Antwerpen (Berchem) - Kerk VAi

De tijdelijke vereniging architecten Els Claessens Tania Vandenbussche / Fenikx zal samen met interieurarchitect Elise Van Thuyne instaan voor de herbestemming van de Sint-Hubertuskerk te Berchem tot het archiefdepot, de kantoren en de bibliotheek van het Vlaams Architectuurinstituut.

Het concept ‘Schoon Schip’ is leidend in hun ontwerpaanpak. De zijbeuken van de kerk worden uitgebreid tot op de perceelsgrens. Door elders te ontharden en minder waardevolle aanbouwen te verwijderen, vergroot de bebouwde oppervlakte niet. Wel ontstaan er grote, efficiënte archiefruimtes over twee niveaus. Er wordt niet hoog gestapeld. Het schip van de kerk blijft hierdoor volledig vrij zodat zowel het VAi als de buurt het kunnen gebruiken voor diverse activiteiten. Door een gemengd gebruik toe te laten, wordt een plek voor ontmoeting gecreëerd. 

De actieve ruimtes zoals leeszaal, bibliotheek en werkruimtes worden achter de viering gestapeld. Achter de monumentale ruimte van het schip worden daarom nieuwe vloeren toegevoegd. Om de ruimte zo transparant mogelijk te maken, werken de architecten met doorzichtige metalen rasterwanden die tussen het schip, de kantoren en verwerkingsruimtes geplaatst worden. Hun plaatsing en aantal bepaalt de transparantie. Een veelhoekige trap verbindt het schip met de bibliotheek en de leeszaal op de tweede verdieping.

De buitenruimtes die tussen kerk en stoep of plein liggen, worden ingericht als groene en informele buitenkamers. Ze zijn aangenaam om te vertoeven en nodigen uit om binnen te komen. De scharnieren van de kerkdeuren worden gedraaid zodat ze naar buiten toe openen. Een loperconstructie over de bestaande trap maakt de kerk integraal toegankelijk. Ze presenteert zich als een genereus buurthuis waar iedereen welkom is.

Het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) is het sectorinstituut voor architectuur uit Vlaanderen en Brussel. Het wil de aandacht vergroten voor een goed ontworpen leefomgeving. Daartoe stimuleert het VAi het maatschappelijke debat over het ontwerp van gebouwen en steden en verspreidt het kennis over architectuur via tentoonstellingen, lezingen, debatten, evenementen en publicaties, waaronder het tweejaarlijkse Architectuurboek Vlaanderen. Het VAi vertegenwoordigt Vlaanderen op internationale evenementen zoals de Architectuurbiënnale in Venetië en is ingebed in een wereldwijd netwerk van architectuurinstituten.

Sinds 2018 beheert het VAi een unieke collectie architectuurarchieven. Ze omvat meer dan 180 private architectenarchieven, waaronder dat van Léon Stynen, Bob Van Reeth - AWG, Christian Kieckens, Bataille-ibens en vele anderen. Deze collectie werd opgebouwd door de Provincie Antwerpen en is vandaag ondergebracht in een pand in de Parochiaanstraat in het centrum van de stad. Om de collectie verder te kunnen uitbouwen, om ze actiever te ontsluiten voor onderzoek en voor de hedendaagse ontwerppraktijk en om ze meer bekend en toegankelijk te maken voor een ruim publiek, is een nieuwe huisvesting voor de collectie noodzakelijk. In die huisvesting staat het depot centraal, maar een leeszaal, een bibliotheekruimte en een ruimte voor workshops zijn eveneens nodig.

Vanuit zijn missie kiest het VAi ervoor dit erfgoeddepot niet in een nieuwbouw, maar in de neogotische Sint-Hubertuskerk in Berchem (Antwerpen) onder te brengen. Deze parochiekerk uit het begin van de 20ste eeuw werd ontworpen door de Antwerpse bouwmeester Jan De Vroey. Het VAi wenst delen van de kerk ook open te stellen voor de buurt en andere gebruikers. Het meervoudige gebruik en de herbestemming van erfgoed sluiten goed aan bij de werking van het VAi met het erfgoeddepot. Het VAi wil daarbij resoluut kiezen voor een toekomstgerichte aanpak. Het zoekt een innovatieve visie op erfgoed, die de bestaande kerk benadert als een dienstbare buitenschil van een hedendaags programma. Streefdoel is ook een zo duurzaam mogelijk materiaalgebruik. Het project brengt de missie van het VAi zo mee in de praktijk.

