Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Tim Van de Velde

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

ontwerp Studio Thys Vermeulen

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Studio Jan Vermeulen

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Studio Jan Vermeulen

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Studio Jan Vermeulen

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

©Studio Jan Vermeulen

Pilootproject Zorg, De Korenbloem Kortrijk

ontwerp Studio Thys Vermeulen

PPZ3 - Kortrijk - Realisatie reconversie en erfgoed als zorgdragers

Pilootprojecten onzichtbare zorg – innoverende zorgarchitectuur

De Vlaamse Bouwmeester en Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Jo Vandeurzen lanceerden in 2012 een oproep aan zorgverleners voor de bouw van innovatieve zorginfrastructuur. Vijf multidisciplinaire ontwerpteams werden via een ontwerpwedstrijd geselecteerd om zorgmodellen voor de toekomst te ontwerpen die vanaf 2014 gerealiseerd zouden worden. De pilootprojecten gaan op zoek naar nieuwe vormen van collectief wonen voor zorgbehoevenden. Specifiek voor het project in Kortrijk luidde de onderzoeksvraag: “Op welke wijze kunnen wij ervoor zorgen dat mensen met dementie zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen en deel blijven uitmaken van de samenleving?”.

Ontwerpen voor dementie

Een groeiend aantal mensen wordt getroffen door dementie. Dat blijkt uit cijfers die regelmatig gepubliceerd worden door de overheid en expertisecentra. Onze maatschappij zet steeds meer in op de kwalitatieve opvang en behandeling van personen die aan deze aandoening lijden. Voor ontwerpers is dan ook een belangrijke taak weggelegd om de belevingswereld van mensen met dementie te verbeteren en hun een comfortabele woonomgeving te bieden.

De belangrijkste uitdaging voor mensen met dementie is de desoriëntatie in tijd, ruimte en identiteit als gevolg van geheugenverlies. Om dit tegen te gaan, zullen bestaande relaties met objecten, gewoontes en ruimtes versterkt moeten worden. Het eigen maken van ruimtes en het creëren van 'kleine werelden', georganiseerd op een zeer persoonlijke manier, helpen om een ruimte te begrijpen en te ordenen. Deze kleine werelden zijn zodanig ontworpen dat een beschutte en persoonlijke ruimte kan ontstaan. Het begrip 'thuis' wordt in dit opzicht een cruciaal referentiepunt. Thuis biedt een beschermde plek van waaruit de buitenwereld kan worden verkend, en die onze identiteit weerspiegelt.

Het masterplan voor het volledige bouwblok

Het masterplan werd opgemaakt door Sergison Bates architects en Studio Thys Vermeulen. De 90 nieuwe woongelegenheden en bijkomende welzijns- en buurtfuncties worden in twee ensembles van nieuwe en bestaande gebouwen ondergebracht in een prachtige parktuin en naast het bestaande woonzorgcentrum van De Korenbloem.

Twee specifieke doelgroepen worden gehuisvest: jonge personen met dementie en ouderen met somatische zorgbehoeften. Voor beide doelgroepen wordt een specifiek nieuw woongebouw ontworpen, telkens verbonden met één van de twee bestaande villa’s waarin nieuwe welzijnsfuncties voor dagactiviteiten worden voorzien.

De restauratie en transformatie van de Villa Portiek en het nieuwe aangrenzende woongebouw (deelproject A) werden ontworpen door Sergison Bates architects. Het Landhuis  werd uitgebreid met een nieuw woonhuis voor ouderen met behoefte aan somatische zorg (deelproject B) volgens een ontwerp van Studio Thys Vermeulen en zal medio 2020 in gebruik worden genomen.

Villa ‘Het Portiek'

De mooie, door Herman Faulnborn ontworpen woning uit de jaren '30 is opgebouwd uit onderling verbonden ruimtes zonder gangen. Je moet door de ene ruimte lopen om de volgende te bereiken. Alle ruimtes hebben bijna dezelfde afmetingen en dit geeft een gevoel van ruimtelijke generositeit en samenhorigheid tussen de verschillende kamers. De originele details worden zo veel mogelijk behouden bij de herinrichting van het huis tot lokaal dienstencentrum. Ze geven elke kamer een uniek karakter, en maken het oorspronkelijke gebruik als behaaglijk woonhuis voelbaar. De houten lambriseringen, de parketvloeren en de interieurafwerkingen voelen vertrouwd aan. De zorgvuldige detaillering en de warme materialen geven een verfijning aan het interieur.

De nieuwbouw als gast van het Portiek

Het nieuwe woongebouw voor personen met jong-dementie bestaat uit vijf bovengrondse verdiepingen en past zich harmonieus in binnen de stedenbouwkundige randvoorwaarden voor deze site. Het gebouw vormt qua schaal de schakel tussen het tegenoverliggende hoge appartementsgebouw, de statige kerk en de bestaande villa. Hierdoor ontstaat een nieuwe stedelijke rand aan de oostzijde van de site en een sterke omkadering van de bestaande villa. Dit rijk gedetailleerde woonhuis wordt als het ware de gastheer voor de nieuwe, grotere buurman ernaast. De nabijheid van hoge bomen in de tuin aan de achterzijde inspireerde het gevelconcept, waarbij de nadruk gelegd wordt op een verticale geleding met een afwisselend ritme van raamstroken en massieve pilasters. Deze massieve elementen zijn bekleed met geglazuurde keramische tegels in een verticaal tegelverband. Het ontwerpteam ziet de tegelpanelen als lange gordijnen rondom het gebouw. De drie verschillende tegelprofielen die in een afwisselend ritme binnen de verticale stroken zijn geplaatst, roepen een idee op van plooien in gordijnstof. Het glinsterende geglazuurde oppervlak weerkaatst het licht en de schaduwen van de bomen. De keramische gevelbekleding legt een zichtbare visuele en materiële relatie met de oude raamdetails van de villa en zorgt tegelijkertijd voor een robuust en onderhoudsvrij gevelvlak.

