duidelijke profilering op: het Kaaitheater aan de Sainctelettesquare als plek voor grotere namen, de Kaaistudio’s in de Onze-Lieve-Vrouw van Vaakstraat voor jonge, beginnende kunstenaars.
• Het gebouw heeft een erg gesloten karakter. Het theater ligt verborgen achter het voorgebouw aan de Sainctelettesquare, en achter het kantoorgebouw aan de Akenkaai. Het gebouw moet toegankelijker worden, waarbij de nu onbestaande relatie met de Akenkaai een belangrijk aandachtspunt is.
• In de grote zaal moet de functionaliteit en de stabiliteit van de toneeltoren aangepast worden aan de scenische noden van vandaag. Daarnaast dient de afstand tussen het balkon en het podium, een heikel punt voor het publiek, overbrugd te worden.
• De artistieke productiefunctie dient uitgebouwd te worden om van het Kaaitheater een meer dynamische kunstenaarsplek te maken. Het podiumlandschap heeft zich de voorbije decennia razendsnel ontwikkeld, zodat het Kaaitheater, een van de referentiepunten voor individuele kunstenaars en onafhankelijke gezelschappen, niet meer kan voldoen aan de vraag naar repetitieruimtes en werkplekken.
• De stedelijke onderzoeksfunctie wordt een van de belangrijkste aandachtspunten van het Kaaitheater voor de komende jaren. Het Kaaitheater wil immers een prominente rol spelen binnen de ontwikkeling van de Brusselse Kanaalzone. Het wil een plek creëren voor ontmoeting en debat en synergieën stimuleren tussen verschillende maatschappelijke sectoren. Deze onderzoeksfunctie moet, zowel binnen als buiten het gebouw, ontmoetingsplekken toegewezen krijgen.

Relatie met Kanal - Pompidou

De verbouwingen in het Kaaitheater zijn onlosmakelijk verbonden met de ontwikkelingen op de site van Kanal - Centre Pompidou (voormalige Citroëngarage).

De stookplaats op de site van Kanal - Centre Pompidou zal integraal deel uitmaken van deze verbouwingen. Bij verbouwingen zal de architecturale integriteit van de bestaande gevel van de stookplaats behouden worden. Een mogelijk nieuw volume achter de bestaande gevel zal op een discrete en subtiele wijze worden gerealiseerd, waarbij rekening gehouden zal worden met de bestaande kroonlijst. 

Intens overleg tussen het Kaaitheater en Fondation Kanal / Stichting Kanal is noodzakelijk. Dit geldt a fortiori voor het architectenteam van Kanal - Centre Pompidou, met Atelier Kanal (noAarchitecten + EM2N + Sergison Bates architects), en het architectenteam dat het Kaaitheater via deze Open Oproep zal aanstellen.

Selectiecriteria

1. de algemene ontwerpmatige deskundigheid met betrekking tot de projectopdracht
2. de vakbekwaamheid
3. de relevante ervaring

Gunningscriteria

1. de kwaliteit van de concept- en visievorming en het ontwerpend onderzoek in het licht van de ambities en verwachtingen van de publieke opdrachtgever zoals ze geformuleerd zijn in het bestek:
   1.1.     in een ruim maatschappelijk kader
   1.2.     meer functioneel toegepast op de praktische eisen van de gebruiker
2. de procesgerichtheid en procesbereidheid
3. de aanpak van duurzaamheid
4. het honorarium
5. de raming van de projectkost
6. de teamsamenstelling
7. de beheersing van de projectkost

Voor de  gunningscriteria worden volgende gewichten gehanteerd: 4/3/2/1/1/1/1
Het gewicht van de subcriteria is 1.

Het team BMA - bouwmeester maître architecte van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest begeleidt mee dit project en maakt deel uit van de selectie- en gunningscommissie.