PPZ2 - Dilbeek - Sociaal ondernemen in de zorg

Projectbeschrijving

Het landschap van Groot-Bijgaarden, een deelgemeente van Dilbeek, heeft een door en door Vlaams karakter. Lintbebouwingen, alleenstaande woningen, villa’s, verkavelingen, appartementsgebouwen, enkele oude loodsen, winkels en horecazaken liggen er wat chaotisch verspreid langs het infrastructurele geweld van de Brusselse ring. Het dorp heeft geen klassiek centrum met een kerk en een kerkplein. Het centrum bestaat daarentegen uit de linten van de Brusselsestraat en de Bosstraat. Langs deze straten was een distributiebedrijf voor de horeca gevestigd. Het bedrijf verhuisde enkele jaren geleden naar een andere locatie. Een terrein van ongeveer 5.500 m2 kwam vrij.

Peka, de huidige eigenaar van de gronden, is geen klassieke zorgaanbieder. Het is geen congregatie, ziekenhuis of vzw. De bouwheer is wat men zou kunnen noemen een ‘sociale ondernemer’, weliswaar uit op een rendabel project, maar ook en vooral gedreven door de goede zaak. En die goede zaak is niet zonder meer het aanbieden van zorg, maar het tot stand brengen van een innovatieve, toekomstgerichte en onzichtbare zorg die niet de zorg maar het wonen centraal stelt. De bouwheer vatte het plan op om op de bedrijfssite een zorgproject te realiseren met onder meer een activiteitencentrum, woningen met assistentie en groepswoningen voor senioren of mensen met een beperking. Het project richt zich echter niet exclusief op zorgbehoevenden. Het biedt eveneens plaats aan een uitgebreid woonprogramma en sociale en commerciële activiteiten. Het project wil een intergenerationeel publiek aantrekken, zodat ouderen, jongeren, jonge gezinnen met kinderen en personen met een beperking elkaar kunnen bijstaan in het voorzien van de nodige zorg. Bijzonder aan de vraag van de bouwheer is dat elke woning levensloopbestendig moet zijn, ook de ‘reguliere’ woningen. In plaats van de inrichting voor zorgbehoevenden als iets uitzonderlijks te beschouwen, wordt ze als standaard voorzien en van bij aanvang vormgegeven in alle woningen op de site.

Het verlangen om op de mens te kunnen rekenen. Dat de mens op de mens rekent. Zorgzaam met elkaar mens zijn. Eenvoudige zorg. Van buur tot vriend. Van oma tot kind. Van kleinkind tot opa. Van kennis tot liefde. Dat. Dat verlangen. Hoe zou dat precies kunnen zijn? Mogen zijn?
architecten de vylder vinck taillieu

De ambities gaan nog een stap verder. Het zorgproject dat op de site gerealiseerd zal worden, staat niet op zich, maar is de draaischijf van een groter geheel, een zogenaamde ‘woonzorgzone’, die zich uitstrekt over het gehele centrum van Groot-Bijgaarden. Een woonzorgzone is een soort geëxplodeerd woonzorgcentrum waarbij verschillende woonzorgvormen verspreid liggen rond een servicecenter dat zorg op maat aanbiedt aan al wie het nodig heeft. Een woonzorgzone is dus eigenlijk niets anders dan een gewone woonwijk. De meerderheid van de bewoners maken geen gebruik van de zorg. De bewoners hebben echter wel het voordeel dat ze, wanneer ze op hun oude dag zelf zorgbehoevend worden, in hun woonomgeving kunnen blijven wonen.

Het antwoord van architecten de vylder vinck taillieu op de ontwerpvraag is poëtisch, zowel in zijn beeldtaal als in zijn discours. In een allusie op het entrepreneurship van de bouwheer wordt zorg omschreven als een economie, als een ambitie en vervolgens als een verlangen. “Het verlangen om op de mens te kunnen rekenen. Dat de mens op de mens rekent. Zorgzaam met elkaar mens zijn. Eenvoudige zorg. Van buur tot vriend. Van oma tot kind. Van kleinkind tot opa. Van kennis tot liefde.” Ook dat is een aspect van onzichtbare zorg: dat zorg op een vanzelfsprekende manier ingebed is in het bestaan van de mens. En dat ook die vanzelfsprekende zorg voor elkaar een plaats moet krijgen in een project van onzichtbare zorg, naast de professionele zorg.

Van cluster naar lint. Van lint naar blok. Van blok naar clusters. Is dit niet – de gestalte van – een dorp?

architecten de vylder vinck taillieu

Deze gedachte brengt de architecten bij de archetypische figuur van het dorp als een gemeenschap van mensen die voor elkaar zorgen. Ze pleiten niet voor een terugkeer naar de oude, romantische idee van het dorp, maar voor het tot stand brengen van het ‘dorp 2.0’, het dorp van vandaag. We moeten niet de zorg opnieuw uitvinden om te innoveren in de zorg. De zorg is reeds daar. We moeten het dorp heruitvinden.

