Mediatheek

Aanleiding

In zijn ambitienota Kansen scheppen voor ontmoeting zette Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs het thema ‘dorpelijkheid’ op de agenda. De noodzaak om de versnippering van het Vlaamse landschap tegen te gaan door de bewoning in bestaande kernen te concentreren, wordt inmiddels algemeen onderschreven. De Bouwmeester ziet de versterking van meer landelijke kernen echter niet alleen als een middel om het ruimtebeslag terug te dringen maar vooral als een kans om de Vlaamse dorpen weer een identiteit te geven. Kernversterking gaat dan niet alleen over vorm en architectuurtaal, maar ook over dorpse gebruiks- en omgangsvormen en de relatie tot de publieke ruimte: trage wegen, achterdeuren of op de dorpel zitten. 

Na een artistiek-documentaire verkenning van dit thema in 2021 en de summerschool ‘Taferelen van dorpelijkheid’ in 2022 wil het Team Vlaams Bouwmeester nu aan de slag met concrete kernversterkende projecten. In deze fase willen we nagaan hoe bouwen in een dorp vanuit een contextuele benadering kan samengaan met nieuwe woontypologieën en met de noodzaak om dorpen klimaatbestendiger en verblijfsvriendelijker te maken. Doel is de zoektocht naar een betere ruimtelijke en architecturale kwaliteit te faciliteren door enerzijds te inspireren met alternatieve en vernieuwende woonvormen en anderzijds handvaten te bieden aan een lokale besturen om een kwalitatief ruimtelijk beleid te voeren. Op die manier trachten we de verdichtingsopgave te koppelen aan de specifieke wens naar het behoud van de dorpse eigenheid.

Onderzoeksvraag

In heel wat landelijke gemeenten moeten klassieke grondgebonden woningen wijken voor appartementsgebouwen. Vaak gebeurt dit zonder aandacht voor de plaatselijke context, die daardoor moet inboeten aan karakter en eigenheid. Dit lokt geregeld verontwaardigde reacties uit bij burgers en experten. Nochtans hoeft het versterken van een dorpskern niet noodzakelijkerwijs een stedelijk beeld op te leveren. Maar hoe komen we ertoe om nieuwe architectuur de charmes van het dorpse landschap te laten vatten in een denser woonmodel? Op welke manier kunnen nieuwe gebouwen de kwaliteiten van het dorp herstellen of versterken? Deze vragen betreffen niet alleen de architectuurtaal, maar ook de mogelijke woningtypes, evenals de manier waarop de woning verbonden is met de straat en de publieke ruimte, met de tuin en het omringende landschap, enzovoort.

Tussen het appartementsgebouw en de grondgebonden woning bestaat een scala van woontypologieën die we vandaag nog onvoldoende op het netvlies hebben. Met dit traject willen we net die alternatieve vormen van gestapeld of aaneengesloten wonen ontwerpend onderzoeken. Ook de relatie met de publieke ruimte en het integreren van alternatieve buitenruimtes maken het voorwerp uit van dit onderzoek.

Aanpak

Ieder dorp heeft zijn specifieke uitdagingen en kwaliteiten, en aandacht voor die context vereist maatwerk. Daarnaast is ook een constructieve wisselwerking en dialoog nodig tussen het lokale bestuur, ontwerpers en ontwikkelaars. We kiezen daarom voor een praktijkgerichte aanpak waarbij we ontwerpers onverwachte woonconfiguraties laten uittesten op een concrete site, met het doel ruimtelijke, sociale en ecologische meerwaarde te creëren. Het ontwerpend onderzoek, toegespitst op een tastbare plek, zal uiteenlopende scenario’s opleveren die de ambities van het lokaal bestuur en van de grondeigenaar/ontwikkelaar scherper kunnen stellen. Bovenal kan ontwerpend onderzoek kwaliteiten verbeelden en mensen enthousiasmeren. Naast het ontwerpend onderzoek en de kracht van verbeelding kan deze werkwijze ook leiden tot het uitzetten van een proces en een set aan randvoorwaarden waarmee ieder lokaal bestuur op eigen tempo de verdere realisatie van de projecten zal kunnen begeleiden. 

Meer informatie over de oproep naar projecten vind je hier.

