Houthalen - Centrum-Zuid

Gunning
Van (te) ambitieus naar haalbaar katalysatorproject
Door de uitspreiding van de mijnterril ligt het bedrijventerrein op een plateau dat tot 12 meter hoger is dan het omliggende landschap. Centrum-Zuid is 228 hectare groot. 135 hectare is bebouwd. Inmiddels zijn er 158 bedrijven gevestigd. Het terrein ligt als een eiland ingesloten tussen het oude Kolenspoor, de snelweg E314 en de gewestweg van Hasselt naar Eindhoven. De bodem bestaat uit mijnsteen, een restproduct dat vrijkomt bij de steenkoolwinning. De ondergrond is ondoordringbaar en veroorzaakt grondverzakkingen en wateroverlast. Naast het plateau ontstonden de Laambroekvijvers, een intussen beschermd natuurgebied. De mijnsteen is een van de grote vraagstukken in het gebied, omdat die het terrein niet mag verlaten. Mijnsteen wordt nu eens beschouwd als afval, dan weer als grondstof.
Afvalgemeente
Centrum-Zuid is een klassiek bedrijventerrein zoals er zovele zijn in Vlaanderen: omvangrijke maar onderbezette gebouwen, omheinde percelen, overgedimensioneerde parkings en uitgestrekte betonvlaktes met hooguit een klein grasperk en wat schaamgroen voor de deur. Straten kregen hier en daar een bomenrij. Auto’s en vrachtwagens maken er de dienst uit, terwijl er amper plaats is voor fietsers of voetgangers. Buitenstockage zorgt voor de nodige wanorde. Kortom, het is een ruimteverslindende en onaantrekkelijke omgeving.
Aanvankelijk trok Centrum-Zuid vooral afvalverwerkende bedrijven aan en Houthalen-Helchteren kreeg het imago van ‘afvalgemeente’. De gemeente wil dat imago ombuigen door in te zetten op duurzame ontwikkeling en cleantech. Met het CTC3-project (Clean Tech Campus + Closing The Circle + Cradle To Cradle) wou ze nagaan hoe bedrijven minder materialen en grondoppervlakte kunnen verbruiken.
Aanvankelijk trok Centrum-Zuid vooral afvalverwerkende bedrijven aan en Houthalen-Helchteren kreeg het imago van ‘afvalgemeente’. De gemeente wil dat imago ombuigen door in te zetten op duurzame ontwikkeling en cleantech.
Circulair bedrijventerrein
In 2010 liet de gemeente een masterplan opmaken om het bedrijventerrein om te zetten naar cleantech. Maar toen bleek dat dat niet of amper tot spontane realisaties leidde omdat het wensbeeld te ver afstond van de realiteit op het terrein, diende de gemeente een aanvraag in bij Terug in Omloop. De initiële vraag werd ruimer geformuleerd: hoe kan het bedrijventerrein evolueren naar een ‘circulair bedrijventerrein’ en tegelijk ook een kwalitatievere ruimtelijke ontwikkeling krijgen?
Een belangrijke pijler van die herontwikkeling is een hoger ruimtelijk rende- ment. Verdichting en het delen van plekken – zowel binnen als buiten – maken het mogelijk om de bebouwde ruimte efficiënter te benutten en minder ruimte te verspillen. Omdat er nog meer dan voldoende mogelijkheden zijn op het bedrijventerrein zelf, kan een betere ruimtelijke ontwikkeling de aanleiding zijn om de bestaande uitbreidingsplannen van Centrum-Zuid op te bergen, zodat het moerassige en waardevolle natuurgebied rondom behouden kan blijven.
In 2017 ging Terug in Omloop van start met ontwerpend onderzoek door vijfdejaarsstudenten ingenieur-architect van de KU Leuven. De studenten kon- den hun creativiteit de vrije loop laten. Ze bevroegen de verschillende bedrijven en organiseerden ter plekke intensieve workshops. De studentenoefening bracht bij enkele bedrijven een dynamiek op gang om zich mee te engageren in het project.
Katalysatorproject
Externe processen en plannen – zoals de Limburgse Noord-Zuidverbinding, de ontwikkeling van het Kolenspoor of de relatie met nabijgelegen bedrijventerreinen in de buurt – beïnvloeden de toekomst van Centrum-Zuid. De Terug in Omloop-partners besloten dat het te ambitieus was om het volledige bedrijventerrein aan te pakken en richtten zich op een haalbaar ‘katalysator- project’. Het katalysatorproject focust op het kleinere, noordelijke deel van Centrum-Zuid, grenzend aan de reeds vernieuwde sites met onder meer het nieuwe gemeentehuis en het gerenoveerde hoofdgebouw van Greenville. Vanaf 2020 werkten twee studiebureaus – Endeavour en Plusoffice – samen met een tiental bedrijven, het parkmanagement en de gemeente aan de voorbereiding van de transformatie van de noordelijke zone. Vertrekkende vanuit de concrete noden op het terrein werkten ze een toekomstbeeld uit dat een antwoord biedt op de grote transitieopgaven rond circulaire economie, klimaatrobuuste infrastructuur en mobiliteit.