Behalve de maatschappelijke betekenis van het dorp als een gemeenschap, grijpen de architecten ook de ruimtelijke figuur van het dorp aan als een leidraad voor het ontwerp. Wat volgt is een onderzoek naar het dorp, naar zijn morfologie, gestalte, grammatica en textuur. Wat is een dorp? Een kerk, een school, een gemeentehuis, een parochiezaal, huizen. Een configuratie van aaneengesloten en losstaande gebouwen van de meest uiteenlopende schalen. Met het ontwerp van het dorp 2.0 slagen de architecten erin een alternatief te formuleren voor de eenvormigheid en grootschaligheid die vaak gepaard gaan met een zorgprogramma van dergelijke omvang en scheppen ze een ruimte waarin ook de vanzelfsprekende, informele zorg wordt gestimuleerd.

De opdrachtgever

Ik ben 51 jaar. Ik ben opgegroeid in Ternat. Dat was in die tijd nog een dorp, met een klein gemeentehuis, een school en een dorpsplein. Iedereen kende iedereen. Dat is vandaag verdwenen. Buren kennen elkaar niet meer. We zorgen niet meer voor elkaar.

Als wij de site verlaten, wat zal ermee gebeuren? Welke nieuwe bestemming zal er komen? Nog een nieuwe supermarkt lijkt ons geen goede oplossing. Wij hebben daar altijd gewoond. Naast ons woonde een vrouw van 85 jaar. Haar deur stond steeds open voor ons. Wij hielpen haar als zij het nodig had. Wij konden bij haar terecht voor een praatje, een kop koffie of om even te bekomen van de drukte in het bedrijf. Moet zij verhuizen naar een rusthuis wanneer de site een nieuwe bestemming krijgt? Oudere mensen willen zelfstandig leven, in een mooie omgeving. Ze vragen niets anders dan te blijven wonen waar ze altijd gewoond hebben.

Onze zoon is visueel gehandicapt. Hij heeft soms nood aan mensen die hem helpen. Als hij op een ochtend zijn gele sokken niet vindt, zal de buurvrouw wel even zoeken. Als de buurvrouw met haar rolstoel naar de slager moet, dan zal hij wel even duwen. Wanneer we een beetje zorgzaam zijn voor onze buren, kunnen we allemaal langer thuis blijven wonen en een aangename woonsfeer creëren.

Vandaar dat we het plan hebben opgevat om een woonomgeving te realiseren waar verschillende generaties en verschillende huishoudens kunnen samenleven. Het project gaat niet om winst maken, maar om je verantwoordelijkheid opnemen. Het is de taak van onze generatie om voor die mensen te zorgen, voor onze zoon, voor onze buurvrouw, voor de andere mensen in het dorp. Zulk een project kan een mentaliteitswijziging tot stand brengen. Het project draait om respect. Respect voor gehandicapten, respect voor ouderen, respect voor iedereen. We moeten voor hen zorgen in plaats van hen te onttrekken aan de samenleving.

Wanneer we een beetje zorgzaam zijn voor onze buren, kunnen we allemaal langer thuis blijven wonen.
Peter De Meuter, zaakvoerder Peka cv

We waren al even met die gedachten bezig. Wie zal er voor onze zoon zorgen als wij er niet meer zijn? Wat zal er gebeuren met de vele ouderen die in de buurt wonen? We hadden dit project nooit kunnen realiseren zonder de Pilootprojecten Zorg. Dankzij de Pilootprojecten is het project plots heel concreet geworden en in een stroomversnelling terechtgekomen. Wij zijn dan ook zeer dankbaar dat we hieraan hebben kunnen deelnemen. Het is een fijne samenwerking. We krijgen een perfecte begeleiding. We hebben een rechtsreeks contact met de verschillende diensten en overheden, zoals het Ministerie van Welzijn en Gezondheid, het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, het VIPA, de Vlaams Bouwmeester, de gemeente Dilbeek en een gemotiveerd projectteam. Met dit project willen we aantonen dat een andere manier van zorg, een andere manier van leven in de toekomst mogelijk is. Wij hopen een voorbeeld te zijn voor Vlaanderen, België en de hele wereld.

Peter De Meuter
Zaakvoerder Peka cv

PPZ2 - Dilbeek - Sociaal ondernemen in de zorg CV Peka

architecten de vylder vinck taillieu / Technum Tractebel Engineering

Plaats

Bosstraat 7-13, 1702 Dilbeek

Bouwheer

Peka cv

Programma

Intergenerationele woonzone met woningen met assistentie, groepswoningen voor ouderen, aangepast wonen voor mensen met beperkingen, activiteitencentrum en regulier wonen

Ontwerpend onderzoek

De Vylder-Vinck-Taillieu, Tractebel engineering
DVVT

AGWA
AGWA

Frederic Vandoninck Wouter Willems architecten, MAAT ontwerpers, STAUT architecten, Bureau Bouwtechniek
FVWW

Publicatie