4 ontwerpteams gezocht

Het Team Vlaams Bouwmeester zoekt vier ontwerpteams die willen deelnemen aan dit traject. Er wordt verwacht dat de ontwerpers voor (één of meerdere van) de geselecteerde sites nadenken over alternatieve woonontwikkelingen en die ruimtelijk verbeelden. Het ontwerpend onderzoek beperkt zich echter niet tot de typologie. Er moet eveneens aandacht zijn voor de onderlinge relatie van de woningen binnen het ensemble en voor de relatie met de publieke en private buitenruimte. Er wordt onderzocht hoe de beeldtaal zich vriendelijk kan opstellen ten opzichte van de dorpse omgeving, om zo nieuwe woningtypes te ontwikkelen die beter passen in een dorpse context en kansen voor ontmoeting genereren. Voor ieder project moeten minstens volgende thema’s onderzocht worden:

• de footprint en de relatie met de collectieve of publieke ruimte: de manier waarop woningen georiënteerd en op elkaar betrokken zijn, de manier waarop de woning verbonden is met de publieke ruimte en de manier waarop het parcours vanaf de straat tot de voordeur kansen biedt voor sociale interactie
• woontypologie en configuratie: niet zozeer gekende configuraties zoals grondgebonden en gestapeld wonen, maar eerder minder gekende zoals een patiowoning, een Haags portiek, twee-onder-een-kap, tetris-woningen,…
• uitdrukking en beeldkwaliteit: wat kan dorpse architectuur betekenen, welke elementen zijn beeldbepalend? Materiaal? Gabarit? Dakvorm? Detail?

Onderdelen van de opdracht

De opdracht omvat:

• deelname aan de presentatie van de cases en de opmaak van een reflectienota waarin het ontwerpteam aangeeft waarop het specifiek wil inzetten en welke cases hiervoor het meest geschikt lijken
• deelname aan max. 4 gezamenlijke workshops
• het ontwerpend onderzoek naar alternatieve woonontwikkeling
• het aanleveren van wervend beeldmateriaal met het oog op een publicatie
• overleg met het lokaal bestuur en de ontwikkelaar/grondeigenaar
• overleg en terugkoppeling met de projectregisseur
• deelname aan één afsluitend presentatiemoment.

Na de keuze van de projecten en de aanstelling van de ontwerpers zullen alle projecten aan de ontwerpteams gepresenteerd en in onderling overleg verdeeld worden.

Gedurende het volledige traject zullen ook een aantal workshops georganiseerd worden. In de beginfase zijn die bedoeld om beter vat te krijgen op de drempels die lokale besturen ervaren om een sturend kwalitatief ruimtelijk beleid te voeren in het dorp. In een latere fase wordt er gemikt op het intensifiëren en faciliteren van de dialoog tussen ontwerper en lokaal bestuur en, indien van toepassing, de ontwikkelaar of grondeigenaar.

De workshops worden gepland tussen mei en oktober 2024. De concrete aanpak en data van de workshops zijn nog niet bekend, maar een engagement tot deelname is uiteraard vereist. Het ontwerpend onderzoek moet afgerond zijn in december 2024.

Het Team Vlaams Bouwmeester zal ook een projectregisseur aanstellen die zal instaan voor de organisatie van de workshops en de coördinatie van het volledige traject. De projectregisseur zal eveneens instaan voor de verslaggeving van het volledige proces en van de resultaten die hieruit voortvloeien met het oog op een publieksmoment. Regelmatig overleg en terugkoppeling tussen ontwerpers en projectregisseur maken deel uit van de opdracht.

Voor de uitvoering van deze opdracht wordt een vergoeding van €25.000 (excl. btw) per ontwerpteam voorzien.

Indicatieve timing

• oproep naar cases: 9 februari – 8 maart 2024
• oproep aan ontwerpers: 9 februari – 8 maart 2024
• bekendmaking cases en ontwerpers: eind maart 2024
• startdag: 3 mei 2024
• organisatie workshops: mei – oktober 2024
• ontwerpend onderzoek: mei – december 2024
• bekendmaking resultaat: voorjaar 2025

Oproep aan geïnteresseerden

Deze Oproep aan geïnteresseerden heeft als doel een lijst samen te stellen van geïnteresseerde en beschikbare ontwerpteams of deskundigen voor opdrachten met ereloon onder 30 000 € (d.w.z. een overheidsopdracht van beperkte waarde). Een degelijke voorafgaande marktverkenning is bij dit type opdrachten cruciaal. Door deze gerichte marktverkenning krijgt de opdrachtgever een zo breed mogelijk zicht op het spectrum van mogelijke deelnemers en hun beschikbaarheid. Aan de hand van deze lijst van geïnteresseerden zal de opdrachtgever een aantal ontwerpers kiezen.

