De Vlaamse Bouwmeester en het Vlaams Architectuurinstituut kenden voor 2023-24 aan drie onderzoeksvoorstellen het Bouwmeester Label toe. Lisa Janssens en Renaud Baeckelandt willen alternatieve typologieën onderzoeken voor centra voor geestelijke gezondheidszorg in de stad, Büro Juliane Greb wil onderzoeken hoe rolstoeltoegankelijkheid een creatieve input kan leveren voor betere, misschien erg verrassende architectuur; en HOP.office wil vertegenwoordigers van verschillende partijen uit de natuur- en de bouwwereld samenbrengen om natuurinclusieve ‘bouwstenen’ te ontwikkelen.

Voor het elfde jaar op rij ging het Team Vlaams Bouwmeester met het Bouwmeester Label op zoek naar sterke ruimtelijke concepten en geïntegreerde onderzoeksvragen die een positief maatschappelijk verschil kunnen maken. Dit jaar gebeurde dit opnieuw in nauwe samenwerking met het Vlaams Architectuurinstituut. Drie projecten werden geselecteerd.

Met het Bouwmeester Label wil de Vlaamse Bouwmeester vernieuwende en beleidsrelevante ideeën oppikken vanuit de onderzoeks- en ontwerppraktijk. Bedoeling is om ongevraagd onderzoek te ondersteunen in zijn prille beginfase. De Vlaamse Bouwmeester en het Vlaams Architectuurinstituut kozen voor 2023-24 de volgende laureaten:

Bouwmeester Label 032

Lisa Janssens en Renaud Baeckelandt

De therapeutische stad

Lisa Janssens en Renaud Baeckelandt willen alternatieve typologieën onderzoeken voor centra voor geestelijke gezondheidszorg in de stad. De ligging en architecturale vormgeving van zorginstellingen in de stad vertellen veel over de manier waarop we met zorg omgaan. De spanning tussen nabijheid en afstand, kwetsbaarheid en zelfstandigheid vertaalt zich rechtstreeks in de architectuur, in de toegankelijkheid en zichtbaarheid van de zorg. Hoe vindt de intimiteit van de kamer aansluiting bij de publieke ruimte en waar liggen kansen voor zowel de stad als de patiënt?

Het ontwerpersduo wil enerzijds een architecturaal en historisch onderzoek voeren naar bestaande stedelijke referenties, en anderzijds de operationele organisatievormen onder de loep nemen, vanuit het perspectief van het beleid, de medewerkers, de artsen en patiënten. De ontwerpers willen de geestelijke gezondheidszorg in België onder de aandacht brengen via ontwerpend onderzoek en de productie van interviews, teksten, foto’s, en tekeningen.

Bouwmeester Label 033

Büro Juliane Greb

‘Included as excludable’

De toegankelijkheid van gebouwen en sites voor mensen met beperkingen wordt in de architectuurpraktijk nog steeds voornamelijk benaderd via ontwerprichtlijnen en bouwvoorschriften. De ruimtes worden vaak eerst ontworpen voor mensen zonder handicap, en moeten dan aangepast worden aan de speciale behoeften van mensen die niet aan de norm beantwoorden. Het lijkt alsof we ervan uitgaan dat ontwerpen voor mensen met een beperking geen creativiteit in de architectuur kan voortbrengen.

Büro Juliane Greb wil leren uit de kritische analyses binnen de ‘disability studies’ en aan het ontwerpen gaan. Aan de hand van een aantal bestaande publieke gebouwen uit verschillende periodes – oud en nieuw – in de Vlaamse context willen ze onderzoeken hoe rolstoeltoegankelijkheid een creatieve input kan leveren voor betere, misschien erg verrassende architectuur. Hoe positioneert een toevoeging of aanpassing zich tegenover een bestaand gebouw? Spreekt ze dezelfde taal en wordt ze onzichtbaar of zoekt ze net het contrast op als kritische commentaar? De ontwerpers willen tekeningen, maquettes, collages, montages en mock-ups maken, als inspiratiebron voor henzelf en anderen.

Bouwmeester Label 034

HOP.office

Filling the gap(s)

Al jaren vragen natuurbeschermingsorganisaties zich af hoe de bouwsector kan bijdragen tot een verbetering van de biodiversiteit. Er gaapt een kloof tussen de biologen/ecologen/veldwerkers en hun op onderzoek en ervaring gebaseerde praktische kennis enerzijds, en de wereld van ontwerpers, publieke opdrachtgevers, beleidsmakers, ontwikkelaars, bouwbedrijven, producenten, …

Thema’s als stedelijke natuur en natuurinclusief bouwen doen de laatste tijd hun intrede in de architectuurwereld (zie ook Bouwmeester Label 028 Stedelijke Natuur), maar het bewustwordingsproces verloopt traag. Ontwerpers staan vaak open voor het integreren van natuur in hun projecten, maar weten te weinig hoe dit concreet kan worden gerealiseerd. Bovendien blijft het potentieel van gebouwen en landschappen voor natuurintegratie en compensatie dikwijls onderbenut. In de bouwsector wordt natuur welkom geheten, maar vaak gaat het om louter greenwashing. Er gaapt dus een kloof tussen de ontwerpintenties en de materiële realisatie van geïntegreerde natuurstimulerende (bouw)elementen. Daardoor blijft natuurinclusief bouwen vaak beperkt tot het plaatsen van nestkasten en bijenhotels. Er is nood aan inspirerende praktijken die verder gaan.

In een onderzoekstraject brengt HOP.office vertegenwoordigers van verschillende partijen uit de natuur- en de bouwwereld samen. Aan de hand van enkele concrete cases worden natuurinclusieve ‘bouwstenen’ ontworpen en tot prototypes ontwikkeld. Deze worden vervolgens in het veld (de gebouwde ruimte) geïntegreerd en gemonitord.

Het vervolg

De laureaten krijgen elk 6.000 € (excl. btw) om hun project verder uit te werken tot een dossier dat hun idee ingang kan doen vinden bij betrokken beleidsmakers en administraties. Het Team Vlaams Bouwmeester engageert zich bovendien om de geselecteerde onderzoeksintenties op de politieke agenda te helpen plaatsen.