Gent - Gravensteen

De studieopdracht voor een nieuwe bezoekersinfrastructuur, voor architecturale ingrepen en de omgevingsaanleg om de kwaliteit van de toeristische beleving te versterken, en voor de restauratie van een aantal ruimtes in het Gravensteen te Gent werd gegund aan de tijdelijke vereniging van 019, Architectenbureau Sabine Okkerse bvba, Dhooge & Meganck - Ingenieur Architecten, murmuur architecten en Seghers Landschapsarchitecten.

Het Gravensteen, waarvan de geschiedenis teruggaat tot de 9de eeuw, is een exponent van de rijke middeleeuwse geschiedenis van de stad Gent. De burcht met haar versterkte muren met kantelen, uitkijktorens, opperhof, donjon en poortgebouw is een stedelijk herkenningspunt en een van de belangrijkste cultuurtoeristische trekpleisters van Gent, met jaarlijks meer dan 300.000 bezoekers. Het huidige bezoekersonthaal en de toegankelijkheid zijn gebrekkig en enkele bijzondere plekken zoals de groene binnentuin en het dak van de donjon bieden meer mogelijkheden voor een authentieke beleving van dit erfgoed.

Bouwhistorisch is het kasteel een zeer waardevolle constructie. Dit gebouw, dat bij uitstek als een ontoegankelijke burcht is opgevat, verzoenen met hedendaagse eisen qua integrale toegankelijkheid voor grote stromen bezoekers is niet vanzelfsprekend. Het concept dat dit team voorstelt, laat alle routes voor bezoekers vertrekken van het opperhof, dat net als vandaag alleen betalend toegankelijk is. Alle routes eindigen in een nieuwbouw buiten de walmuur, waarin de museumshop is ondergebracht, die zo ook door passanten van op de Geldmunt kan worden bezocht. De visie gaat uit van beperkte architecturale ingrepen op het opperhof. De bezoekersstromen ‘in’ en ‘uit’ zijn duidelijk gescheiden. Het dak van de donjon met panoramisch uitzicht over de stad is integraal toegankelijk via een bescheiden liftconstructie tegen de buitenkant van de donjon. Met een ‘bypass’ en een bijkomende trap wordt ook de walgang toegankelijk gemaakt. De ‘ruïne’ wordt geconsolideerd en voorzien van een terras dat bereikbaar is vanuit de ridderzaal.

Voor de scenografie wordt niet met decors gewerkt: men laat het kasteel voor zich spreken door inzet van de historische ruimtes in zes parcours. De verschillende routes gaan uit van eenrichtingsflow, stijgend via spiltrappen en dalend via steektrappen. Het nieuwe exitgebouw zorgt ervoor dat het erfgoed grotendeels ontlast wordt en biedt een meerwaarde voor de personeelsruimte. In de toekomst zal Gent aan een groeiend aantal bezoekers toch een authentieke ervaring bieden in dit zeer tot de verbeelding sprekende historische Gravensteen.

Project binnen het Onroerenderfgoedbesluit, zie belangrijke opmerking onderaan.

Het Gravensteen is een uniek monument en hoort bij de oudste gebouwen van Gent. Deze burcht gaat in oorsprong terug tot de 9de eeuw en is een belangrijke historische getuige en exponent van de rijke middeleeuwse geschiedenis van de stad. Ze bevindt zich vandaag in het hart van de stadskern en met haar versterkte muren met kantelen, uitkijktorens, donjon en poortgebouw vormt ze er een sterk landmark. Vandaag is het Gravensteen dan ook een van de belangrijkste cultuur-toeristische trekpleisters van Gent, met  jaarlijks meer dan 300.000 bezoekers.

Hoewel het Gravensteen in essentie veel te bieden heeft, is er dringend nood aan een opwaardering van de integrale bezoekersbeleving. De Stad Gent wil in de toekomst inzetten op een betekenisvolle en kwalitatieve beleving van het monument met verschillende parcours en verhalen op maat van de bezoekersgroepen, waarbij het Gravensteen niet enkel fungeert als een feitelijke, historische of authentieke plek, maar ook als een mythische en imaginaire plek.  

