Colloquium 2025 Academische Werkplaats De-Institutionalisering

In de tweede helft van de twintigste eeuw werden mensenrechten aanzienlijk uitgebreid en verdiept. Na de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) en het Europees Verdrag (1950) ontstond groeiende aandacht voor specifieke minderheidsgroepen. In 2006 werd in dat licht het Verdrag van de Verenigde Naties voor de Rechten van Personen met een Handicap (VRPH) aangenomen. Rechten kregen zo niet alleen een juridische invulling, maar ook een maatschappelijke betekenis, met impact op onder andere de Vlaamse welzijns- en zorgsector. 

Recht evolueerde van een normerende naar een emanciperende kracht, gericht op meer rechtvaardige mensenrechtenpraktijken. Ondertussen is echter veelvuldig aangetoond dat de toename van rechtsregels niet per definitie leidt tot een toename van betere welzijnspraktijken. Mensenrechten kunnen immers op verschillende manieren worden gelezen en geïmplementeerd, en dus verschillende betekenissen hebben. Een technische benadering van mensenrechten – waarbij formele naleving volstaat – legt de nadruk op het naleven van de juridische norm. In een maatschappelijkelezing wordt niet alleen gekeken naar de juridische regel, maar ook naar de manier waarop deze vertaald wordt in de concrete praktijk opdat mensen tot hun recht zouden komen. 

Met de toename van het managementdiscoursin de welzijnssector, en dus de focus op meetbaarheid van resultaten, neemt ook de druk verder toe om mensenrechten te reduceren tot ‘in orde zijn met de regelgeving’. Deze benadering – gebaseerd op een ‘ordedenken’ – houdt het risico in dat de concrete betekenis van rechten niet in beeld komt.  

Daarom zijn kritische, lerende en participatieve vormen van verantwoording van publieke overheidsfinanciering nodig, waarbij professionals samen met gebruikers zoeken naar rechtvaardige ondersteuning in de leefwereld. Mensenrechten realiseren vraagt zo om een zoekende praktijk die deze juridische normen in de concrete realiteit vertaalt in ‘levende rechten’. Hiervoor zijn ruimte, innovatie en een kritische verantwoordingspraktijk – die voorbijgaat aan de klassieke bureaucratische verantwoording die gericht is op zorginspectie op basis van regels, procedures, normen en outputmeting – nodig. Dergelijke verantwoording gaat zowel om een professionele als een democratische of participatieve verantwoording en vertrekt vanuit dialoog en participatie met zorgorganisaties als mede-eigenaar van het ondersteuningsproces.  

Elk van de workshops gaat dieper in op vragen en uitdagingen die deze verantwoording met zich mee brengt.