Via het interesseformulier kan u kort en krachtig uw interesse kenbaar maken. Als bijlage is het mogelijk om een pdf (één bladzijde A4, max 5 MB) op te laden om uw belangstelling voor het traject Dorpelijk Wonen te motiveren, een eerste reflectie op de opgave te formuleren en uw interesse in een of meerdere van de aangereikte onderzoeksthema’s toe te lichten. Eventueel kan u ook verwijzen naar een beperkt aantal relevante referenties m.b.t. de opgave (een link is voldoende).

Alle interesseformulieren worden door het Team Vlaams Bouwmeester bestudeerd. Gelieve er rekening mee te houden dat het Team Vlaams Bouwmeester vervolgens rechtstreeks een aantal ontwerpers zal kiezen. De marktverkenning is geen selectieprocedure en er wordt geen selectieverslag opgesteld.

Projecten kunnen ingediend worden tot vrijdag 08 maart 2024, 11u.

Aanleiding

In zijn ambitienota Kansen scheppen voor ontmoeting zette Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs het thema ‘dorpelijkheid’ op de agenda. De noodzaak om de versnippering van het Vlaamse landschap tegen te gaan door de bewoning in bestaande kernen te concentreren, wordt inmiddels algemeen onderschreven. De Bouwmeester ziet de versterking van meer landelijke kernen echter niet alleen als een middel om het ruimtebeslag terug te dringen maar vooral als een kans om de Vlaamse dorpen weer een identiteit te geven. Kernversterking gaat dan niet alleen over vorm en architectuurtaal, maar ook over dorpse gebruiks- en omgangsvormen en de relatie tot de publieke ruimte: trage wegen, achterdeuren of op de dorpel zitten. 

Na een artistiek-documentaire verkenning van dit thema in 2021 en de summerschool ‘Taferelen van dorpelijkheid’ in 2022 wil het Team Vlaams Bouwmeester nu aan de slag met concrete kernversterkende projecten. In deze fase willen we nagaan hoe bouwen in een dorp vanuit een contextuele benadering kan samengaan met nieuwe woontypologieën en met de noodzaak om dorpen klimaatbestendiger en verblijfsvriendelijker te maken. Doel is de zoektocht naar een betere ruimtelijke en architecturale kwaliteit te faciliteren door enerzijds te inspireren met alternatieve en vernieuwende woonvormen en anderzijds handvaten te bieden aan een lokale besturen om een kwalitatief ruimtelijk beleid te voeren. Op die manier trachten we de verdichtingsopgave te koppelen aan de specifieke wens vraag naar het behoud van de dorpse eigenheid.

Onderzoeksvraag

In heel wat landelijke gemeenten moeten klassieke grondgebonden woningen wijken voor appartementsgebouwen. Vaak gebeurt dit zonder aandacht voor de plaatselijke context, die daardoor moet inboeten aan karakter en eigenheid. Dit lokt geregeld verontwaardigde reacties uit bij burgers en experten. Nochtans hoeft het versterken van een dorpskern niet noodzakelijkerwijs een stedelijk beeld op te leveren. Maar hoe komen we ertoe om nieuwe architectuur de charmes van het dorpse landschap te laten vatten in een denser woonmodel? Op welke manier kunnen nieuwe gebouwen de kwaliteiten van het dorp herstellen of versterken? Deze vragen betreffen niet alleen de architectuurtaal, maar ook de mogelijke woningtypes, evenals de relatie met de straat en de publieke ruimte, met de tuin en het omringende landschap enzovoort.

Tussen het appartementsgebouw en de grondgebonden woning bestaat een scala van woningtypes die we vandaag nog onvoldoende op het netvlies hebben. Met dit traject willen we net die alternatieve vormen van gestapeld of aaneengesloten wonen ontwerpend onderzoeken. Ook de relatie met de publieke ruimte en het integreren van alternatieve buitenruimtes maken het voorwerp uit van dit onderzoek.

Aanpak

Ieder dorp heeft zijn specifieke uitdagingen en kwaliteiten, en aandacht voor die context vereist maatwerk. Daarnaast is ook een constructieve wisselwerking en dialoog nodig tussen het lokale bestuur, ontwerpers en ontwikkelaar. We kiezen daarom voor een praktijkgerichte aanpak waarin we ontwerpers onverwachte woonconfiguraties laten uittesten op een concrete site, met het doel ruimtelijke, sociale en ecologische meerwaarde te creëren. Het ontwerpend onderzoek, toegespitst op een tastbare plek, zal uiteenlopende scenario’s opleveren die de ambities van het lokaal bestuur en van de grondeigenaar/ontwikkelaar scherper kunnen stellen. Bovenal kan ontwerpend onderzoek kwaliteiten verbeelden en mensen enthousiasmeren. Naast het ontwerpend onderzoek en de kracht van verbeelding kan deze werkwijze ook leiden tot het uitzetten van een proces en een set aan randvoorwaarden waarmee ieder lokaal bestuur op eigen tempo de verdere realisatie van de projecten zal kunnen begeleiden. 

