Waarom de scan?

Een inefficiënte ruimtelijk model

In uitvoering van het door de Vlaamse Regering goedgekeurde Meerjarenprogramma 2017-2020 met als titel ‘Ruimte maken voor mens en natuur’, ontwikkelt het Team Vlaams Bouwmeester de Bouwmeester Scan. Met deze tool kunnen lokale besturen voor het grondgebied van hun gemeente een diagnose laten opmaken van de ruimtelijke en beleidsmatige sterktes en zwaktes, met het oog op ‘de ontwikkeling van een concrete agenda van projecten en beleidsmatige ingrepen, voor de transitie naar een aangenamere, gezondere, beter uitgeruste en meer inclusieve leefomgeving, gekoppeld aan een zorgzamere en duurzamere omgang met ons leefmilieu en met natuurlijke hulpbronnen.’[1] Dit met bijzondere aandacht voor de link tussen het ruimtegebruik en de uitdaging in het kader van het reduceren van emissies van broeikasgassen.

In zijn omgevingsanalyse wijst de Vlaamse Bouwmeester de pijnpunten aan van het Vlaams ruimtelijk model, dat wordt gekenmerkt door verspreide bewoning in lage dichtheden met een hoog aandeel vrijstaande eengezinswoningen, een hoog ruimtebeslag, zwakke steden, een weinig efficiënte mobiliteit en een voortdurende inname van open ruimte. Dit verkwistend ruimtelijk model is in belangrijke mate mee verantwoordelijk voor de klimaat- en energiecrisis die nu volop woedt. De Bouwmeester beklemtoont dan ook het belang van een ander ruimtegebruik in de transitie naar integrale duurzaamheid, zowel wereldwijd als in de specifiek Vlaamse context. Het nakomen van mondiale afspraken rond duurzaamheid, waarmee ook de Vlaamse gemeenten zich moeten engageren voor de doelstelling om de CO2-uitstoot met minstens 40% te verminderen tegen 2030, vergt inderdaad een radicale hertekening van ons ruimtelijk model. Deze kan ook zorgen voor een hogere kostenefficiëntie en brede maatschappelijke winsten.

Ons verspreid nederzettingspatroon is immers niet alleen klimaat- en milieu-onvriendelijk, het brengt ook extra kosten mee op het vlak van infrastructuur (aanleg en onderhoud van wegen, riolering, nutsleidingen…), publieke dienstverlening (postbedeling, afvalverwerking, zorgverlening...), mobiliteit (files, duur openbaar vervoer) enzovoort. Het verminderen van deze kosten kan gecombineerd worden met winsten op maatschappelijk vlak: het doorbreken van sociaal isolement en vereenzaming, het toegankelijker maken van de arbeidsmarkt, de maatschappelijke integratie van subgroepen, enzovoort.

Al deze overwegingen en engagementen plaatsen de steden en gemeenten voor een omvangrijke ruimtelijke opgave. Een belangrijk deel van de oplossing ligt in het vrijwaren en creëren van open ruimte, het maximaal benutten van de gebruikte ruimte, de ontwikkeling van nieuwe en betaalbare woonvormen, de zorgzame omgang met erfgoed en een efficiëntere mobiliteit. Zonder aandacht voor deze aspecten kan van architectuurkwaliteit geen sprake zijn. De transitie vereist bovendien publiek ondernemerschap en een toekomstbestendig wetgevend kader, omdat innovatie slechts mogelijk is via participatie en collectiviteit. Maar hoe pak je al deze uitdagingen concreet aan?

 

[1] Vlaams Bouwmeester Meerjarenprogramma 2017-2020, , p. 8 http://www.vlaamsbouwmeester.be/nl/nieuws-publicaties/meerjarenprogramma....

De scan brengt inzicht

Met de Bouwmeester Scan wil het Team Vlaams Bouwmeester lokale besturen bij deze opgave ondersteunen. Bedoeling is om via een snelle, multidisciplinaire doorlichting na te gaan in hoeverre het huidige ruimtegebruik en het gevoerde beleid van de gemeente al beantwoorden aan de doelstellingen van het witboek en het finale Beleidsplan Ruimte Vlaanderen en het Meerjarenprogramma 2017-2020 van de Vlaamse Bouwmeester, en eerste aanzetten voor oplossingen te formuleren. De Bouwmeester Scan is er voor lokale overheden die snel werk willen maken van een adequaat ruimtelijk beleid met aandacht voor verdichting en kernversterking, de versterking en uitbreiding van groenblauwe netwerken, de creatie van groengebieden met verhoogde ecologische waarde, een beter samenspel tussen open ruimte en verstedelijking, systeemdenken, een veel betere continuïteit van ecologische netwerken en landschapsstructuren in een samenhangend geheel, collectieve woonmodellen, warmtenetten, een mobiliteit die inzet op voetgangers, fietsers, openbaar vervoer en autodelen. Aansluitend wordt de vraag gesteld hoe de gemeente een regisseursrol kan opnemen om publieke en private ontwikkelingen in de gewenste richting te sturen en welke knelpunten en kansen er liggen in beleid en regelgeving.

De Bouwmeester Scan wordt toegepast voor het grondgebied van de gemeente. De scan wordt uitgevoerd door een multidisciplinair team van deskundigen die eerst een diagnose stellen over de ruimtelijke toestand van het gebied op het vlak van ontwikkelingsknopen, verdichting, te versterken kernen, open ruimte en mobiliteit. Vervolgens worden de instrumenten die de ruimtelijke ontwikkeling in het gebied sturen onder de loep genomen. Deze diagnose resulteert in een rapport over sterkten en zwakten op ruimtelijk en beleidsmatig vlak én in een overzicht van potentiële projecten en beleidsmatige ingrepen die cruciaal zijn voor de ruimtelijke transitie in het bestudeerde gebied. De prioriteiten in deze agenda worden bepaald aan de hand van drie criteria: De bijdrage aan het behalen van klimaatdoelstellingen, de sociaal-maatschappelijke winsten en de financiële impact.