Organisatie van de villa en de nieuwbouw

Een nieuw, licht verhoogd pleintje, toegankelijk via een hellingbaan en een trap, creëert een terras tussen beide gebouwen met uitzicht over de tuin.

De nieuwbouw omvat per verdieping telkens één woongroep van negen of tien kamers. Iedere woongroep heeft een gemeenschappelijke leefruimte die zich aan de westzijde van het gebouw bevindt en uitkijkt over het park in het noorden en de kerk in het zuiden. Een mooie plek om te vertoeven in de middag- en avondzon. De woongroepen beschikken tevens over een eigen open keuken en bewoners worden uitgenodigd mee te helpen in de keuken. Deze activiteiten versterken niet alleen het thuisgevoel, maar zijn cruciaal binnen de zorgvisie volgens een positief mensbeeld: er dient uit te worden gegaan van wat mensen nog kunnen in plaats van wat ze niet (meer) kunnen. Verschillen in inrichting en meubilair verlenen aan iedere leefruimte een duidelijk eigen karakter. Op de bovenste verdieping zijn vijf mantelzorgflats met dakterras gesitueerd.

Voor de interieuruitwerking lieten we ons inspireren door de ruimtelijke kwaliteiten in de villa en de daar aanwezige relatie van ruimtes ten opzichte van elkaar. De kamers in de nieuwbouw liggen aan een brede circulatieruimte die de vertrapping van de gevel volgt. Hierdoor ontstaan er binnen het interieur spannende ‘tussenruimtes’ met nisjes en hoekjes in plaats van lange, institutioneel aanvoelende gangen. De deuren naar de kamers liggen verspreid ten opzichte van elkaar om dit institutionele karakter verder tegen te werken. De kamers zijn groot, hebben een eigen inkomhalletje en een badkamer met brede schuifdeur op de hoek. Op deze wijze wordt er voorzien in voldoende vrije ruimte tussen bed en douche voor toegankelijkheid en gebruiksgemak. Iedere bewoner richt de kamer in naar eigen wens en met eigen meubilair. Iedere kamer heeft dan ook een zeer persoonlijk en individueel karakter. Dit is een cruciaal uitgangspunt binnen de zorgvisie: bewoners worden hierdoor in staat gesteld om de individuele leefomgeving te ordenen, zich eigen te maken en ‘kleine werelden’ te creëren.

Thuisomgeving

Zowel de bestaande ruimtelijke kwaliteiten van de villa als het lopend onderzoek naar jong-dementie door onderzoekers als Iris Van Steenwinkel, professor Ann Heylighen en professor Chantal Van Audenhove van de KU Leuven, hebben de ontwerpers sterk doen nadenken over het begrip ‘thuis’, en hoe we een ‘thuisgevoel’ kunnen versterken binnen de leefwereld van de bewoners. Deze ambitie heeft een invloed op de uitwerking van de plannen (bijvoorbeeld in de positionering van deuren ten opzichte van elkaar, of door het creëren van nissen en hoekjes in het interieur), maar laat zich ook voelen in de afwerking van de interieurs. Materiaalkeuze speelt hierbij een bijzonder belangrijke rol. Binnen het ontwerpproces is de juiste balans tussen praktische overwegingen zoals onderhoud en beheer enerzijds, en de individuele behoeften van de bewoners ten aanzien van identiteit, comfort en geborgenheid anderzijds, cruciaal.  Het project legt de nadruk op de ‘kleine werelden’ van de bewoners tegenover het institutionele geheel.

Stephen Bates, Sergison Bates Architects

PPZ3 - Kortrijk - Realisatie reconversie en erfgoed als zorgdragers De Korenbloem VZW

Studio Jan Vermeulen / Tom Thys Architecten /Sergison Bates Architects

Locatie

Pieter De Conincklaan 12, 8500 Kortrijk

Bouwheer

De Korenbloem vzw

Projectfiche ontwerp
Programma

Deelopdracht A – Portiek

  • Nieuwbouw bij Portiek: 5 x 9 groepswoningen voor jong dementerenden; 5 mantelzorgflats
  • Renovatie Portiek: Doorloophuis met dagverzorging jong dementerenden; Kenniscentrum; Wijk- en buurtwerking / Lokaal dienstencentrum

Deelopdracht B – Landhuis

  • Nieuwbouw bij Landhuis: 2 groepswoningen voor 10 bewoners met somatische zorg (beroerte); 6 mantelzorgflats
  • Renovatie Landhuis: Dagverzorging dementerenden; Ontmoetingsruimte / Living somatische bewoners; Kenniscentrum

Deelopdracht C – Dagverzorgingscentrum

  • Renovatie Dagverzorgingscentrum
Ontwerpend onderzoek

Studio Jan Vermeulen-Sergison Bates-Tom Thys Architecten
PPZ 03 SJV

SNCDA
PPZ 03 SNCDA

BEL Architecten
PPZ 03 BEL

 

Publicatie Pilootprojecten Zorg