Stel je project voor

Om met dit traject van start te kunnen gaan, zoekt het Team Vlaams Bouwmeester kernversterkende projecten in goed gelegen dorpskernen. Het kan bijvoorbeeld gaan om:

• een site waarvoor een concrete ontwikkelingsvraag op tafel ligt en het lokaal bestuur – al dan niet samen met de ontwikkelaar – nog op zoek is naar de gewenste ruimtelijke vertaling van het project, zowel wat programma als architecturale uitdrukking of planconfiguratie betreft;
• een site in de dorpskern die op termijn zal worden herdacht en waarvan het lokale bestuur proactief wil onderzoeken hoe de ontwikkeling ervan een positieve bijdrage kan leveren aan het dorp
• een aaneengesloten rij van eengezinswoningen in de kern waarvoor een vervanging met een meergezinswoning wordt overwogen
• …

Iedereen kan projecten voorstellen, zowel publieke als private partijen. Het is in beide gevallen wel belangrijk dat het lokale bestuur zich engageert om deel te nemen aan het traject. Van private partijen wordt dan ook verwacht dat dit is afgetoetst. Er worden geen voorwaarden opgelegd naar omvang van de site. De voorgestelde projecten moeten wel een woonopgave kunnen incorporeren van minstens 5 à 6 woningen. Bij voorkeur vormt wonen het hoofdaandeel van het vooropgestelde programma. Er dient ook te worden aangetoond in welke mate de site goed gelegen en ontsloten is (in de nabijheid van een station, op fietsafstand van voorzieningen, …) en nood heeft aan kernversterking. De knooppuntwaarde en het voorzieningenniveau van de site kunnen hiervan een indicatie geven.

Aangezien we met dit begeleidingstraject willen inzetten op ontwerpend onderzoek naar alternatieve woningtypes, is het van belang dat het lokale bestuur bereid is om met open vizier deel te nemen aan het traject. We denken hierbij aan het regelluw omgaan met parkeernormen, kroonlijsthoogtes, dakvormen, …

Een project indienen kan tot uiterlijk 8 maart 2024. 

Wat kun je verwachten?

Uit de ingediende voorstellen zal het Team Vlaams Bouwmeester een aantal projectsites kiezen die het voorwerp zullen uitmaken van ontwerpend onderzoek. Hiervoor worden door het Team Vlaams Bouwmeester vier ontwerpteams aangesteld. Aan de ontwerpers wordt gevraagd om na te denken over alternatieve woonontwikkelingen en die ruimtelijk te verbeelden. Het ontwerpend onderzoek moet minstens ingaan op volgende thema’s:

• de footprint en de relatie met de collectieve of publieke ruimte: de manier waarop woningen georiënteerd en op elkaar betrokken zijn, de manier waarop de woning verbonden is met de publieke ruimte en de manier waarop het parcours vanaf de straat tot de voordeur kansen biedt voor sociale interactie
• woontypologie en configuratie: niet zozeer gekende configuraties zoals grondgebonden en gestapeld wonen, maar eerder minder gekende zoals een patiowoning, een Haags portiek, twee-onder-een-kap, Tetris-woningen, …
• uitdrukking en beeldkwaliteit: wat kan dorpse architectuur betekenen, welke elementen zijn beeldbepalend? Materiaal? Gabarit? Dakvorm? Detail?

Gedurende het volledige traject zullen een aantal workshops georganiseerd worden. In de beginfase zijn die bedoeld om beter vat te krijgen op de drempels die lokale besturen ervaren om een sturend kwalitatief ruimtelijk beleid te voeren in het dorp. In een latere fase wordt er gemikt op het intensifiëren en faciliteren van de dialoog tussen ontwerper en lokaal bestuur en, indien van toepassing, de ontwikkelaar of grondeigenaar.

De workshops worden gepland tussen mei en oktober 2024. De concrete data van de workshops liggen nog niet vast. Van het lokale bestuur wordt wel een engagement verwacht om deel te nemen aan de startdag op 3 mei, een bilateraal overleg met het ontwerpteam en de eindpresentatie van het ontwerpend onderzoek in het najaar van 2024.