Het depot, de kantoren en de ruimte voor publiekswerking moeten in de kerk worden ondergebracht. Het VAi ziet het project als een levend experiment, waarbij de betekenis van omgevingsvraagstukken en oplossingen in het eigen collectiegebouw aan de orde worden gesteld. Het gebouw zal flexibel aanpasbaar zijn in functie van een divers en evoluerend programma. Door een kostenbewuste aanpak en een spreiding over meerdere fasen wil het project ook inspiratie bieden voor de toekomst en de herbestemming van parochiekerken in Vlaanderen. De ontpitting en vergroening van de site en een lowtech klimatisering kunnen bijdragen tot een geringe milieu-impact.

De medewerkers van het VAi zijn het gewoon om op twee locaties te werken: momenteel werkt het collectieteam in het depotgebouw in de Parochiaanstraat, de andere medewerkers hebben hun standplaats in deSingel. De herbestemde kerk moet een gezamenlijke werk- en uitvalsbasis zijn in synergie met de locatie in deSingel. Aangezien het VAi zijn publiekswerking (tentoonstellingen en lezingen) in deSingel behoudt, zal het VAi immers ook werkruimte behouden in deSingel. De medewerkers van het VAi verwachten veel van de nieuwe huisvesting voor de collectie. Idealiter biedt ze niet enkel een kwaliteitsvolle en behoeftedekkende infrastructuur voor de collectie, maar geeft ze als uithangbord ook uitdrukking aan de waarden die we willen uitdragen, vult ze duurzaamheid op een culturele manier in, en biedt ze een open huis voor iedereen: een toegankelijke en groene site die een verbindende rol opneemt, ingebed in de buurt en naar buiten gericht.

Er wordt een multidisciplinair team gezocht dat een innovatieve en respectvolle herbestemming van het bestaande gebouw kan waarmaken binnen het vooropgestelde bouwbudget. Het team moet ervaring kunnen voorleggen met bouwkundig erfgoed en bouwhistorisch onderzoek, inclusief de waardenstelling van het interieur.

Inbegrepen in het bouwbudget

bouwkost, eventuele afbraak, opmaak bouwhistorische nota en waardenstelling van het interieur, buitenaanleg, interieur en vast meubilair, werfcoördinatie, veiligheidscoördinatie, EPB, kwaliteitsbewaking

Inbegrepen in de opdracht en het ereloonpercentage

Werfcoördinatie, Veiligheidscoördinatie, EPB, Interieur en vast meubilair, waardenstelling van het interieur, Kwaliteitsbewaking (bijv. Advies en begeleiding na het opleveren van een masterplan bij het uitwerken van deelprojecten door derden)

Selectiecriteria

Aan de hand van het ingediende kandidaatsdossier worden volgende selectiecriteria onderzocht en getoetst aan de ambities van de opdrachtgever:

1. De algemene ontwerpmatige deskundigheid met betrekking tot de specifieke projectopdracht.
2. Vakbekwaamheid.
3. Relevante ervaring.

Gunningscriteria

Aan de hand van de ingediende offertes worden volgende gunningscriteria onderzocht en getoetst aan de ambities van de opdrachtgever:

1. de kwaliteit van de concept- en visievorming en het ontwerpend onderzoek voor het gebouw en de publieke ruimte in het licht van de ambities en verwachtingen van de publieke opdrachtgever zoals ze geformuleerd zijn in de projectdefinitie:
   1.a in een ruim maatschappelijk kader
   1.b meer functioneel toegepast op de praktische eisen van de gebruiker
   1.c in relatie tot het erfgoed
2. economisch verantwoorde verwezenlijking
3. globale aanpak van duurzaamheid
4. procesgerichtheid en procesbereidheid

Het gewicht van de respectievelijke criteria is als volgt vastgesteld: 6 / 2 / 1 / 1, de weging van de subcriteria is gelijk