©Karin Borghouts

©Karin Borghouts

©Coda vzw

©coda vzw

©coda vzw

©Karin Borghouts

Ontwerp noAarchitecten

PPZ4 - Wuustwezel - Geïntegreerde palliatieve thuisomgeving

Het palliatief centrum Coda is sinds 1996 gelegen in een oude kloosterhoeve in het Kempense Wuustwezel. Coda ontvangt en begeleidt gasten en hun naasten in een warme huiselijke sfeer, ver van de muren van het ziekenhuis. Levenskwaliteit en welzijn primeren. Coda huisvest verschillende entiteiten en biedt een totaalpakket aan van palliatieve zorg. Er zijn thuiszorgdiensten, een dagopvang en een hospice. Daarnaast huisvest Coda de hoofdzetel van het Netwerk Palliatieve Zorg Noorderkempen (NPZN), een van de vijftien netwerken palliatieve zorg in Vlaanderen. De laatste jaren was de bestaande infrastructuur te klein geworden om aan de steeds groeiende vraag te beantwoorden. De renovatie en uitbreiding van het bestaande complex tot eenhospice met 8 bedden, een low care centrum, een dagcentrum en de nodige ruimte voor het palliatief netwerk NPZN en een expertisecentrum palliatieve zorg drongen zich op.

Coda VZW - Rondleiding from Perfect Pixel on Vimeo.

Het ontwerpvoorstel van noAarchitecten maakt een fundamentele initiële keuze. Hoewel de architecten de kwaliteiten erkennen van het bestaande hoevecomplex, pleiten ze resoluut voor nieuwbouw. Nieuwbouw biedt niet enkel meer comfort en behaaglijkheid, maar laat ook alle opties open voor een optimale reorganisatie van de site.

Het nieuwe ensemble is echter geen tabula rasa, maar veeleer een hedendaagse reconstructie van de charmes van de oude hoeve en de kloostertuin. Het is een benadering “waarbij het bestaande aanwezig blijft in het nieuwe”.

De gang rond de binnentuin laat onverwachte ontmoetingen toe. Maar door het overzicht biedt zij eveneens de mogelijkheid om zich terug te trekken of een omweg te nemen indien men alleen wil blijven.
noAarchitecten

“Aangezien in Vlaanderen nauwelijks palliatieve centra aanwezig zijn heeft de opdracht op zich reeds een pilootgehalte”, zo stellen de architecten. Dankzij zorgzame initiatiefnemers ontsnapt het palliatief centrum aan de kilte van de ziekenhuisvleugel. Bovendien bundelt Coda de palliatieve zorg die normaal verdeeld zit over ziekenhuizen, dagcentra, dienstencentra en OCMW’s.

Het vernieuwende aan het ontwerp van noA staat in het verlengde van de opdracht. Het is geenszins spectaculair, wel ingetogen. Hier geen kille casco die in de loop der jaren aangepast kan worden aan een nieuw programma, maar een zorgvuldige afwerking met duurzame, warme en huiselijke materialen. “De bewoners moeten zich meteen thuis voelen. Ze moeten aanvoelen alles de nodige zorg heeft gekregen, dat hij/zij geen aandacht hoeft te schenken aan praktische dingen, dat alles geregeld is. Dat is comfort.”

De architecten koesteren het informele en gefragmenteerde karakter van het oude hoevecomplex en zijn parktuin. De nieuwe omgeving omarmt de imperfectie en het ad hoc van het wonen. De vele plekken die de bewoners zich kunnen toe-eigenen, scheppen mogelijkheden voor het voortzetten van persoonlijke gewoonten. “We voelen geen instituut, wel een huis. Maar met de geruststellende aanwezigheid van professionele medische hulp.”

Comfort en huiselijkheid bieden wil ook zeggen zorgvuldig omgaan met de gevoeligheden van het sterven. De kamers, de gemeenschappelijke ruimtes, gangen en patio’s gaan subtiel om met de wisselende noden van privacy en contact. Het ontwerp stimuleert de bewoners en bezoekers om elkaar te ontmoeten, maar er bestaat steeds de mogelijkheid om zich terug te trekken.

De architecten zoeken de grote schaal van het park op en vervlechten de natuur bij het leven in het centrum. Wonen en verblijven in Coda wordt op die manier een zintuiglijke en existentiële totaalervaring.