Het Team Vlaams Bouwmeester zal een projectregisseur aanstellen die zal instaan voor de organisatie van de workshops en de coördinatie van het volledige traject. De projectregisseur zal eveneens instaan voor de verslaggeving van het doorlopen proces en de resultaten die hieruit zijn voortgevloeid.

Aan het einde van het traject kan je als publieke of private actor dus een goed inzicht verwachten in de ontwikkelingspotenties en kwaliteiten van de projectsite en in de manier waarop een weldoordachte ontwikkeling kan bijdragen aan de eigenheid van de dorpskern. Na afronding van het ontwerpend onderzoek moet het lokale bestuur over de nodige handvaten beschikken om het verdere traject te begeleiden tot een kwalitatief eindresultaat.

Het Team Vlaams Bouwmeester zal instaan voor de vergoeding van het ontwerpend onderzoek en de prestaties van de projectregisseur.

Het Team Vlaams Bouwmeester voorziet de mogelijkheid om op 21 maart 2024 met de geïnteresseerde initiatiefnemers in gesprek te gaan om de wederzijdse verwachtingen verder toe te lichten.

Het onderzoekstraject Dorpelijk Wonen is het vervolg op de artistiek-documentaire verkenning van het thema ‘dorpelijkheid’ in 2021 en de summerschool ‘Taferelen van dorpelijkheid’ in 2022. In deze derde fase wordt aan de hand van concrete projectsites – verzameld via een oproep aan lokale besturen – onderzocht hoe bouwen in een dorp, vanuit een contextuele benadering, kan samengaan met de ontwikkeling van nieuwe woontypologieën en van manieren om dorpen klimaatbestendiger en verblijfsvriendelijker te maken. Doel is de zoektocht naar ruimtelijke en architecturale kwaliteit in landelijke kernen te faciliteren door enerzijds te inspireren met alternatieve en vernieuwende woonvormen en anderzijds handvaten te bieden aan lokale besturen om een kwalitatief ruimtelijk beleid te voeren. Op die manier trachten we de verdichtingsopgave te koppelen aan de specifieke vraag naar behoud van de dorpse eigenheid. We kiezen bewust voor een praktijkgerichte aanpak, waarbij ontwerpers op een concrete site onverwachte woonconfiguraties kunnen uittesten die ruimtelijke, sociale en ecologische meerwaarde opleveren. De bedachte scenario’s kunnen tevens de ambities van het lokaal bestuur en van de grondeigenaar/ontwikkelaar scherper stellen.

Het organiseren van het gesprek tussen ontwerpers, lokale besturen en eventuele stakeholders, maar ook tussen ontwerpers onderling, vormt een belangrijk onderdeel van dit traject. Hiervoor zullen een aantal workshops plaatsvinden, zowel in overkoepelend verband als per individuele case. Het is de taak van de projectregisseur om deze workshops vorm te geven, te organiseren en te begeleiden. De aanpak, het procesverloop en de uiteindelijke resultaten van het traject worden door de projectregisseur helder toegelicht in een eindverslag. In het voorjaar van 2025 wenst het Team Vlaams Bouwmeester de resultaten van het traject publiek te maken. De projectregisseur zal samen met het Team nadenken over het meest geschikte format (publicatie, expo, …) en bijdragen aan de realisatie ervan.

De opdracht van de projectregisseur

de keuze van de cases

• screening van de voorgestelde cases op relevantie en haalbaarheid en selectie in overleg met het Team Vlaams Bouwmeester 

de vormgeving en voorbereiding van de workshops

• te bepalen in overleg met het Team Vlaams Bouwmeester 

de organisatie van de startdag

de organisatie en begeleiding van de workshops

• per case wordt minstens één overleg voorzien met de ontwerper, het lokaal bestuur en de eventuele ontwikkelaar/grondeigenaar(s)  
• in twee tussentijdse workshops presenteren de ontwerpers de vorderingen van hun onderzoek aan elkaar en gaan ze hierover in gesprek 
• in één afsluitende workshop worden de eindresultaten gepresenteerd en besproken met alle deelnemers.  

de tussentijdse verslaggeving van de workshops en de opmaak van een eindrapport

• Dit rapport verzamelt de inzichten uit het ontwerpend onderzoek en het proces

regelmatige terugkoppeling en overleg met de projectbegeleider(s) van het Team Vlaams Bouwmeester 

de opmaak van een wervend einddocument

Hierin worden de drie fasen van het traject Dorpelijkheid overschouwd

• fase 1: artistiek-documentaire verkenning 
• fase 2: summerschool ‘Taferelen van dorpelijkheid’ 
• fase 3: ontwerpend onderzoek Dorpelijk Wonen 

de uitwerking van een publieksmoment samen met het Team Vlaams Bouwmeester. 