De ondoorlatende ondergrond is in dat verhaal niet meer louter een probleem, maar ook een troef om een perceelsoverschrijdende, circulaire watercyclus uit te bouwen. Een groen ingerichte corridor wordt gekoppeld aan geplande bovenlokale fiets- en wandelroutes tussen het centrum en het Kolenspoor. Voetgangers, fietsers, logistiek vrachtverkeer en personenvervoer zijn maximaal van elkaar gescheiden, maar kunnen rekenen op een gedeelde infrastructuur, zoals laad- en lospunten en depots. Onder het fietspad komt een warmtenet dat gekoppeld is aan zonnepanelen op de bedrijfsgebouwen.
Om dat alles te realiseren en bovendien te komen tot gestapelde productie- en bedrijfsgebouwen en clustering van personeelsruimtes, moeten de bedrijven afstappen van het individuele beheer van alle deelaspecten op hun eigen site. Een ‘katalysatorfonds’ moet dienen om de individuele beperkingen te overstijgen. Zowel externe investeerders als bedrijven en bewoners kunnen zo participeren in de transformatie van het gebied.
Nu de bedrijven dankzij het ontwerpend onderzoek de horizon zien, kan de toekomst stapsgewijs vorm krijgen. Het toekomstbeeld dient als ijkpunt als bedrijven zich willen reorganiseren, als nieuwe bedrijven zich willen vestigen in de zone of bij de beoordeling van vergunningsdossiers. Centrum-Zuid laat zien dat ook een verouderd bedrijventerrein een voortrekkersrol kan spelen in het vormgeven van de economie van de toekomst.
Mijnsteen
Een groot deel van Centrum-Zuid is gebouwd op een plateau van mijnsteen, een materiaal dat al een hele tijd ter discussie staat. Is het een afvalproduct? Is het een natuurlijk materiaal? Is het schadelijk? Hoe kan het worden hergebruikt? De gemeente had vroeger een eigen stortplaats op het bedrijventerrein, maar die is gesloten. Afvoeren en verwerken van mijnsteen is enorm duur. Een gevolg is dat mijnsteen gestockeerd wordt op braakliggend terrein of in kleine hoopjes bij elk bedrijf afzonderlijk. Dat leidt tot een zeer inefficiënt ruimtegebruik. Er wordt al jaren onderzoek gevoerd naar circulair hergebruik of verwerking van mijnsteen als grondstof voor andere producten. Qua samenstelling is mijnsteen immers een natuurlijk materiaal. Een recente grondstoffenverklaring stelt bovendien dat mijnsteen onder heel specifieke voorwaarden een bouwstof kan zijn. Maar het onderzoek leverde weinig uitvoerbare resultaten op. Aangezien er amper afname is, blijft het zoeken naar oplossingen. Het katalysatorproject houdt rekening met die realiteit en stelt manieren voor om mijnsteen als bouwstof in te zetten binnen de grenzen van het bedrijventerrein, onder meer als fundering voor fietspaden, bermen en taluds ter ondersteuning van de circulaire watercyclus.
Projectbeschrijving
Bedrijventerrein wordt circulaire schakel in een groen fietsnetwerk
Sinds de opening van de REMO-site staat Houthalen-Helchteren bekend als de ‘afvalgemeente’. Dat imago mag nu in de vuilnisbak: bedrijventerrein Centrum-Zuid op de vroegere mijnsite trekt de kaart van de circulaire economie.
Op de vroegere mijnsite in Houthalen-Helchteren ligt vandaag een bedrijventerrein van 220 hectare. Het gebied vormt een eiland: het ligt net buiten het centrum en wordt ingesloten door mooie natuur, een oud kolenspoor, de E314 en de weg van Hasselt naar Eindhoven. Het project CTC3 (Clean Tech Campus + Closing The Circle + Cradle To Cradle) wil er onderzoeken hoe bedrijven minder materialen en grondoppervlak kunnen verbruiken door elkaars afvalstoffen te hergebruiken en meer in de hoogte te bouwen. In één adem kan het terrein ook een wandel- en fietsverbinding worden tussen het stadscentrum en de omgeving. Er wordt ook bekeken hoe bedrijven ruimtes zoals parkeerplaatsen, opslagplaatsen, refters en vergaderzalen kunnen delen om de verstedelijkte ruimte optimaal te benutten en het waardevolle omliggende landschap te kunnen vrijwaren.
