Antwerpen - Rubenssite

De vraag om het nieuwe bezoekersonthaal te koppelen aan een langetermijnvisie op de gehele site bracht de architecten Robbrecht & Daem op een interessant idee. In een nieuw ‘galleria-gebouw’ aan Hopland voorzien ze zowel het gevraagde onthaal- en bezoekerscentrum voor het Rubenshuis als een nieuw onderkomen voor het Rubenianum. Zo kan het afgeleefde gebouw van het studiecentrum Rubenianum aan het Kolveniershof in een volgende fase plaats maken voor een kleiner, veel terughoudender expositiegebouw. Daarmee herwaarderen de ontwerpers de centrale as vanaf de ingang van het woonhuis en het bijbehorende perspectief van daaruit, door de monumentale portiek en de tuin naar het tuinpaviljoen en de hof van Rubens’ buren, de schuttersgilde van de Kolveniers.

De jury waardeert de doordachte routing alsook de visie op de historische museumgebouwen, waarbij afwegingen van presentatie samengaan met conservatienoden en onderscheiden mogelijkheden tot klimatisering van de gebouwen: het woonhuis, het atelier en in de toekomst het expositiegebouw. Het atelier wordt de plek om de schilderijen te zien; in de woonvertrekken in de Vlaamse vleugel komen de leefwereld en de betekenis van Rubens als humanist aan bod komen. De Rubenstuin is de centrale plek die de historische gebouwen en de nieuwe verbindt.

Het eerste ‘Galleria-gebouw’ vult de open plaats in de bouwblokrand aan het Hopland en heeft een rationele structuur, die in de gevels sober tot uitdrukking komt. Elke verdieping heeft twee parallelle dienende zones met een vrije ruimte ertussen. Met het bezoekersonthaal op de begane grond, het ‘experience center’ in de kelder en een museumcafé op de eerste verdieping, blijft in de vijf verdiepingen daarboven nog voldoende ruimte voor het Rubenianum.

Het concept betekent ook een herwaardering van het historische Kolveniershof, waar door de afbraak van het huidige Rubenianum weer een hof ontstaat. Na de oprichting van een tweede, kleiner ‘Galleria-gebouw’ op die plek kan het Kolveniershof worden geherwaardeerd als een congresfaciliteit met ruimte voor tentoonstellingen, al dan niet onafhankelijk van de Rubenssite.

De stad Antwerpen wil voor de iconische Rubenssite, die een grote erfgoedwaarde en internationale uitstraling heeft, een vernieuwende visie laten ontwikkelen op het onthaal, het belevingsparcours en de werking, met een gefaseerde realisatie waarvan een innovatief onthaal prioritair en gebudgetteerd is. Aanleiding tot de opdracht zijn enerzijds knelpunten als het niet langer functioneel voldoen van het huidige ticketpaviljoen en de versnipperde toegang tot de site en anderzijds de nood aan optimalisatie van bezoekersfaciliteiten en ondersteunende functies.

Het Rubenshuis en -palazzo met portiek en tuinpaviljoen, het Kolveniershof en de gereconstrueerde zeventiende-eeuwse stadstuin zijn als beschermde monumenten onaanraakbaar en deze historische site moet maximaal gerespecteerd worden, maar de locaties waar de site het openbaar domein raakt zijn interessante invulplaatsen voor de verschillende lagen van de onthaalinfrastructuur: Wapper, Hopland en Kolveniersstraat.

Vertrekkend van een globale strategische visie voor de site wordt ingezoomd op een nieuw bezoekerscentrum in de brede en verruimde zin van het woord.

Het bezoekerscentrum is dé centrale hub waar al het Rubens-gerelateerd erfgoed samenkomt en van waaruit alle aan Rubens en de barok verwante verhaallijnen in Antwerpen kunnen geëxploreerd worden. Bezoekers worden er voor een directe ervaring doorverwezen naar het Rubenshuis, voor meer kennisvergaring naar het Rubenianum of voor een verdere ontdekkingstocht naar de monumentale kerken met hun kunsthistorische schatten en naar andere relevante musea en erfgoedplekken.

Dit bezoekerscentrum is open, transparant, vlot toegankelijk, uitnodigend, verleidelijk, authentiek, … en biedt diensten aan die persoonlijk beleefd en ervaren worden, die hedendaags, innovatief en interactief zijn. Het bezoekerscentrum is de toegang voor individuele museumbezoekers en diverse types van groepen, meer geïnteresseerde bezoekers en gespecialiseerde onderzoekers, leveranciers en personeel. Het omvat onder meer bezoekersinformatie (information desk), ticketbalie, vestiaire, sanitair, shop, groepsonthaal en meeting point, maar ook verbeterde museale infrastructuur als een multimediale belevingsruimte met stimuli en verdieping voor bezoek aan ander Rubens- en barokerfgoed (experience centre)

Binnen een ruimere visie dient ruimte gedefinieerd en bepaald te worden voor educatieve en polyvalente ruimten, een bibliotheek met leeszaal, , een klein restauratieatelier, (overslag)depot en archieven, personeelsruimten, conferentiefaciliteiten, ruimte voor recepties (corporate entertainment). Dit wordt gecombineerd met een positionerende rol in de historische binnenstad en vormt zo het onthaalpunt en kompas bij uitstek voor het verhaal dat Antwerpen te bieden heeft aan een breed en internationaal doelpubliek.

De geoptimaliseerde bezoekersstroom door gebouwen en tuinen moet een belevingsparcours vormen, een verhoogde appreciatie verzekeren en een meerwaarde betekenen. De stad Antwerpen wil een nieuwe kijk op bezoekersfaciliteiten ontwikkelen en wil faciliteiten ontwerpen die een hedendaagse invulling van het begrip ‘onthaal’ en ‘beleven’ bieden, met inbegrip van een scenografische aanzet voor het bezoekerscentrum, en die tegelijkertijd het waardevol bouwkundig en kunsthistorisch erfgoed op een duurzame en kwaliteitsvolle wijze weten te valoriseren, met inbegrip van de heraanleg van de historische tuin.

De ontwikkelingsmogelijkheden worden onderzocht op basis van de door de opdrachtgever aangeleverde randvoorwaarden, nl. het bouwhistorisch onderzoek met waardenstelling en het ruimtelijk kader. Hiervoor rekent de opdrachtgever op een weloverwogen globale visie en schetsontwerp van de ontwerper, die rekening houden met het karakter van de site en de uitstraling van het geheel met zijn nieuwe functie. Dit project ambieert het erfgoed van de Rubenssite op een duurzame en creatieve manier in te schakelen in een nieuwe ontwikkeling die een ruimtelijke, toeristische en architecturale meerwaarde beoogt voor de stad.

Visie, plan van aanpak en ontwerpvoorstel worden in een intensieve samenwerking tussen ontwerper en bouwheer uitgediept, waarbij multidisciplinaire expertise en procesbereidheid cruciaal zijn om tot een maatschappelijk evenwichtig eindresultaat te komen.