Timing

Voor het ganse traject wordt de volgende timing vooropgesteld:

• keuze van de cases: 21 maart 2024
• startdag: 3 mei 2024
• ontwerpend onderzoek cases: mei – november 2024
• bekendmaking resultaat: voorjaar 2025

Er wordt verwacht dat de projectregisseur zich gedurende het ganse traject voldoende kan vrijmaken om deze timing te respecteren.

Oproep aan geïnteresseerden

Deze Oproep aan geïnteresseerden heeft als doel een lijst samen te stellen van geïnteresseerde en beschikbare deskundigen voor een opdracht met ereloon onder €30.000,- (d.w.z. een overheidsopdracht van beperkte waarde). Een degelijke voorafgaande marktverkenning is bij dit type opdrachten cruciaal. Door deze gerichte marktverkenning krijgt de opdrachtgever een zo breed mogelijk zicht op het spectrum van mogelijke deelnemers en hun beschikbaarheid. Aan de hand van deze lijst van geïnteresseerden zal het Team Vlaams Bouwmeester een projectregisseur kiezen.

Via het interesseformulier kan u kort en krachtig uw interesse kenbaar maken. Als bijlage is het mogelijk om een pdf (één bladzijde A4, max 5 MB) op te laden om bijvoorbeeld uw belangstelling voor het traject Dorpelijk Wonen te motiveren, een eerste reflectie op de voorgestelde methodiek te formuleren en/of te verwijzen naar een relevante referentie m.b.t. deze regie-opdracht (een link is voldoende).

Alle interesseformulieren worden door het Team Vlaams Bouwmeester bestudeerd. Op vrijdagvoormiddag 8 maart 2024 is de mogelijkheid voorzien om met de geïnteresseerde projectregisseurs individueel in gesprek te gaan om de wederzijdse verwachtingen verder toe te lichten. Gelieve er rekening mee te houden dat het Team Vlaams Bouwmeester vervolgens rechtstreeks een projectregisseur zal kiezen. De marktverkenning is geen selectieprocedure en er wordt geen selectieverslag opgesteld.

Heb je ervaring met de organisatie en begeleiding van workshops en hou je ervan om mensen in gesprek te brengen met elkaar? Heb je een bijzondere interesse voor het thema? Heb je een vlotte pen en kun je een helder en inspirerend eindverslag van het onderzoekstraject opstellen? Wil je graag meewerken aan de opmaak van een inspirerend eindproduct waarin het volledige traject Dorpelijkheid wordt toegelicht voor een ruim publiek?

In zijn ambitienota Kansen scheppen voor ontmoeting zette Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs het thema ‘dorpelijkheid’ op de agenda. De noodzaak om de versnippering van het Vlaamse landschap tegen te gaan door de bewoning in bestaande kernen te concentreren, wordt inmiddels algemeen onderschreven. De Bouwmeester ziet de versterking van meer landelijke kernen echter niet alleen als een middel om het ruimtebeslag terug te dringen maar vooral als een kans om de Vlaamse dorpen weer een identiteit te geven. Kernversterking gaat dan niet alleen over vorm en architectuurtaal, maar ook over dorpse gebruiks- en omgangsvormen en de relatie tot de publieke ruimte: trage wegen, achterdeuren of op de dorpel zitten. 

In heel wat landelijke gemeenten moeten klassieke grondgebonden woningen wijken voor appartementsgebouwen. Vaak gebeurt dit zonder aandacht voor de plaatselijke context, die daardoor moet inboeten aan karakter en eigenheid. Dit lokt geregeld verontwaardigde reacties uit bij burgers en experten. Nochtans hoeft het versterken van een dorpskern niet noodzakelijkerwijs een stedelijk beeld op te leveren.  

Hoe komen we ertoe om nieuwe architectuur de charmes van het dorpse landschap te laten vatten in een denser woonmodel?  

Op welke manier kunnen nieuwe gebouwen de kwaliteiten van het dorp herstellen of versterken?  

Deze vragen betreffen niet alleen de architectuurtaal, maar ook de mogelijke woningtypes, evenals de relatie met de straat en de publieke ruimte, met de tuin en het omringende landschap enzovoort. 