Mix van functies
“Houthalen was lange tijd bekend als de thuisstad van de REMO-site . Sinds 2006 kiest REMO Milieubeheer voor ‘groene’ technologie en tracht het afval te verwerken en opnieuw te gebruiken”, vertellen projectregisseurs Julie Marin en Kathleen De Beukelaer.
“Die lijn willen we ook op andere vlakken doortrekken. Overgebleven mijnafval kan bijvoorbeeld gebruikt worden om fietspaden aan te leggen. Het bedrijventerrein op de vroegere mijnsite heeft veel meer te bieden dan werkplaatsen en vrachtwagens. Het moet een ruimte voor iedereen worden. Dat kan door bedrijven te motiveren om infrastructuur te delen. Of door er fietspaden of een grote feestzaal te voorzien.”
Groene schakel
Een concreet voorbeeld is de heraanleg van het oude kolenspoor, dat vroeger de verschillende mijnsites met elkaar verbond. Het is ook nu nog een goede plaats om fietspaden aan te leggen. Julie Marin: “Het bedrijventerrein kan een schakel worden die het centrum van Houthalen met het Limburgs fietsroutenetwerk verbindt. Zo kunnen buurtbewoners er makkelijker op uit trekken of met de fiets gaan werken. Omgekeerd vinden fietsers uit de naburige gemeentes ook sneller de weg naar het centrum en naar de recreatiedomeinen in de buurt. Vanuit het terrein kunnen er paden naar de omliggende bossen en de Laambroekvijvers komen.”
Met de nieuwe plannen willen de projectpartners niet alleen het bedrijventerrein zelf opwaarderen: het is ook een uitgelezen kans om te vermijden dat er in de buurt nog meer open ruimte verdwijnt. “Rond het bedrijventerrein ligt prachtige natuur, met bossen en vijvers. Zo leeft er vlakbij een zeldzame sprinkhaan”, weet Julie Marin. “Als er in de buurt nog economische ruimte nodig is, zetten we beter in op inbreiding en hergebruik van terreinen en gebouwen, in plaats van nieuwe ruimte aan te snijden.”
Samenwerken werkt
Mooie ideeën, maar de onderzoekers blijven realistisch. “We gaan geen ‘ideaal plan’ uittekenen om de hele buurt te veranderen, want dat is niet haalbaar”, zegt Kathleen De Beukelaer. “Het heeft geen zin om een nieuw bedrijventerrein te ontwerpen als de bestaande bedrijven daarvoor moeten verdwijnen. Dat past ook niet in het plaatje van de circulaire economie. In de plaats daarvan bekijken we samen met de gemeente en de bedrijven hoe het terrein verbeterd kan worden. Waar hebben ze nood aan? Welke bedrijven willen uitbreiden, welke leegstaande gebouwen en terreinen kunnen een nieuwe bestemming krijgen? We willen mensen rond de tafel brengen en aan de hand van concrete scenario’s samen aftasten hoe ze kunnen samenwerken. Op basis daarvan kunnen we dan kleine voorbeeldprojecten lanceren.”
“Eén van de grootste uitdagingen worden de eigendomsprincipes. Zolang elk bedrijf de baas is over zijn eigen grond, is het moeilijk om bijvoorbeeld parkeerplaatsen te delen, een gemeenschappelijk park aan te leggen of zonnepanelen te delen. Daar bestaan nog onvoldoende juridische kaders voor. Nochtans kunnen alle ondernemingen op het terrein er beter van worden. Daarom betrekken we binnenkort ook experten zoals juristen en planners die passende antwoorden kunnen bieden voor nieuwe samenwerkingen tussen de bedrijven, op grote of op kleine schaal.”
Projectleider
Bertien Buntinx (gemeente Houthalen-Helchteren)
Projectregisseurs
Julie Marin, Kathleen De Beukelaer, Bruno De Meulder (KU Leuven)
Studiebureaus
OSA Research Group Urbanism & Architecture, plusoffice architects, Endeavour
Partners
Gemeente Houthalen-Helchteren, vzw Parkmanagement (Quares), Greenville, Group Machiels, i-Cleantech Vlaanderen, Cleantech Vlaanderen
Downloads
Projectgegevens
Projectcode
PPTiO2
Dit project maakt deel uit van de projectenbundel Pilootprojecten Terug in Omloop (projectomschrijving).
Status
Gerealiseerd
Opdrachtgever
Gemeentebestuur Houthalen-Helchteren
Locatie bouwplaats
Centrum-Zuid
3530 Houthalen
België
Type opdracht
Domein
Dit project is gerealiseerd via Pilootprojecten. Lees meer info over deze tool.
Laatst nagekeken op: .