De opdrachtgever

Coda biedt palliatieve zorg in een niet-ziekenhuiscontext. Onze werking is volledig extra muros. Onze zorg beperkt zich niet tot het moment van het sterven. We bieden daarentegen een ‘zorgcontinuüm’ aan. Onze taak begint vanaf het moment dat iemand een slechtnieuwsboodschap ontvangt. We vangen die persoon op, staan hem bij in dat moeilijke moment en informeren hem. In latere fasen bieden we thuiszorg, ontvangen we de persoon in het palliatief dagcentrum en begeleiden we het sterven in het hospice. Ook na het overlijden bieden we nazorg aan hen die achterblijven. Alles onder één dak. Dat is uniek in Vlaanderen.

Onze zorg beperkt zich niet tot het moment van het sterven. We bieden daarentegen een ‘zorgcontinuüm’ aan.
Christine Gonnissen Voorzitster Raad van Bestuur, Coda vzw

Vijftien jaar geleden kwam men vanuit Nederland kijken naar ons pionierswerk. Nederland heeft intussen een inhaalbeweging gemaakt en er bestaan vandaag zo’n 150 hospices. In Vlaanderen en België zijn we echter nog steeds het enige initiatief dat palliatieve zorg aanbiedt vanuit één organisatie: Coda, een bijna-thuis-huis.

Het Coda Hospice bestaat achttien jaar, het Coda Dagcentrum dertien jaar. Onze werking steunde vooral op vrijwilligerswerk en giften. Tot op vandaag werken er nog steeds een 120-tal vrijwilligers. Het zijn mensen uit de streek. Er zijn tuinmannen, chauffeurs, poetsvrouwen, mensen die stervenden bijstaan aan hun sterfbed, mensen die de zieken of ouderen thuis gaan bezoeken. Zonder hen kunnen we Coda niet draaiende houden.

Het initiatief is ontstaan in een oude kloosterhoeve, die we goedkoop konden huren. Twee jaar geleden kregen we de kans om de gronden en gebouwen aan te kopen. Al gauw bleek echter dat de infrastructuur niet meer aangepast is aan de groei. Investeringen zijn noodzakelijk.

Het palliatieve zorglandschap evolueert heel snel. Vanaf 2014 krijgt Vlaanderen nieuwe bevoegdheden op het vlak van zorg en komt er dus ook een nieuwe regelgeving. Vaak lopen de regels achter op de praktijk. Zo hebben we al dertien jaar een palliatief dagcentrum. Sinds januari 2013 geldt er echter een nieuwe regel: als palliatief dagcentrum kan je enkel erkend worden als de initiatiefnemer ook een woonzorgcentrum (WZC) is. Volgens deze regelgeving werden we dus verplicht om zelf een WZC te beginnen of om te fuseren met een bestaand WZC. Onze bouwplannen moesten even wachten. We moesten eerst duidelijkheid krijgen van de overheid, want dit wordt in 2014 Vlaamse materie.

Wij zijn ongelooflijk dankbaar dat wij de kans hebben gekregen om deel te nemen aan de Pilootprojecten Zorg. Voor ons gaan de Pilootprojecten om zoveel meer dan architectuur. Het gaat voor ons in essentie om de opmaak van een masterplan zorg, dat vervolgens vertaald wordt in architectuur. Zonder de Pilootprojecten Zorg en de bereidheid van het kabinet Vandeurzen om mee te zoeken naar creatieve oplossingen (binnen het wetgevende kader), hadden wij nooit tot een strategisch zorgplan kunnen komen.

Er staat natuurlijk meer op het spel dan de belangen en de toekomst van Coda. Onze case kan een voorbeeld zijn voor de hele sector. Met dit Pilootproject willen wij inspireren en wegen op het beleid, de regelgeving, en dus de financiering van de palliatieve zorg. Vandaag bestaat er een opportuniteit om een aangepaste regelgeving uit te werken die toelaat dat ons model gekopieerd kan worden in heel Vlaanderen.

Christine Gonnissen
Voorzitster Raad van Bestuur, Coda vzw

PPZ4 - Wuustwezel - Geïntegreerde palliatieve thuisomgeving Coda vzw

Plaats

Bredabaan 743, 2990 Wuustwezel

Bouwheer

Coda vzw

Programma

Renovatie of nieuwbouw van een palliatief centrum met hospice (8 bedden), low care centrum, dagcentrum (5 bedden) en kenniscentrum (NPZN)

Ontwerpend onderzoek

noAarchitecten, Tijd en Vlijt, Studieburo Mouton, RCR studiebureau, Daidalos-Peutz
PPZ4 Noa

Van Belle & Medina
PPZ4 Van Belle

Bart Macken Eef Boeckx Partnership / Atelier Veldwerk R.J. Luijters i.s.m. Arne Deruyter / BAS Dirk Jaspaert / Studiebureau Boydens
PPZ4 Macken