Tussen het appartementsgebouw en de grondgebonden woning bestaat een scala van woningtypes die we vandaag nog onvoldoende op het netvlies hebben. Met dit traject willen we net die alternatieve vormen van gestapeld of aaneengesloten wonen en de relatie met de publieke ruimte ontwerpend onderzoeken. 

Artistieke verkenning 

In 2021 werd gestart met een artistieke verkenning. Het Team Vlaams Bouwmeester nodigde fotograaf Michiel De Cleene, kunstenaars Mark Luyten en Thomas Verstraeten, en documentairemaakster Nahid Shaikh uit om zich, in alle vrijheid en vanuit hun eigen artistieke of documentaire praktijken,  aan de slag te gaan met het thema ‘Dorpelijkheid’. Op die manier wilden we ons niet alleen laten inspireren, maar ook het publiek debat rijker schakeren, voorbij de behoudsgezinde verontwaardiging en het goedbedoelde pragmatisme.  

Lees meer

Summerschool 

In een tweede fase, een summerschool in 2022, gingen zestien studenten in duo aan de slag. Ze onderzochten hoe kernversterking, ontharding, biodiversiteit, mobiliteit en klimaat hand in hand kunnen gaan met de ontwikkeling van een nieuwe dorpse identiteit.

Lees meer

Ontwerpend onderzoek 

Het sluitstuk van het traject is het ontwerpend onderzoek ‘Dorpelijk wonen’. In dit derde en laatste luik werkten ontwerpers samen met lokale besturen en actoren uit het dorp met als doel nieuwe antwoorden te ontwikkelen voor concrete opgaven in de dorpen. Acht dorpse cases werden onderzocht door vier ontwerpteams van architecten en stedenbouwkundigen. De vraag hoe verdicht wonen in het dorp er kan uitzien, werd benaderd vanuit drie invalshoeken: de figuur, het type en het beeld.

Lees meer

Het Team Vlaams Bouwmeester organiseert op 29 november 2024 een interactieve workshop. Ontwerpers, experten en dorpsactoren gaan er in gesprek over ‘dorpelijk wonen’. Ben je als ontwerper (in spe) geïnteresseerd in dit thema of ben je professioneel of anderszins actief in een dorpse woonomgeving? Dan nodigen we je graag uit om mee in dialoog te gaan. 

In het voorjaar van 2024 startte het Team Vlaams Bouwmeester een onderzoekstraject op rond ‘dorpelijk wonen’. Vier ontwerpteams gingen aan de slag met acht concrete cases in Vlaanderen. Ze  onderzochten hoe bouwen in het dorp vanuit een contextuele benadering kan samengaan met nieuwe typologieën en met de noodzaak om dorpen verblijfsvriendelijker en klimaatbestendiger te maken. Het onderzoek focust op drie aspecten: 

• De FIGUUR: de footprint van het project en de contextuele inpassing 
• Het TYPE: de typologie en de configuratie van het wonen 
• Het BEELD: de architecturale uitdrukking 

De onderzoekstrajecten gaan stilaan de laatste fase in en zijn klaar om voorgelegd te worden aan een breder publiek met bijzondere interesse voor dit thema. 

Op vrijdag 29 november 2024 zullen de vier ontwerpteams de voorlopige resultaten van hun onderzoek presenteren aan een ruime groep van ontwerpers, experten en lokale actoren. Aansluitend gaan we hierover in gesprek onder begeleiding van projectregisseur Ward Verbakel. 

Heb je belangstelling voor het thema en wil je graag in dialoog gaan over wat ‘dorpelijk wonen’ precies kan zijn? Dan nodigen we je graag uit om deel te nemen. 

Deze workshop vindt plaats in het kader van het DORPELIJKHEID_FESTIVAL, van 25 november 2024 tot en met 29 november 2024.

DORPELIJKHEID_FESTIVAL

Datum: 29 november 2024

Locatie:  Atelier Vlaams Bouwmeester

Inschrijven: Deelname is gratis, inschrijven verplicht

Vanaf 20 december zijn in de vitrines van het Atelier Bouwmeester de resultaten te zien van een master studio ontwerpend onderzoek die de Vakgroep Architectuur en Stedenbouw van de Universiteit Gent wijdde aan het thema ‘dorpelijk wonen’. 24 studenten bogen zich over een specifieke case in het dorpje Sint-Agatha-Rode. 

De geleidelijke transformatie van dorpen van voornamelijk agrarische naar overwegend residentiële habitats, vaak voor inwoners die elders werken, heeft deze fragiele omgevingen onder druk gezet. Vaak kwam hun ontwikkeling klem te zitten tussen versnippering door verkavelingen enerzijds en verdichting door ‘’appartementisering’’ anderzijds.   