Het stadsbestuur streeft hierbij naar de integrale toegankelijkheid en opwaardering van talrijke bijzondere plekken binnen het Gravensteen: de binnentuin heeft potentieel als stedelijke ‘verborgen’ groenruimte en als deel van het belevingsparcours, het dak van de donjon is onderbenut als publieke ruimte en heeft de potentie van een groot balkon met zicht over de stad,… Ook het huidige, benepen kassagebouw uit 2005 is aan vervanging toe en de mogelijkheden tot integratie van een ruim en comfortabel bezoekersonthaal, sanitair en eventuele aanvullende functies dienen onderzocht te worden. Uiteraard dienen de erfgoedwaarden van de burcht hierbij gerespecteerd en versterkt te worden en zal de dialoog tussen oud en nieuw een cruciale rol spelen.

Door een geslaagde herwaardering van zijn historische elementen, het opwaarderen van zijn markante onderdelen en het herbekijken van de routing, wil Stad Gent dit monument het voorwerp laten worden van een unieke bezoekerservaring, de beleving van een authentiek stuk erfgoed in deze 21ste eeuw.

Daarom gaat het stadsbestuur op zoek naar een ontwerpteam dat zijn ambitie kan vormgeven op het vlak van architectuur, restauratie, landschapsontwerp, scenografie en mediatechnologie, en dat de beleving van het monument, door de onderlinge synergie tussen deze aspecten, op een hoger niveau kan tillen. De architectuur en scenografie fungeren hierbij als een framework voor de hedendaagse en innovatieve museale inrichting (audio- en beeldinstallaties, verlichting, toestellen voor virtualof augmented reality, …). Stad Gent gaat dan ook op zoek naar een multidisciplinair team om deze verwachtingen waar te maken. 

Volgende aspecten maken geen deel uit van de opdracht:

• De storytelling (verhaallijnen) en het uitwerken en realiseren van bijbehorend tekst-, audio- en beeldmateriaal.
• Opmaak van het beheersplan.
• Studiewerk en werfopvolging omtrent stabiliteit.
• Veiligheidscoördinatie.
• EPB-verslaggeving.
• Uitvoering van vooronderzoeken, noodzakelijk ter ondersteuning van de studieopdracht (grondonderzoek, materiaaltechnisch onderzoek, …)

Gunningscriteria

1. De kwaliteit van de concept- en visievorming en het ontwerpend onderzoek in het licht van de ambities en verwachtingen van de opdrachtgever zoals ze geformuleerd zijn in het bestek, en dit 
   a. in een ruim maatschappelijk kader;
   b. meer functioneel toegepast op de praktische eisen van de gebruikers;
   c. in relatie tot het erfgoed/monument.
2. De procesgerichtheid, de procesbereidheid en de visie op de werfopvolging.
3. De raming en kostenbeheersing van de projectkost, met vermelding van welke diensten geleverd worden voor het vooropgestelde honorarium.
4. De projectfasering en realisatietermijn
5. De duurzaamheid.
6. De teamsamenstelling.

Het gewicht van de respectievelijke criteria is als volgt vastgesteld: 6 / 3 / 3 / 3 / 1 / 1.

Project binnen het Onroerenderfgoedbesluit

Voor de restauratieve werken aan het monument wil de opdrachtgever een beroep doen op de erfgoedpremies hoger dan 50%, volgens de bijzondere procedure van de Vlaamse Overheid. Hiervoor dient voldaan te worden aan het Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de uitvoering van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013. Voor dit project wordt dan ook een ontwerper aangesteld volgens een aangepaste procedure van de Open Oproep.

Concreet betekent dit dat kandidaat inschrijvers in hun portfolio hun deskundigheid voor dit bijzondere erfgoedproject dan ook moeten aantonen aan de hand van minstens de elementen uit artikel 11.5.2 van het Onroerenderfgoedbesluit van 16 mei 2014 met betrekking tot kwaliteit:

1° bij de aanstelling van ontwerpers en uitvoerders wordt minstens rekening gehouden met de volgende elementen:

a) de relevante studie- en beroepskwalificaties;

b) de algemene deskundigheid met betrekking tot de specifieke projectopdracht;

c) een vermelding van het gedeelte van de opdracht dat de ontwerper of uitvoerder minstens in eigen beheer zal uitvoeren;

2° de ontwerpopdracht houdende de opmaak van beheersplannen, de voorafgaande onderzoeken, en de beheersmaatregelen, werkzaamheden of diensten aan beschermde goederen en erfgoedlandschappen wordt minstens gegund op basis van de aangepaste gunningscriteria zoals hierboven beschreven (zie gunningscriteria)