De urgentie van deze kwestie werd naar voren gebracht door de Vlaamse Bouwmeester in zijn focus op ‘dorpelijkheid’ en ‘dorpelijk wonen’, en via publicaties zoals de Toolbox Dorpse Architectuur en, meest recent, het nummer van het architectuurtijdschrift Oase over Project Village. 

Begin februari 2024 lanceerde het Team Vlaams Bouwmeester een oproep naar concrete kernversterkende projecten in goed gelegen dorpskernen, om ontwerpend onderzoek naar alternatieve woningtypes te laten uitvoeren. Vier ontwerpteams gingen vervolgens aan de slag met acht dorpse sites.  

De master studio van Dirk De Meyer en Eef Boeckx aan de UGent pikte een niet weerhouden case uit de call op en onderzocht de afgelopen drie maanden hoe een zekere mate van verdichting tegemoet kan komen aan de wens om de kwaliteiten te behouden die geassocieerd worden met het idee van het dorp, en tegelijkertijd de identiteit ervan te versterken. 

De studio deed dit aan de hand van een site in Sint-Agatha-Rode, een klein dorp in Vlaams-Brabant dat sinds 1979 een beschermd landschap is. De studenten concentreerden zich op een specifieke en centrale site, plaatselijk ‘’de mottige parking’’ genoemd. De focus lag op hoe een hedendaags programma (een combinatie van woningen, kleine lokale infrastructuur en openbare ruimte) en hedendaagse architectuur kunnen ingepast worden in een fragiele en betekenisvolle omgeving –- dit zowel in historisch, sociaal als materieel opzicht.  

Deze kleine tentoonstelling toont het werk van de 24 studenten die deelnamen aan de studio. 

De vitrine-expo is doorlopend te zien in de Ravensteingalerij. 

Julie Casteleyn & Amélie Dumont / Reinhart Beeckman & Frits Hautekeete / Eléa Ladrouz & Eline Tanghe / Aslinur Cakal / Pedro Pablo Perea Ramos & Victoria Singleton & Julie Verschuere / Dana Akylbayeva & Sander Reyniers / Hannes De Jaeger & Oliver Mannaerts / Axelle De Borger & Mila Letombe / Felix Eliat-Eliat & Lydéric Lahccen / Mohammad Alzomorli & Jona Dobbelaere / Nicolas De Clercq & Lore Delaet / Tjorven Carpentier & Josephine Dejonghe  

In zijn ambitienota Kansen scheppen voor ontmoeting stelde Erik Wieërs: ‘De verdichtingsopgave in het dorp gaat niet enkel over vorm en architectuurtaal, maar ook over dorpse gebruiks- en omgangsvormen en de relatie tot het publieke domein: trage wegen, achterdeuren of op de dorpel zitten.’ ‘Dorpelijkheid’ werd een belangrijk thema van Wieërs’ bouwmeesterschap en het voorwerp van een langlopend onderzoekstraject. 

In 2021 startten we met een artistieke verkenning: op uitnodiging van de Bouwmeester peilden vier makers en een filosoof naar de aard en de essentie van het dorp. In een tweede fase, een summerschool in 2022, dachten studenten na over de transformatie van typisch dorpse plekken tot verdichte en klimaatbestendige omgevingen: welke identiteit voor het dorp na de bouwshift? 

Ook het derde en laatste onderzoekstraject, ‘Dorpelijk wonen’, is inmiddels afgerond. Vier ontwerpteams bogen zich over acht concrete opgaven, waarbij ze via ontwerpend onderzoek diverse vormen van dorpelijk wonen onderzochten. Een belangrijke onderliggende vraag was hoe binnen de verdichtingsopgave woonmodellen ontwikkeld kunnen worden die het collectieve leven ondersteunen en versterken. Het onderzoek focuste op drie aspecten: ‘figuur’ (de footprint van het project en de contextuele inpassing), ‘type’ (de typologie en configuratie van het wonen) en ‘beeld’ (de architecturale uitdrukking). 

De drie fasen van het traject ‘Dorpelijkheid’ komen nu samen in een wervende eindpublicatie en documentaire, maar we kijken ook vooruit. Doel is immers lokale besturen te inspireren en handvaten aan te reiken voor een kwalitatief ruimtelijk beleid. 

We hebben de maximale capaciteit voor het event bereikt. Inschrijven is jammer genoeg niet meer mogelijk.